Soms denk je iets dat je je afvraagt: ‘wat voor raars denk ik nu?’. Zo dacht ik gisteren dat het toch heel apart is dat alles zo bepaald is. Wat ligt er veel vast! ‘Bepaald’ betekent letterlijk ‘begrensd’, tussen palen gezet. We leven tussen palen.
De natuur bepaalt bijvoorbeeld ons gedrag door het ritme van dag en nacht, met onze niet te vermijden behoefte aan slaap. Even ‘natuurlijk’ is de volgorde van de seizoenen. Of de houdbaarheidsdatum van ons lichaam.
Maar er is ook veel ‘cultuurlijk’ bepaald. Mensen hebben vaste leefwijzen bedacht en worden in hoge mate bepaald door hun samenleving en cultuur. Macht zorgt er met wetten en sociale controle voor dat het ‘normale’ gedrag gehandhaafd wordt.
Maar is alles echt zo bepaald?
De variatie aan culturen laat al zien dat niet alles vastligt. En per cultuur is er, in meerdere of mindere mate, de vrijheid af te wijken en ‘bepaalde’ gewoonten te doorbreken. Culturen veranderen met de tijd. Zo is de experimenteerruimte in onze cultuur de laatste paar eeuwen flink opgerekt. De individualisering heeft de keuzevrijheid vergroot op een schaal die nooit eerder vertoond is. Zo hevig bepaald zijn we dan ook weer niet, zeker nu niet.
Maar religie dan? Die heeft de reputatie allesbepalend te zijn en eigen machtsplaatjes te vertonen, gelegitimeerd door goddelijk gezag. Religie is sowieso een cultuurverschijnsel en wat voor de dominantie van cultuur geldt, lijkt nog een graadje bepalender te zijn voor religie.
Maar religies zijn ergens ooit ontstaan, los van wat toen bepalend was. Ze vinden hun oorsprong in iemand die is afgeweken van wat op dat moment ‘normaal’ was. Je zou zelfs kunnen zeggen dat religie juist ontstaan is om te ontkomen aan het rare gevoel dat alles bepaald is. Iemand maakte daarom gebruik van het menselijk vermogen de eigen werkelijkheid van nieuwe betekenissen te voorzien. De achterdeur naar het onbepaalde werd open gezet.
Bovendien, net als culturen zijn religies product van hun tijd en context. In ons geval bracht de moderne tijd verandering. Religie heeft sterk aan invloed ingeboet. Geïndividualiseerde gelovigen zijn de dwang ontvlucht. Dat werkte bevrijdend en leidde tot afscheid van religie, maar ook tot vernieuwde geloofsvormen – bijvoorbeeld de onpersoonlijke God van de vorige druppel-column.
Zo zie je maar: rare gedachten kunnen bepaald zin hebben…
