Elke vergelijking gaat een poosje op en dan gaat ze wringen. Toch deden de demonstraties rond milieuwetgeving door boeren en bouwvakkers op het Malieveld* mij denken aan volksreligie. Een paar overeenkomsten sprongen in mijn antropologenoog.
Wat is volksreligie?
Naast de officiële religie gaan in de volksreligie gewone gelovigen heel naturel hun eigen gang. Wat aangedragen wordt door een clerus wordt vertaald en aangepast aan de eigen behoeften. Zo ontstaat een rituele lekenpraktijk met eigen geloofsvormen. De clerus wordt daar doorgaans niet blij van. Volksgelovigen maken hun eigen gedemocratiseerde en onthoofde religie.
Maar wat zijn dan de overeenkomsten?
Zowel mensen in de volksreligie als die bij de demonstraties reageren op de machten boven hen. Bewust of onbewust voelt men zich onteigend en pakt men iets terug. Men gaat voorbij aan wat leiders aandragen. Vanuit hun eigen behoeften komen mensen tot initiatieven die buiten de ‘officiële’ gedragscodes vallen. Het gaat om het eigen overleven. Wat van bovenaf werd bedacht, wordt van onderop gewijzigd. Er komt creativiteit los die gebruik maakt van andere symbolen en ongebruikelijke taal. Beide categorieën hebben weinig respect voor het gezag van de wetenschap, of het nu theologie is of milieukunde.
Maar er zijn ook verschillen.
Allereerst: de boeren en bouwvakkers hebben een politiek doel, terwijl volksgelovigen zich doorgaans onthouden van politieke actie. Activisten zien volksreligie vaak als zoethouder, opium van het volk.
Verder vertoonden de demonstranten burgerlijke ongehoorzaamheid, maar schonden sommigen daarbij de essentie van de democratie. Volksgelovigen ontdoen de officiële religie van de schade die macht en hiërarchie aanrichten. De essentie van religie wordt feitelijk gerehabiliteerd.
Tenslotte: volksreligie kan in woelige tijden een reactie zijn op signalen van het einde van de mensheid en de wereld. Bij nogal wat demonstranten bestaat op zijn minst twijfel aan de milieuramp die de wereld bedreigt.
Vooral dat laatste verschil zal aanleiding zijn tot het branden van een kaarsje…
