Op 11 juli genoot ik van de tweespraak in het Boeddhistisch Dagblad van Rob van Boven en Luuk Mur over …’van daadkracht tot ongezond egoïsme’. Luuk Mur stelt onder meer: ‘Onze overlever leeft op basis van aannames en overtuigingen. Eigenbelang overschreeuwt op een gegeven moment het gemeenschappelijke belang. Leefde het natuurlijke kind nog vol vertrouwen, de overlever is argwanend, wil gelijk hebben, manipuleert, speelt machtsspelletjes’.
Tussen ‘overleven’ en ‘leven als onderdeel van een groter geheel en van betekenis zijn’ kan ons natuurlijke kind (het zoekende, spirituele wezen) een brug slaan. Maar welke wegen te kiezen en hoe vaak gaan mensen een heilloze afslag op? Deze gedachten en vragen dienden zich aan toen ik in de Volkskrant een artikel las over The New Tantra (opgericht door goeroe Alex Vartman). In dezelfde periode volgde ik een uitzending bij de VPRO over de voormalige sekte, de Branch Davidians, een sekte in de greep van de zelfverklaarde profeet/goeroe, David Koresh.
Ik las over en zag volgelingen die smachten naar ‘vervulling’. Als ik hoor of lees waarom zij achter een profeet of een goeroe aanlopen en deze blindelings gaan gehoorzamen, word ik geconfronteerd met hun pijn van existentiële leegte, met hun levenspijn. Leegte en pijn die vergezeld gaan van verlangen en van vragen. Lastige vragen. Vragen naar de zin van lijden, vragen naar de zin van het bestaan. Vragen naar betekenis. Want de mens wil niet alleen overleven, maar ook aan zijn leven betekenis geven en deze vervullen.
De zoektocht naar betekenisgeving is, in mijn ogen, primair een naar binnen gericht proces. Het verlangen naar levensvervulling en het loslaten van de eenzijdige fascinatie van het ego op ‘hebben en beleven’, maakt evenwel angstig. Deze angst sublimeert zich regelmatig in het zoeken naar sterke, hoopvolle boodschappen.
In de voorbeelden uit de Volkskrant en de VPRO-serie zie ik mensen keuzen maken om betekenis en pijnverlichting te zoeken bij een religieuze sekte met leef- en handelingsregels, bedacht en gepredikt door een ‘goeroe’, vaak een sterke ‘spirituele’ man. Een man met verbaal geweld en in uiterste consequentie (bij verzet tegen onderwerping) fysiek geweld.
Zo wordt wat een naar binnen gericht proces zou kunnen zijn, omgebogen naar het richten van het bewustzijn op een religieus stelsel en/of een set leef- en handelingsregels, met daarbij het afwijzen van alles dat buiten de gepredikte kaders valt.
Wat dat betreft zijn zelfbenoemde goeroes (zoals Alex Vartman, David Koresh) ‘spirituele’ evenknieën van dictators en autocratische machthebbers in de grotere politieke werkelijkheid. Ook de laatsten kennen aanhangers die hen blindelings volgen en geloven in hun ‘great story’s’. Verhalen die het verlangen naar vervulling lijken te stillen en lijken te werken als balsem voor gepijnigde zielen.
Tot de roes naar de achtergrond verdwijnt. Dan zijn daar weer de vragen. Lastige vragen. Vragen naar betekenis.
G.J. Smeets zegt
“De zoektocht naar betekenisgeving is, in mijn ogen, primair een naar binnen gericht proces.”
Nou, lees dan maar eens het werk van chemicus Primo Levi die de gruwelen van de Holocaust overleefde. En die op de existentiële bodem zat waar menig boeddhist naar streeft. Primo Levi heeft na de oorlog in zijn essays en literair werk duidelijk laten weten dat betekenisgeving als puntje bij paaltje komt primair een naar buiten gericht ding is.