Mindfulness in het recht

In de rechtszaal komt veel samen. De slachtoffers, de dader, de daad, de officier van justitie, de advocaat van de verdediging en natuurlijk de rechter. Wat ook samenkomt zijn de gevoelens, de motieven en de beschuldigingen. Dat kan binnen een streberige setting waarin een advocaat al zijn kunde in het werk stelt om zijn cliënt, hoe dan ook, schuldig of niet, zonder straf weer de deur uit te krijgen.

Maar strafrechtadvocaat Wikke Monster wilde het tien jaar geleden anders doen. De zwakke kant niet overschreeuwen. En het vergde moed. Afgelopen 14 maart hield ze hier een voordracht over in de academische club van de Universiteit van Amsterdam (UvA). Wikke levert ook een bijdrage aan de cursus ‘mindfulness in het recht’ van diezelfde UvA. In sommige raadkamers van rechtbanken wordt al een minuut stilte gehouden voordat de rechters de rechtszaal betreden. ‘Door dit soort oefeningen train je je aandachtspier en leer je steeds beter je aandacht te focussen,’ vertelde Monster twee jaar geleden in de Folia.

Op hun website stellen ze: ‘We komen van gerenommeerde kantoren en na ongeveer 15-20 jaar ervaring in de advocatuur dachten wij: dit kan anders, menselijker en duurzamer. Dat is nog steeds wat ons drijft in ons werk. Geen eindeloze adviezen, onleesbare processtukken, maar eenvoudige hulp. Soms staan we onze cliënten voor een langere periode bij en soms is een gesprek al voldoende.’

Wikke begint de avond in de stijlvolle maar toch huiselijke academische club met het naar voren brengen van verschillende invalshoeken die auteurs op vergeving hebben: ‘Wrok maakt dat mensen de mens niet meer zien in de ander’. De ander wordt gedehumaniseerd. Maar wrok overkomen kan wel, benoem steeds het goede. Er is een compleet filosofisch theologisch vakgebied waarin dikke boeken geschreven worden over de onderwerpen vergeving, schuld en zonde. Wikke laat het vakgebied voor wat het is en noemt een paar uitspraken die haar aanspreken. Van de dichter Willem Glaudemus: vergeven is het opgeven van de wens op een beter verleden. De Amerikaanse Fred Luskin haalt er ook biomedisch onderzoek bij. Vergeven zorgt voor een aanzienlijke reductie in ongezonde hormoonspiegels en andere welzijn verminderende stress reacties. Hij zegt: na rouw, vrede maken met de wereld nu.

Meester Wikke vertelde hoe haar eigen intellectueel-ethische denkontwikkeling eruit zag. Dat begon met een kennismaking met Hobbes. Deze filosoof-ten tijde van de Engelse burgeroorlog, zag een strijd van allen tegen allen, die alleen door een rechtschapen vorst beteugeld zou worden. De mens is van nature slecht bij Hobbes. Later ging ze Rousseau lezen. Bij hem is de natuurlijke staat van de mens juist goed, de nobele wilde is een van zijn noties. Tegenwoordig houdt ze het erop dat de mens een lege huls is. In de kleine peiling die ze daarop hield bleek dat 3/4 van de aanwezigen denken dat de mens goed is. Het overige kwart van de stemmen was eerlijk verdeeld over degenen met de opinie dat de mens slecht is of juist een lege huls.

Wat betekent het inbrengen van de subtiele aandacht die we mindfulness noemen voor de rechtsgang? Wikke Monster zoekt de holistische insteek, hoe soft dat ook mag klinken. Waarom zou je je beroepen op het zwijgrecht? Waarom zou je twintig getuigen oproepen? Of… waarom niet het gesprek aangaan. Of… oprecht zijn/haar (de verdachte’s) kant van het verhaal doen. Ze kan er echt niet tegen als een officier van justitie tegen de verdachte zegt: ‘wanneer neem je nu eens verantwoordelijkheid voor je daden?’ Wat weet de officier van de achtergronden van de verdachte? Op de website we are all criminals staan veel van de verhalen van verdachten en veroordeelden. Een op de vier mensen heeft een strafblad in de VS. Vier op de vier een crimineel verhaal, stelt de site.

Maar ook voor de slachtoffers wordt de insteek anders. Wieke vertelt van een gezin waarin de ouders gebukt gingen onder schuldgevoelens omdat ze niet hadden kunnen voorkomen dat hun beide dochters misbruikt waren. Toen ze doorvraagde over of deze affaire ook nog iets positiefs opgebracht had vertelden ze dat ze hierom verhuisd waren. Terug naar de streek waar veel familie woonde, dat de man nu vooruitkwam in zijn werk en dat dit wel fijn was.

In het algemeen kunnen mensen, die het met een spirituele inslag nemen, beter omgaan met het trauma van het slachtoffer zijn van een misdadige actie die hen overkwam. Tijd is ook een heel belangrijke factor. Wikke sloot af met een quote van Einstein: als je andere resultaten wil, doe dan niet dezelfde dingen.