De gebeurtenissen van de Tweede Wereldoorlog liggen in jaren ver achter ons en voor sommigen ook in lessen geleerd. De wereld is echter nog niet vrij van de dreiging van totalitaire regimes. In Europa glijden sommige landen langzaam af naar de status van illiberale democratieën, waar slechts lippendienst aan de democratische rechtsstaat wordt beleden. Daarom is het goed dat in 2021 Dirk Rochtus’ boek Naar de hel met Hitler, verzet in het Derde Rijk (1933-1945) verscheen. Dit artikel gaat met name over de verzetsgroepen de Kreisauer Kreis en de Weiße Rose en maakt dankbaar gebruik van dit boek.
Kolonialisme vaart per schip en rijdt geen paard
Geschiedschrijving zonder emotionele vooringenomenheid is nodig voor een zorgvuldige reconstructie of duiding van het verleden. Dit is volgens historicus Martin Bossenbroek nog niet het geval bij de geschiedschrijving van het Nederlandse koloniale en slavernijverleden. Zijn boek Kolonialisme! noemt hij een wereldwijde speurtocht en hij hoopt hieruit waardevolle lessen te kunnen trekken voor onze omgang met dit verleden. Dit artikel geeft een indruk van zijn zoektocht.
‘Elitaire piemel met vingers’ blikt terug op 20 jaar populisme
De VVD trok de stekker uit het kabinet Rutte IV en kuste Doornroosje PVV wakker. Voor Wilders’ eenmanspartij was dit een tweede kans sinds de val in 2013 van Rutte I die hij gedoogde. Na veel heisa kwam het kabinet van de partijloze Schoof tot stand. In het boek Maarten van Rossem over populisme en onze democratie blikt de auteur terug op ruim twintig jaar populisme. Dit artikel geeft er een indruk van.
De grondwet is een verzekeringspolis
Er is altijd wel iets aan de hand in ons land, maar zelden in onze recente geschiedenis raakt het de wortels van onze samenleving zo diep, raakte het wie ‘wij’ zijn en waar ‘wij’ voor staan. Het is dan ook niet toevallig dat in de politiek en de publieke opinie teruggegrepen wordt op de grondslagen van onze democratische rechtsstaat, in de politiek en de publieke opinie. In het boek Het verhaal van de grondwet (2019) doet hoogleraar Wim Voermans onderzoek naar de oorsprong van het verschijnsel grondwet, dat hij zelf een geweldig fenomeen noemt en het verhaal erover is meeslepend.
Tirannen haten feiten
In de publieke verbeelding zijn politici de beroepsleugenaars bij uitstek. George Orwell schreef: ‘Politieke taal is ontworpen om leugens waarheidsgetrouw te doen klinken en moord respectabel.’ Leugens behoren tot het DNA van de modern samenleving, maar meestal gebruiken we fraaier klinkende woorden als marketing, reclame en propaganda. Al in 1967 klaagde Hannah Arendt in haar essay Truth and Politics erover dat politiek en waarheid niet goed samengaan. Dit artikel gaat in op de Nederlandse vertaling van haar essay in het boek Tussen verleden en toekomst.
De vrijheid om vrij te zijn is niet alleen vrijheid van angst
De Amerikaans-Duitse filosofe en politieke denker Hannah Arendt werd geboren in een politiek progressief, seculier joods gezin. Ze vluchtte in 1933 naar Parijs en werd later als Duitse stateloze geïnterneerd. Ze wist in 1941 te vluchten naar New York. Misschien werd zij het bekendst door haar boek The origins of totalitarianism en Eichmann in Jerusalem: a report on the banality of evil. Dit artikel geeft een indruk van haar denken over politiek en vrijheid.
Werk en bid, orde en tucht, plichtsgevoel
‘Nu de fluwelen-handschoenaanpak van de jaren zeventig en tachtig is verlaten, slaat de pendule weer door naar de andere kant. Wie niet kan meekomen in de maatschappij heeft het aan zichzelf te wijten. Zelfs het woord ‘onderklasse’ is terug van weggeweest.’ Dit schrijft Suzanna Jansen in Het pauperparadijs. Veenhuizen, wonen-onder-toezicht en opvoedcampagnes grepen diep in bij haar familie. Dit artikel geeft een indruk van recente boeken over dit actuele onderwerp.
‘Fascisme met een menselijk gezicht bestond niet en kan niet bestaan.’
De eerste editie van dit boek was 2017 en toen deze was uitverkocht was, vroeg de uitgever ervan aan de auteur een herziene uitgave te schrijven. Dit was voor hem een kans om relevante literatuur van de laatste jaren en verschillende eigentijdse bronnen in de tekst te verwerken. Hij voegde aan de herziene uitgave een postscriptum toe geheten Homeopatisch verdund fascisme? Baudet en Forum voor Democratie. Een van de redenen hiervoor is zijn bezorgdheid over de toenemende polarisatie en ‘de animositeit tegenover de parlementaire democratie, de rechtstaat, de pluriforme samenleving en de vrije pers die Baudet en zijn partij doelbewust aanwakkeren.’
Rechtsstaat in verval: Kafka is springlevend
De manier waarop de PVV omgaat met de interne partijdemocratie leidt tot de vraag hoe deze partij de democratische rechtsstaat dan waardeert. Daarom vindt de auteur het zinvol de PVV te vergelijken met eerdere politieke bewegingen die de legalistische route bewandelden. Communistische partijen in de burgerlijke wereld liftten mee met deze rechtstaat, omdat revolutie onhaalbaar bleek. Ook fascistische partijen, zoals de NSB gebruikten de parlementaire omweg.
Immuun tegen nepnieuws
Het is belangrijk om te beseffen dat complottheorieën op zijn minst drie psychologische basisbehoeften vervullen, die deze theorieën zéér besmettelijk maken. Ook hebben ze al na korte tijd effect op mensen. De theorieën geven ten eerste eenvoudige oorzakelijke verklaringen voor wat anders chaotische en willekeurige voorvallen lijken.
Dubbelganger
Powerfeministe Naomi Wolf is befaamd dankzij The beauty myth (1990). Zij hopte in de jaren vlak voor Covid van de ene samenzweringstheorie naar de andere, voordat ze zich daarna aan het virus wijdde. Ze beweerde niet dat we hadden te maken met een zeer besmettelijk virus dat van dier op mens overspringt, niet met falende (medische) overheden, niet met een door het neoliberalisme uitgeklede gezondheidszorg en niet met hebzuchtige farmaceutische bedrijven. In plaats hiervan zouden we het slachtoffer zijn van een experiment, van een samenzwering, zelfs van een oorlogsdaad. Deze had tot doel om ons te veranderen in technoslaven en ons ervan te overtuigen om vrijwillig onze rechten in te leveren, terwijl ondertussen een groot deel van de mensheid werd uitgeroeid.
Zielloos, decadent en inhalig
De Nederlandse Azië-deskundige Ian Buruma publiceerde in 2004 samen met de Israëlische filosoof Avishai Margali het essay Occidentalisme, een analyse van de afkeer en zelfs haat tegen het Westen. De oorsprong hiervan ligt volgens de auteurs in de rechtse reactie op de Europese Verlichting en de Franse Revolutie.
Cynisme en verontwaardiging
De oorsprong van het boek Just and unjust wars van de Amerikaanse politicoloog Michael Walzer ligt in de anti-Vietnamoorlog beweging. In 1977 verscheen de eerste uitgave en in 2006 de vierde. De auteur onderzoekt de rechtvaardiging van oorlog en maakt onderscheid tussen agressieoorlog en zelfverdedigingsoorlog van het slachtoffer en de handhaving van het oorlogsrecht. Het is een understatement, maar zoveel jaar na de eerste uitgave en de vierde, blijkt in 2024 de oorlog nog niet uitgebannen. Integendeel, vele malen per dag worden we bestookt met beelden uit de hel, met berichtgeving en analyses.
De vis rot vanaf de kop
De eurocrisis was voor velen een groot probleem en voor sommigen een ramp. De ergst mogelijke scenario’s kwamen niet uit, zoals een Europese recessie of de ondergang van de euro. Tijdens deze crisis vreesden politieke waarnemers dat de onvrede over de economie en de bezuinigingspolitiek zouden leiden tot de aantasting van het vertrouwen in niet alleen de zittende leiders, maar ook in politieke instituties en de democratie zelf. Het vertrouwen in de EU liep een deuk op, net als de steun van de bevolking voor de nationale regeringen en andere instituties.
Het compromis is de grootste uitvinding van de mensheid
Ondanks de onderlinge verschillen hebben populisten op zijn minst een ding gemeenschappelijk. Ze zijn ontevreden over hun situatie en zij voeren uiteenlopende redenen aan. Hierbij is de regering de kop van Jut, zonder dat zij helemaal of zelfs maar gedeeltelijk verantwoordelijk is voor de situatie. Het is echter de perceptie (beleving) die ertoe doet. Volgens deze beleving speelt de regering een sleutelrol in de samenleving, maar levert ze slecht werk en luistert ze niet naar de bevolking.
Het kind en het badwater
Minister van Justitie en Veiligheid Dilan Yesilgöz noemde tijdens de 2022 HJ Schoo-lezing woke een bedreiging voor de rechtsstaat en de academische vrijheid. Hijgerig gretig stort extreemrechts zich op het stuk rood vlees dat het woke-denken in hun ogen is. Een grote groep mensen lijkt te vinden dat ons land hierdoor wordt bedreigd.
‘Buiten de lijntjes durven kleuren’
Volgens een woordvoerder van Extinction Rebellion put deze organisatie van de A12- demonstratie in Den Haag, de stad van Recht en Vrede, haar inspiratie uit succesvolle bewegingen van burgerlijke ongehoorzaamheid. Amnesty International sprak haar ongerustheid erover uit dat de lokale overheid deze vreedzame demonstranten criminaliseert in plaats van hen te zien als bezorgde burgers. Redenen te over om in dit korte artikel over het essay Burgerlijke ongehoorzaamheid te rade te gaan bij de filosofe Hannah Arendt.
‘Gezag is altijd ook moreel gezag’
De eisen van de democratie en van het recht zijn samen het ijkpunt voor het beleid, het functioneren en de inrichting van de overheid. Ze zijn niet los van elkaar te zien. Het beleid moet in de uitvoering ruimte geven aan diversiteit en rechtvaardig zijn. Vanwege het draagvlak moet het functioneren van onze overheid politiek worden gedragen en publiek worden verantwoord. Bovendien moet dit de rechtsgelijkheid en rechtszekerheid dienen, effectief en efficiënt zijn.
Tolerantie: verbinding is alleen mogelijk met zelfkritiek
Ondanks het feit dat het begrip in de loop van de geschiedenis verschillende betekenissen kreeg, bleef de grondbetekenis herkenbaar. Kort en bondig noemt Schuyt tolerantie op bladzijde 8: ‘de onderdrukking van de neiging anderen te onderdrukken.’
Vluchtelingenbeleid in grootmoederstijd 1914 -1918
Op 4 augustus 1914 viel het Duitse leger België binnen op doortocht naar aartsvijand Frankrijk en schond doelbewust de Belgische neutraliteit. De oorlogsmisdaden tegen de burgerbevolking, ook wel The Rape of Belgium genoemd, schokte de publieke opinie. Kort hierna kwamen de eerste vluchtelingen aan in ons land en na de Val van Antwerpen werden dit er 1 miljoen
In wat voor soort samenleving willen we leven? Deel 2
Bij het openen van de onvolprezen website Vijfeeuwenmigratie is te lezen dat 98 procent van de Nederlanders buitenlandse voorouders heeft. De sporen hiervan zijn overal te vinden. In de 16de en 17de eeuw trok Nederland veel migranten, die afkwamen op de economische voorspoed en de religieuze tolerantie, meldt de site. Politici van links tot rechts wijzen hier nog steeds met trots op.
Kees Moerbeek -In wat voor soort samenleving willen we leven?
De huidige vluchtelingenaantallen zijn niet ongekend groot en veel kleiner dan de media en de politieke retoriek doen voorkomen. Er is geen bewijs dat het aantal vluchtelingen op de lange termijn is toegenomen, stelt De Haas. Het patroon is grillig, vluchtelingenstromen nemen toe en af afhankelijk van conflicten in de herkomstlanden. De onderzoeker laat dit zien met een historische opsomming van de conflicten, startend begin jaren 1990 tot en met de Russische inval in Oekraïne in 2022.
Hoedt u voor namaak: kiest voor echt!
Nog steeds zijn democratie, mensenrechten en de Europese Verlichting die driehonderd jaar geleden de wereld op zijn kop zetten een belangrijk politiek en maatschappelijk verschijnsel. Veel zelfverklaarde verlichtingsstrijders die zich op de borst kloppen, behoren juist tot het kamp van de antiverlichting.
Wat loert daar in de duisternis?
Eeuwenlang zwierven ze in de bergen, de bossen, de velden, in de rivieren en langs de kust en joegen de Japanners de stuipen op het lijf of belaagden ze. Ze zijn ook nu niet weg te denken, de yokai.
