Afgelopen donderdag stond ik om zes uur op, om aanwezig te kunnen zijn bij het Boeddhisme en Psychologie congres te Nijmegen. Het beloofde een mooie dag te worden met lezingen van Alan Wallace, Edel Maex en Lene Handberg en workshops met diverse mensen uit de praktijk.

Het volgende stuk uit het programma gaf voor mij de essentie aan:

Wanneer er meer een beroep op het boeddhisme wordt  gedaan als bron van psychologisch inzicht en minder vanuit de behoefte  tot het bereiken van de verlichting, dan zal het antwoord zich daar ook  meer op richten. Gaat het boeddhisme verder psychologiseren? Krijgt boeddhisme een andere plek in maatschappelijke ontwikkelingen? Is het  een verarming dat er minder aandacht is voor de spirituele kant? Halen we  alles uit het boeddhisme wat er in zit?
Tijdens deze conferentie willen we graag de dynamiek van de ontmoeting onderzoeken, evenals de ontmoeting zélf. Methodes die hun uitgangspunt vinden in het ontwikkelen van het bewustzijn en hoe daarin te interveniëren, worden nu deel van het westers psychologisch gedachtegoed.

Wat betekent dat voor de westerse psychologie?  En wat betekent het voor het boeddhisme dat persoonlijk welbevinden een  belangrijke motivatie is geworden om zich met meditatie en het boeddhistisch gedachtegoed bezig te houden? Is er daarin sprake van schurende of schuivende panelen?

Alan Wallace trapte de dag goed af met een kritische lezing waarin de term ‘mindfulness’ om het dagelijks taalgebruik en in de mindfulness beweging gecontrasteerd werd met de term ‘sati’ die ook als mindfulness vertaald wordt. Zie Sati = mindfulness? een Babylonische taalverwarring!

Wallace is een uitstekende spreker die zijn frustratie over de excessen uit de mindfulness wereld en het onderzoek naar meditatie niet onder stoelen of banken stak.

Waar Alan Wallace sprak vanuit het perspectief van een praktiserend Tibetaans boeddhist en religie-wetenschapper, volgde Edel Maex met zijn persoonlijke ervaring van de ontmoeting tussen psychologie, psychiatrie, Zen en de MBSR mindfulness training (*).

Ook hij zag duidelijk de verschillen, maar hij heeft in de praktijk ook gemerkt hoeveel je mensen in die acht-weekse mindfulness training bij kunt brengen. Hij koppelde dit aan het Mahayana begrip van de Boeddha-natuur. De enige reden dat je iets kunt bereiken in slechts acht weken is dat je deelnemers allemaal al Boeddha ZIJN. Het enige wat je hoeft te doen, is dit wakker roepen.

Ik herken dat, ik ben bezig met het geven van mijn eerste mindfulnesstraining  en merk dat er kleine wondertjes gebeuren.

Hierop volgde de Keynote van Lene Handberg. Deze Deense is  directeur Onderwijs van Tarab Institute International, een van de organisaties die de conferentie organiseerde.

Ik ben bang dat haar lezing alleen te volgen was voor mensen met een diepe kennis van het Tibetaans boeddhisme. Het riep bij mij boeddhistisch-filosofische en boeddhistisch-historische vragen op die te ver voeren om hier te bespreken.

Vervolgens heb ik de workshops gevolgd van Adeline van Waning en Irène Bakker.

Adeline van Waning deelde haar ervaring met het Shamatha Project. Onder leiding van Alan Wallace werd hier drie maanden gemediteerd. Er werd onderzoek gedaan naar de gevolgen van deze meditaties (shamatha in combinatie met compassie-meditaties) op persoonlijk en neurologisch vlak. Dit is intussen een meerjaren project, zodat ook de lange termijn gevolgen van zulke diepgaande meditaties met westerse wetenschappelijke technieken onderzocht worden.

Ik ervoer bij binnenkomst in het zaaltje een innerlijke rust en vrede. Dit kan niet aan het zaaltje gelegen hebben: dat was gewoon een theaterzaaltje met een enkele thangka aan de muur. Het lijkt er op dat Adeline van Waning een zodanige realisatie van die compassie en innerlijke rust heeft, dat dit de hele sfeer van de ruimte tekende. Ik merkte dit op toen ze nog niet begonnen was, dus het heeft niets met gewoon ‘charisma’ te maken.

Heel bijzonder

Irène Bakker gaf ons de ervaring mee van het ‘Big Mind, Big Heart’ proces. Dit proces geeft letterlijk stem aan verschillende kanten  van de persoonlijkheid: angst, bescherming, openheid en als laatste ‘big mind’. Dit proces heet ‘Voice Dialog’ en komt uit de Jungiaanse psychologie. De toevoeging van Genpo Merzel zit hem in de positieve stemmen.

Voor mij, met mijn achtergrond in de westerse esoterische traditie, klinkt dit niet heel erg uniek ‘Zen’. Ook de Jungiaanse psychologie zelf heeft positieve archetypen in het arsenaal. Deze positieve archetypen kunnen op zijn boeddhistisch geïnterpreteerd worden (Boeddha natuur), maar passen ook in een Advaita (Hindoe, non-duaal) perspectief.

Dat doet echter niets af aan de kracht van de techniek. Sterker: ik heb het mee genomen voor op mijn ‘ooit meer mee doen’ lijstje. Het lijkt me heel krachtig in de context van coaching, bijvoorbeeld.

Al met al

De schurende panelen in de tekst van het programma kwamen vooral in de lezing van Alan Wallace naar voren. Persoonlijk zou ik Henk Blezer hebben uitgenodigd om het contrast tussen het psychologische model en de boeddhistische benadering wat sterker neer te zetten.

Ook was een lezing welkom geweest om de basis van de boeddhistische psychologie, de abhidharma (ofwel geest en cognitie) neer te zetten. Er moeten in Nederland tientallen mensen zijn die dit kunnen geven. Janny de Boer bijvoorbeeld die naast haar uitgebreide kennis van het Tibetaans boeddhisme en het geven van de ‘ontdek het boeddhisme cursus in Loenen, in het dagelijks leven in de verslavingszorg werkt.

De rest van de sprekers zaten meer op de lijn van ‘dit heb ik uit het boeddhisme in de westerse praktijk mee genomen’. Daar is niets mis mee, maar het had verder kunnen gaan.

Het was een interessante dag. Ik heb leuke mensen ontmoet en goede gesprekken gehad.

(*) MBSR = Mindfulness Based Stress Reduction: het programma van Jon Kabat-Zinn.