Kaitlyn Hatch – ‘Uitingen van witheid in het boeddhisme’

Onlangs heeft de Black Lives Matter beweging een ongelooflijke impuls gekregen, eerst in de Verenigde Staten en nu wereldwijd. We zien een potentieel kantelpunt in het bewustzijn van blanke mensen die zich inzetten voor antiracistische acties en bewustzijnsvergroting, omdat bijna elke groep, organisatie, gemeenschap en bedrijf wel een boodschap van solidariteit met de Black Lives Matter beweging heeft afgegeven. Niet alle boodschappen van solidariteit zijn goed doordacht of bevatten bruikbare verantwoordingsprotocollen en opvolging, maar bijna iedereen heeft wel een boodschap uitgedragen.

Er is echter een opmerkelijke stilte van boeddhistische gemeenschappen die gedomineerd worden door blanke beoefenaars. Het boeddhisme is een kleine religieuze gemeenschap met slechts 7% van de wereldbevolking die zich identificeert als boeddhist, vergeleken met 31,5% christelijk, 23,2% moslim en 15% hindoeïstisch. De boeddhistische bevolking in de Verenigde Staten maakt slechts 0,8 procent van dit mondiale totaal uit, dus het is eerlijk om te erkennen dat, als je één boeddhist op dit continent kent, je waarschijnlijk verbonden bent met bijna allemaal.

Mijn eigen dharma-netwerk strekt zich uit van gemeenschappen in Canada, het Verenigd Koninkrijk en die in de Verenigde Staten. In elk van die gemeenschappen domineren blanke beoefenaars. Sommige van deze gemeenschappen hebben een boodschap van solidariteit afgegeven, maar over het algemeen zie ik heel weinig directe actie van blanke boeddhisten. Ik zou willen dat ik kon  zeggen dat ik hier verbaasd over ben, maar dat is niet waar. Net zoals ik helemaal niet verbaasd was toen ik vernam dat veel mannelijke boeddhistische leraren hun machtsposities op verschillende manieren misbruikten, waaronder seksueel misbruik en manipulatie.

Dit is een oproep, een boodschap aan andere blanke dharmabeoefenaren, een manier -beoefening – om mijn praktijk van het leren zien van wat ik noem witheid in de dharma, te delen. Een belangrijk deel van deze beoefening is gebaseerd op de leer van Zenju Earthlyn Manuel in diepgaande teksten in haar boek, The Way of Tenderness. Zenju was de eerste zwarte dharmaleraar waar ik mee studeerde en oefende en een van de eerste leraren die de dharma op een andere wijze zag en presenteerde. Zenju geeft ook les op een manier die mijn persoonlijke ervaring weerspiegelt waar cis-gender, hetero docenten dat niet hebben.

Als blanke is het zien van witheid niet zo eenvoudig.

Om in een blanke suprematistische samenleving te leven als een blank persoon staat gelijk aan je witheid voortdurend te laten bevestigen. Het is verzadigd in onze televisieprogramma’s, onze boeken, onze films, onze nieuwsfeeds, onze bedrijfsculturen en ja, onze dharma- en boeddhistische gemeenschappen. De karmische impact van het kolonialisme en de blanke overheersing verspreidt zich over de hele wereld en is ingebakken in de leer die bedoeld is om ons te bevrijden.

Na het lezen van The Way of Tenderness heb ik de intentie uitgesproken om te zoeken naar uitdrukkingen van witheid in mijn lichaam, spraak en geest. De kern van deze praktijk is om bewust te worden van mijn impliciete vooroordelen, hoe die tot stand komen, en om nieuwsgierig te worden naar de taal die gebruikt wordt om witheid en blanke superioriteit af te dwingen en te bestendigen. Ik gebruik ook shamatha als een manier om mezelf te aarden en te verblijven- met het ongemak van het zien van mijn medeplichtigheid in een systeem dat schade veroorzaakt. Hierdoor is mijn bewustzijn van witheid in het boeddhisme toegenomen, samen met mijn nieuwsgierigheid en verlangen om het -inhoudelijk – duidelijker waar te nemen.  Na vijf jaar antiracisme in mijn praktijk te hebben waargenomen, me te richten op het gif van onwetendheid, heb ik enige capaciteit ontwikkeld om het water te zien waarin we als blanke beoefenaars zwemmen.

Ik schrijf dit als iemand die als blanke in Canada is opgegroeid, die in het Verenigd Koninkrijk en Australië heeft gewoond en momenteel in de Verenigde Staten verblijft. Hoewel veel van mijn antiracistische werk plaatsvond nadat ik naar de Verenigde Staten verhuisde, geloof ik dat wat ik moet delen van toepassing is op blanke beoefenaars waar dan ook, en ik erken dat de impact en de classificaties van zogenoemde verschillen in ras afhankelijk zijn van sociale en culturele context.

Het eerste voorbeeld van witheid in de dharma is de uitdrukking “Toen het boeddhisme naar het Westen kwam”. Je hebt dit waarschijnlijk al ontelbare keren gehoord. De verhalen gaan bijna altijd over de oprichting van een of andere boeddhistische gemeenschap – hoe een leraar naar Amerika of het Verenigd Koninkrijk kwam uit het door China bezette Tibet of Japan, of hoe een blanke student op hogeschoolniveau naar India of Bhutan reisde om met een goeroe te studeren en ‘de leerstellingen terugbracht’ naar hun gemeenschappen.

Het was de nieuwsgierigheid en het kijken naar hoe taal wordt gebruikt die me hielpen om dit onderwerp als verhaal voor het eerst in te zetten tijdens het lezen van Crooked Cucumber van David Chadwick, een biografie van Shunryu Suzuki, het meest bekend om zijn boek Zen Mind, Beginner’s Mind. Toen Suzuki naar de Verenigde Staten kwam, ging hij een reeds gevestigde  boeddhistische gemeenschap van Japanse immigranten ondersteunen. De taal in Crooked Cucumber stelt die Japanse gemeenschap voor als ‘het in de weg staan’ van de blanken die daar het boeddhisme  zijn gaan beoefenen.

Het is een wat ik noem ontdekkingsverhaal, passend in de historie van de Verenigde Staten, een land dat is gebaseerd op de ‘doctrine of discovery’, een doctrine die wordt gebruikt om de genocide van de vele inheemse volkeren in dit land te rechtvaardigen, lang voordat de Europese kolonialisten arriveerden. Het ontdekkingsverhaal van blanke Canadezen en Australiërs is geworteld in de overtuiging dat de religie, de technologie en de infrastructuur van blanke Europese kolonialisten superieur was aan die van de (donkere, gekleurde) inheemse bevolkingsgroepen die zich al hadden gevestigd op de plaatsen waar de blanken waren binnengevallen en de inheemse bevolking door hen werd gekoloniseerd. Maar er was al een geavanceerde infrastructuur, landbouwtechnologie en spirituele praktijk in deze landen voordat de Europeanen de oorspronkelijke bewoners begonnen te koloniseren. Er was ook al “boeddhisme in het Westen” voordat de blanken in de jaren ’50 en ’60 van de vorige eeuw het “ontdekten”.

Het tweede voorbeeld is hoe blanke boeddhisten praten over het patriarchaat (in het boeddhisme). Tijdens de mogelijkheid om vragen te stellen na een uitgesproken tekst door (de boeddhistische leraar) Pema Chödrön, toonde een vrouw in haar gehoor haar interesse in het boeddhisme naast haar twijfels over hoe het gedomineerd wordt door mannelijke leraren en paternalistische, patriarchale opvattingen en overtuigingen. De eerste keer dat ik zelf naar deze toespraak luisterde trok ik het antwoord dat mijn geliefde leraar Pema gaf niet in twijfel, namelijk om de vrouw te vertellen dat ze zich door het patriarchaat niet moet laten weerhouden om deel te nemen aan iets dat haar aanspreekt, en bovendien, vanwege de komst van het boeddhisme naar het Westen, was dit eigenlijk geen probleem. Pema benadrukte dat ze een van de vele vrouwelijke leraren was, en dat de invloed van deze veranderingen in het westers boeddhisme  terugvoert naar het Aziatische boeddhisme.

Het boeddhisme als een spirituele praktijk en religie is niet gemakkelijk te scheiden van culturele opsmuk. Het patriarchaat heeft diepe, diepe wortels in het boeddhisme, in elke grote religie die wereldwijd wordt beoefend, want het patriarchaat heeft diepe wortels in vrijwel elke natie, maatschappij en cultuur wereldwijd.

De Boeddha zelf, zo wordt gezegd, verwierp in eerste instantie de mogelijkheid dat vrouwen nonnen konden worden. Toen hij het uiteindelijk toestond, was het met voorbehoud (van mannen) om een beroep te doen op de ‘fragiele mannelijkheid van mannen’ en het onvermogen (van de monniken) om verantwoordelijkheid te nemen voor hun seksuele driften. En dat vind je terug in alle moderne boeddhistische gemeenschappen. Patriarchie, misogynie en seksisme zijn net zo ingebakken in overwegend blanke als in overwegend Aziatische boeddhistische gemeenschappen, maar in blanke gemeenschappen wordt racisme gebruikt om dat feit te negeren.

Witheid = apartheid

Toen ik uiteindelijk dit verhaal over ‘westerse boeddhistische superioriteit’ (zie, blanke boeddhistische superioriteit) in twijfel trok, hoorde ik roshi Joan Halifax bijna hetzelfde zeggen als Ani Pema. Ik zou het racisme hierin niet hebben opgemerkt als ik niet recentelijk had geluisterd naar de filosoof Serene Khader die sprak over ‘missionary feminism’ op de podcast The Philosopher’s Zone. In aflevering 3 van een vijfdelige serie genaamd ‘Philosophy in the Wake of Empire’ zegt Khader: “Missionary feminism is characterised by idealization. Dus idealiseren we iets … als we er een soort van positieve eigenschappen aan toeschrijven die het eigenlijk niet heeft. Ik denk dat veel van waar missionary feminists mee werken een idealisering is van “het Westen” en van de geschiedenis van het Westen. Het specifieke soort verhaal over de geschiedenis van het Westen dat ze in gedachten hebben, is dat westerse landen de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen hebben geëlimineerd, wat niet waar is”.

Khader legt uit hoe deze taal impliceert dat er enige ‘intrinsieke superioriteit’ is in de westerse cultuur – een klassiek voorbeeld van witte overheersing en koloniale superioriteit die zich afspeelt in onze moderne context. Door te beweren (zoals Pema deed. red.) dat het patriarchaat in het boeddhisme in Noord-Amerika is uitgeroeid, wordt geïmpliceerd dat Aziatische boeddhisten seksistisch zijn en Noord-Amerikaanse boeddhisten niet. Dit is een voorbeeld van hoe machtsdynamiek elkaar kruisen en werken om elkaar in stand te houden, en hoe zelfs decennialang beoefenaars kunnen vervallen in blinde vlekken en dualisme. Met het noemen van specifieke leraren probeer ik die niet te beschadigen, maar wil ik de aandacht vestigen op hoe we andere blanke mensen kunnen aanspreken en onderzoeken hoe verantwoordingsplicht eruit ziet, zodat we zowel het racisme als het seksisme in onze gemeenschappen kunnen aanpakken. Vooral gezien de impact van het oriëntalisme en de manier waarop het wordt gebruikt om seksisme te verwerpen, te negeren of te rechtvaardigen in door Aziatische leraren geleide, door blanken gedomineerde boeddhistische gemeenschappen.

En zo komen we tot het voorbeeld van wat voor mij als beoefenaar de eerste grote verschuiving was om witheid in het boeddhisme te zien en te benoemen. Dit kwam tot stand toen ik bezig was met het bestuderen van Nagarjuna’s Madhyamaka leer en het worstelen met het ultieme versus het relatieve.

Tijdens het luisteren naar een dharmatoespraak van Elizabeth Mattis-Namgyel kwam ik in aanraking met wat ik nu white spiritual bypassing noem. Elizabeth ging in op de ‘relativiteit’ van het ras, door te stellen ‘dat haar huid zo bruin kon worden dat we haar misschien als bruin’ zouden kunnen beschouwen. Dit ervoer ik als zeer ongemakkelijk, maar totdat ik het boek van Zenju Earthlyn las, was ik niet in staat om de kwestie te verwoorden buiten de wetenschap, mijn onderbuikgevoel, dat het schadelijk en onwetend was.

In The Way of Tenderness heeft Zenju een heel hoofdstuk over “de veelheid in eenheid”. Het pad en doel van het ontwaken is niet om de eenheid te zien als gelijkheid en zich te mengen in een monoliet, maar om het geloof los te laten dat bepaalde manieren van mens-zijn superieur zijn aan andere. Mens zijn is divers zijn. Het uiteindelijke is niet superieur aan het relatieve, maar wederzijds afhankelijk zoals een doos en deksel of twee kanten van een munt, ze gaan samen. Beide/en. Niet een van beide/of.

Als iemand het heeft over huidskleur als een relatief ding, en dus ‘niet te vinden’ en dus niet ultiem waar, dan mist hij of zij het vermogen te weten hoe ras in de wereld functioneert. Dit soort spirituele bypassing slaat de onderlinge verbondenheid over en vermijdt hoe onze witheid, in relatie tot anderen, schade veroorzaakt. Racisme gaat niet over huidskleur, maar over macht en controle en een gehechtheid aan het feit dat ‘wit’ de standaard is en dat al het andere afwijkend en dus inferieur is.

We moeten kijken naar de egoïstische aard van witheid op persoonlijk, intermenselijk en collectief niveau. Het gaat niet om iemand die zichzelf als zwart of invalide of transgender/niet-binair of queer noemt. Dit zijn allemaal geldige uitdrukkingen van het mens-zijn en voorbeelden van de veelheid van eenheid die zich uitdrukt. Het gaat om een culturele gehechtheid aan blank, valide, cis-gender en recht als de ‘norm’ of ‘standaard’ meetstok voor de mensheid.

Onze relatieve ervaringen zijn van belang. Ze kunnen niet genegeerd worden omdat we ze niet kunnen ‘vinden’. Racisme verdwijnt  niet alleen omdat je ‘geen ras kunt vinden’ terwijl je mediteert. Racisme zal niet verdwijnen als de mensen van het BIPOC ( ‘Black, Indigenous, People of Color) ’  beter oefenen. Raciale identiteiten bestaan alleen vanwege de witheid als meetlat van de mensheid, en dus is het werk van het loslaten van ras niet het werk van zwarte en bruine, maar van blanke beoefenaars.

Nogmaals, kijkend naar de vertalingen van traditionele teksten, is de implicatie vaak dat men alleen verlichting kan bereiken als man. De ‘superioriteit’ van deze stelling is niet gebaseerd op iets dat inherent kan worden gevonden. Patriarchaat is een menselijk systeem, net zoals ras een menselijk systeem is. Beide systemen zijn in het leven geroepen om de ontmenselijking en mishandeling van anderen te rechtvaardigen, als een moreel ‘achterdeurtje’ voor de onderwerping en het bezit van andere mensen.

Uiteindelijk wordt de mensheid op vele manieren en in vele verschillende belichamingen uitgedrukt. Als beoefenaars zijn onze belichamingen bij ons op het pad dat we lopen en zijn ze precies wat we nodig hebben om wakker te worden omdat onze geest niet gescheiden is van ons lichaam. Het maakt niet uit wat je lichaam is, je lichaam is altijd in het huidige moment en je bent in staat om wakker te worden met welke belichaming je ook hebt.

Ik heb met veel frustratie te maken gehad ten opzichte van andere blanke mensen, terwijl ik geprobeerd heb om ruimte te creëren voor gesprekken die gericht zijn op antiracisme in onze praktijk. Ik word geconfronteerd met getreuzel,  gemeenplaatsen en regelrechte vijandigheid. Dit is ontmoedigend, vooral omdat dit een spirituele modaliteit is die collectieve bevrijding nastreeft en ons alle instrumenten geeft die we nodig hebben om racisme te ontmantelen.

Racisme zal verdwijnen als we leren onze veelheid te zien, dat er geen standaardmens is waarmee we alle andere soorten mensen meten. Racisme zal verdwijnen als we zien dat witheid een vorm van ego vasthouden is. Witheid zal in het niets opgaan als we kunnen zien hoe het verbonden is met klasse, met rijkdom, en met het handhaven van macht voor weinigen ten koste van de velen. Witheid zal verdwijnen wanneer we de onwetendheid doorsnijden die ons ervan weerhoudt om te zien hoe we zijn bedrogen in een systeem dat onze zwarte, inheemse, Aziatische, Latin en mixed-race verwanten en sanghaleden actief schaadt. Witlichaamsoverheersing zal verdwijnen wanneer we onze praktijk gebruiken om te zitten in het ongemak van onze medeplichtigheid binnen de systemen van blanke overheersing waarop onze maatschappij is gebouwd. Alleen dan kunnen we stoppen met het planten van de karmische zaden van onderdrukking.

Als iemand die wat afwijkend is, is het voor mij gemakkelijk om rechtheid en heteronormativiteit te zien. Ik kan met de door mij gekozen QILT2BAG+ familie praten over heteronormatieve gekte en heteronormativiteit, en wijzen op de verbijsterende dingen die hetero’s zeggen en doen -bekeken door mijn regenboogkleurige lens. Ik waardeer het dat dit mij zicht geeft om te begrijpen hoe dominante identiteiten functioneren, en het lijden dat voortkomt uit het feit dat je ‘anders’ bent als je een identiteit hebt die niet in lijn is met een dominante belichaming.

Het is mede door de pijn van het ‘anders-zijn’ dat ik zo toegewijd ben aan het zien van witheid in mezelf en in de teksten en praatjes die ik consumeer. Ik wil niet deelnemen aan of vasthouden aan de boodschappen van witheid. Ik wil witheid zien, want dat is wat het is om actief antiracistisch te zijn, om voortdurend te kijken naar alle manieren waarop we allemaal worden geïndoctrineerd in dit onderdrukkende systeem, zodat ik die boodschappen eerst kan blokkeren en vervolgens kan ontmantelen. Voor mij is het in de praktijk brengen van antiracisme slechts een andere manier om me te engageren in het ontwaken.