Hoe gaat het met het Nederlands Boeddhistisch Archief (NBA). Dat bleek zaterdag 13 november tijdens de algemene ledenvergadering van de Boeddhistische Unie Nederland (BUN) die deze keer werd gehouden bij de Universiteitsbibliotheken Leiden (UBL).
Voorafgaand aan de ALV vond een ochtendprogramma plaats dat geheel werd verzorgd in samenwerking met het Nederlands Boeddhistisch Archief (NBA). Aanleiding hiervoor was de viering van het feit dat het historische archief van de BUN, over de periode 1978 tot circa 2018, na het samenstellen en professionele bewerking door het NBA, recentelijk aan de UBL werd overgedragen. Deze overdracht was de eerste in een hele reeks van Nederlandse boeddhistische archieven die nu nog in het bezit zijn van het NBA en daar worden bewerkt, om vervolgens veilig te worden gesteld bij de UBL.
De bijeenkomst vond plaats in de fraaie ‘Vossiuszaal’, waarbij UBL-bibliothecaresse ‘Science, Philosophy and Religious Studies’ Susanne van Rijn het welkomstwoord verzorgde. Er waren, ondanks de covid-19 pandemie, een 25-tal aanwezigen, voornamelijk uit de gelederen van de BUN. BUN-voorzitter Michael Ritman voerde het woord daarna gevolgd door de initiatiefnemer en ‘voorman’ van het NBA, Rinus Laban. Deze gaf een historisch overzicht van het NBA, vanaf het begin rond 10 jaar geleden tot de dag van vandaag.
Laban: ‘Vandaag is een bijzondere historische dag voor boeddhistisch Nederland en voor het Nederlands Boeddhistisch Archief in het bijzonder. Zo’n 10 jaar geleden, in 2011, werden de eerste contacten gelegd met de Universiteitsbibliotheken Leiden omtrent de bewaarstelling van de archieven van de Nederlandse boeddhistische gemeenschap. Enkele van de initiatiefnemers van het eerste uur bevinden zich ook vandaag hier in ons gezelschap, het zijn André Kalden en Henk Blezer.
Naar hen mag dan ook terecht onze welgemeende blijvende dank uitgaan want we zien nu voor ons het resultaat van hun initiatief van destijds: de overdracht van het eerste archief aan de UBL. Dat is niet zomaar een overdracht want het betreft hier het archief van uw vereniging, de Boeddhistische Unie Nederland, kant en klaar professioneel bewerkt en aangeleverd door het NBA. En hetgeen zeer binnenkort gevolgd gaat worden door een tiental overige boeddhistische archieven, die daarvoor nu zo goed als gereed zijn.
Het lijkt mij gepast aandacht te schenken aan de personen die dit mogelijk hebben gemaakt. Vanuit de UBL zijn dat Mart van Duijn, Susanne van Rijn en dr. Henk Blezer. Daarnaast is ook dank verschuldigd aan de directie en de algehele leiding van de UBL, in het bijzonder Kurt De Belder, dr. Doris Jedamski en prof. dr. Ab de Jong. Zij hebben de initiatieven van het NBA altijd ondersteund.
Dan wil ik hier in het bijzonder ook de VvB (de voormalige SVB) dankzeggen, niet alleen de huidige voorzitter André Kalden, maar zeker ook Rob Janssen en Jan de Breet. Van hen was er sinds het begin steeds de nodige steun, niet alleen met woorden en daden, maar ook – als het even noodzakelijk was – met financiële middelen.
Ook is het gepast om zeker ook onze gulle archiefschenkers te vermelden, zoals de oude getrouwen Jacques den Boer, Paula de Wijs en Aad Verboom, zonder hen zouden de NBA-archieven minder compleet zijn dan nu het geval is. Vanuit de BUN hebben wij altijd erg veel steun mogen ontvangen, naast Michael Ritman ook van Reinier Tilanus. Tenslotte wil ik graag onze trouwe adviseuse Babeth Vanloo noemen.
Last but not least natuurlijk de vrijwilligers van het NBA en dan met name onze professionele archivaris en boeddhist van het eerste uur, Lodi Leeuwenberg. Na een lange loopbaan in bibliotheken en archieven besloot hij na zijn pensionering zich geheel te wijden aan het NBA. Hij is vanaf de aanvang, ruim circa 10 jaar geleden, onverdroten aan het werk geweest met de archieven en met de bibliotheek van het NBA.’
Daarna sprak André Kalden, oud-voorzitter van de BUN en huidige voorzitter van de Stichting Vrienden van het Boeddhisme (VvB). Hij legde de nadruk op de rol van de VvB bij de totstandkoming van het NBA en de verdere continue ondersteuning daarna, een rol die de BUN overigens eveneens consequent op de achtergrond steeds heeft gespeeld.
UBL-conservator en archivaris Mart van Duijn gaf een exposé van de lange en rijke geschiedenis van de UBL, vanaf de 15e eeuw en hij legde daarbij vooral het accent bij de aard en betekenis van historische archieven. De Leidse boeddholoog dr. Henk Blezer, vanuit de kant van de wetenschappers een van de meest fervente aanhanger en ondersteuner van het NBA, legde de klemtoon vooral bij het belang van wetenschappelijk onderzoek van het boeddhisme in het Westen, de uitdagingen daarbij en de onbetwistbare noodzakelijkheid van goede professionele archieven.
Ontstaansgeschiedenis NBA
Het NBA is ontstaan voorafgaande aan de ALV van de BUN op 24 april 2010, toen Jelle Seidel naar voren bracht onderdak te zoeken voor zijn opgeheven Zen-blad ‘De Lotusvijver’. Jelle informeerde bij het kandidaat BUN-bestuurslid Rinus Laban, wat hij met de nalatenschap van ‘De Lotusvijver’ moest aanvangen. (de Lotusvijver is inmiddels gedigitaliseerd beschikbaar op de website van het NBA).
Laban nam via Jean-Karel Hylkema contact op met Jacques den Boer, de nestor van de geschiedenis van het boeddhisme in Nederland, die het antwoord op deze vraag helaas verschuldigd moest blijven. Er bleek voor het boeddhisme geen archief faciliteit in Nederland voorhanden, maar het zaadje was geplant. En zo werd uiteindelijk in november 2011, nadat Laban het BUN bestuur verliet, onder de hoede van de VvB een werkgroep NBA opgericht, met daarin Jacques den Boer, Jelle Seidel, Lodi Leeuwenberg en Rinus Laban.
De bedoeling van deze werkgroep was echter enkel om het initiatief op te starten en het was pas later, in de zomer van 2014, als vervolgstap, dat de stichting NBA werd opgericht. In het bestuur namen toen, naast Rinus Laban, ook Fred Gales en Peter Richardus zitting. Vanaf dat moment sloot ook vaste adviseur dr. Henk Blezer aan, later nog gevolgd door Bernard Kleikamp.
Jacques den Boer en Jelle Seidel namen plaats in het bestuur van de VvB, waardoor mede de steun van die kant goed werd gewaarborgd. Lodi Leeuwenberg bleef in deze beginjaren als vrijwillige archivaris zijn werk op de achtergrond voor het NBA continueren. Hij werkte sindsdien tegelijkertijd aan de bibliotheek van het NBA, die geleidelijk aan uitgroeide tot thans ruim 3000 titels. Voor de bibliotheek werd hij toen nog geruime tijd geholpen door Ine van Schaik en later voor het archief door Paul Spaans de Vries. Allen uiteraard onbezoldigd werkzaam, net als de leden en adviseurs van het bestuur. Lodi prijst zich gelukkig dat hij nu de laatste tijd een goede vaste assistente ter beschikking heeft, Maureen de Buck. Naar het laat aanzien zal zij nog lang aan het NBA verbonden blijven.
Het waarom van het NBA
Wat zijn nu de redenen om een archief samen te gaan stellen over het boeddhisme, en dan met name over de geschiedenis daarvan in Nederland ?
Om deze vraag te beantwoorden denkt het NBA en andere betrokkenen – aan onder meer de volgende redenen en omstandigheden:
(1) In de eerste plaats, uit respect voor de personen die zich hebben ingezet om het boeddhisme in Nederland te introduceren en te cultiveren. Zonder hen waren velen van ons immers nooit of pas veel later in contact gekomen met deze rijke historische levensbeschouwing.
(2) Daarnaast is het boeddhisme inmiddels formeel erkend door de overheid. Zij is een volwaardige ‘religieuze’ stroming geworden en mede daardoor te beschouwen als ons eigen ‘cultureel erfgoed’. Dit legitimeert om haar geschiedenis – zoals deze is vastgelegd in haar archieven – te verwerven en in bewaring te stellen bij een gerespecteerde archief-bewaarplaats.
(3) Ook voor wetenschappelijk onderzoek zijn de activiteiten van het NBA op archiefgebied interessant en van belang. Henk Blezer legt het verband van het Nederlands boeddhisme met de wetenschap. Hierbij horen ook de bevordering van de bestudering en het stimuleren van boeddhistisch onderwijs, publicaties, lezingen en voordrachten.
Opbouw en verzorging
Het opbouwen van een archief gebeurd gestructureerd en in fases. Er wordt logisch uitgegaan van drie afzonderlijke fases.
De eerste fase is die van de collectievorming, de verwerving. Men traceert waar de relevante archieven zich bevinden en zorgt voor goede relaties met de in beeld zijnde potentiële archiefschenkers. Dit is niet altijd de meest eenvoudigste fase omdat het begrip gehechtheid hier nogal eens parten speelt, ook in boeddhistische kringen. Daarnaast is na een overlijden vaak moeilijk om met de erven in contact te treden. Door in deze gevallen aan te bieden om alles direct op te komen halen, kan men hen helpen met opruimen terwijl daarbij mogelijk bruikbaar archiefmateriaal wordt binnenhaalt.
De tweede fase omvat de bewerking en ontsluiting. Hierbij wordt een ordeningsschema opgesteld die noodzakelijk is voor een goede en consequent gevolgde ordening. Daarbij behoren ook fysieke acties als ont-nieten, verwijderen van niet relevante documenten, het categoriseren en het op volgorde leggen daarvan. Tenslotte worden de stukken dan geplaatst in standaard zuurvrije mappen en dozen. In deze fase wordt tegelijkertijd een kundige inventarislijst samengesteld.
De derde fase betreft het beschikbaar stellen. De inventaris (vroeger in papieren vorm of in een kaartsysteem) wordt in digitale vorm geplaatst op de website van de archiefinstelling, waardoor deze – zelfs wereldwijd – via internet door eenieder kan worden ingezien. De gebruiker komt bij zoekacties op het web – mits deze correct worden uitgevoerd – daardoor ook direct terecht bij de archief locatie van de documenten waar deze naar op zoek is. Het fysiek een vaste plaats geven van het archief en het verzorgen van de uitleen faciliteiten horen eveneens bij deze fase. De eerste twee fases zijn hier de taken en verantwoordelijkheid van het NBA, de derde die van de archiefinstelling, in dit geval de UBL.
Waarom de UBL?
Er waren een aantal overwegingen bij de UBL die een rol hebben gespeeld om de archieven die het NBA had verworven in haar collecties op te nemen. Een daarvan was dat de archiefcollecties nauw aansluiten bij de UBL collecties van de ‘Asian Library’ omdat zij een goede representatie vormen van het vroegste georganiseerde boeddhisme in Nederland. De oorsprong hiervan gaat deels terug naar Leidse hoogleraren, uit de tweede helft van de 19e eeuw, waarvan de belangrijkste Hendrik Kern is geweest (1833-1917). Ook speelde het een rol dat het NBA in staat was de collecties binnen een relatief korte periode geheel gratis en professioneel aan te leveren. Als ‘hapklare brok’ zou het kostbare archiefwerk daardoor niet meer grotendeels drukken op het budget van de UBL. Daarnaast bleken ook de Faculteit Geesteswetenschappen van de UB en het Leiden University Centre for the Study of Religion (LUCSoR) voorstanders om de door het NBA verzamelde boeddhistische archieven in de UBL collecties op te nemen.
Vanaf het eerste begin was voor het NBA al duidelijk dat zij, wegens haar beperkte middelen, nimmer zelf in staat zou zijn om haar archieven beschikbaar te stellen voor geïnteresseerden. Naast een tekort aan geld en capaciteit zou de continuïteit nooit gedurende decennia, of wie weet zelfs eeuwenlang, gewaarborgd kunnen worden. Het onderbrengen van het archief bij een eeuwenoud internationaal gerenommeerd academisch instituut, zoals de Universiteit Leiden, die voldoet aan de allerhoogste internationale eisen, was voor het NBA dan ook de best denkbare oplossing.
Het NBA heeft plannen om zelf een rol te gaan spelen in het promoten van haar archieven in de vorm van studiedagen, publicaties, presentaties en andere publicitaire uitingen. Zelfs wordt er momenteel over nagedacht om – mogelijk in samenwerking met de UBL – een wetenschappelijk publicatie het licht te doen zien, grotendeels op basis van de aangeleverde archieven. Geheel handelend over de complete geschiedenis van het boeddhisme in Nederland, vanaf 1945 tot heden, inclusief de daaraan voorafgaande aansluitende episodes. Ook denken we dat het onderbrengen bij de UBL een goede voorbeeldfunctie kan hebben voor andere niet westerse denominaties en de talrijke andere boeddhistische organisaties in Nederland. Van een twintigtal mochten wij reeds archiefmateriaal ontvangen.
Welke NBA-archieven naar UBL?
Het NBA zal in de komende periode meer papieren archieven aan de UBL aanleveren. Deze verkeren reeds in een verre staat van bewerking. Dit zijn dan achtereenvolgens :
– het persoonlijke archief van de Groninger Peter van der Beek, eerste pionier in Nederland, vanaf de jaren vijftig.
– idem van Jacques den Boer, eveneens pionier en gedurende decennia lang onderzoeker van de geschiedenis van het boeddhisme in Nederland.
– de unieke collectie van Jacques hebben we weten aan te vullen met enkele belangrijke grote deelarchieven, zoals : de Nederlandse Buddhistische Vriendenkring (jaren 40 en 50) , het Nederlands Buddhistisch Centrum (NBC, opvolger van de Vriendenkring), Stichting Vrienden van het Boeddhisme (SVB/VvB, opvolger van het NBC in 1972), de BUN, Boeddhistische Omroep Stichting (BOS), BOIO (Boeddhistische Omroep in Oprichting), Stichting Jonge Boeddhisten Nederland, De Kosmos, Kwartaalblad Boeddhisme, Europese Boeddhistische Unie, archieven van de bezoeken van de Dalai Lama aan Nederland, etc.
– daarnaast een afzonderlijk archief betreffende de geschiedenis van een flink aantal afzonderlijke boeddhistische instellingen, zoals bijvoorbeeld het Maitreya Instituut.
–
tot slot wordt er nog hard gewerkt aan de opbouw van een afzonderlijk archief betreffende ruim honderd personen die een belangrijke rol hebben gespeeld in de ontwikkeling van het boeddhisme in Nederland, voornamelijk in de periode vanaf 1945 tot heden maar ook in de aanloop daartoe. Dat er veel informatie aanwezig is over deze vroege Nederlandse boeddhisten is voor een groot deel te danken aan de onderzoeken van Jacques den Boer, die zelfs Nederlanders op het spoor kwam die in de tweede helft van de 19e eeuw al praktiserend waren in verre Oosterse landen, zoals in Sri Lanka en Thailand.
Overige collecties en activiteiten NBA
– Het NBA beheert een bibliotheek in opbouw die momenteel bestaat uit een collectie van ruim 3000 titels. Daarnaast een bijzondere collectie van binnen en buitenlandse boeddhistische tijdschriften.
– Een website www.boeddhistischarchief.nl waarop o.a. gedigitaliseerde tijdschriften en boeken, een link naar het YouTube kanaal met de gedigitaliseerde films van de BOS (423 stuks) en een link naar ons geluidsarchief met BOS radio uitzendingen (468 stuks).
– Een digitaal archief in ruwe vorm met circa 3 Tb aan ongestructureerde informatie.
– Naast de archiefwerkzaamheden is tevens begonnen, i.s.m. Gerolf T’ Hooft van uitgeverij Milinda, met het uitgeven van een historische reeks boeken. Een eerste uitgave ‘Het pompeblêd en de lotus, Het buddhisme en zijn stichter (1843)’ is al verschenen. Een vervolg, een volgend deel in de historische reeks van het NBA zal hopelijk niet lang op zich laten wachten.
