In de afgelopen halve eeuw zijn Nepalezen getuige geweest van de opmerkelijke transformatie van het boeddhisme van een oude minderheidsreligie tot een bron van belangrijke culturele en economische macht in Zuid-Azië. Nepal, met Boeddha’s geboorteplaats Lumbini,  is nu het toneel voor een machtsstrijd tussen China en India, een ogenschijnlijk mild gevecht waarin het boeddhisme een prominente plaats inneemt.

China lijkt hierin een duidelijk voordeel te hebben behaald. Door het binnenhalen van de  Nepalese toerisme-, handels- en vervoerseconomieën lijkt Peking in staat te zijn om niet alleen de opvolging van de volgende Dalai Lama te controleren, maar ook de lucratieve boeddhistische toeristische markt in Zuid-Azië.

Nepal bleef net als het naburige Bhutan eeuwenlang geïsoleerd, met een hindoeïstische monarchie. Boeddhisten hadden er een rustig bestaan en werden met rust gelaten. Maar Nepal werd, gelegen in het gebied van de Himalaya, politiek gezien steeds interessanter voor India en China als de enige toegangsweg tot het Tibetaans plateau en het Westen van China.

foto Hanneke van der Vorst, Nepal

Tussen Nepal en India bestaat een speciale relatie met handelsverdragen die de continuïteit van een nagenoeg virtuele grens waarborgen. In de afgelopen decennia heeft India die positie in stand gehouden door de handelsstromen met Nepal te beheersen en de rechten van Tibetaanse ballingen te eerbiedigen. India bood onderdak aan de Tibetaanse regering in ballingschap en de 14e Dalai Lama. Vanuit India werd het Tibetaans verzet tegen de Chinese bezetter van Tibet geregeld en aangewakkerd. Dat was een doorn in het oog van China.

China krijgt steeds meer greep op Nepal door leningen aan het land te verstrekken, zich te bemoeien met de infrastructuur en handelsakkoorden af te sluiten. Dat is tegen de zin van India die die economische invasie met lede ogen aanziet. Die ontwikkelingen in Nepal spelen zich in een dusdanig traag tempo af dat Nepalezen en autoriteiten niet gealarmeerd lijken te worden n maar wel steeds meer onder de invloed van China komen te staan. Werd Tibet met geweld binnengevallen, Nepal wordt met geld en beloften ingepalmd.

Lumbini

China gebruikt volgens deskundigen het boeddhistisch erfgoed in Nepal om nog meer voet aan de grond te krijgen in West-Nepal. Duizenden jaren lang was de geboorteplaats Lumbini van de historische Boeddha, Siddhartha Gautama, een plaats die vrijwel ontoegankelijk was voor een meerderheid van de boeddhisten in de wereld. In de afgelopen jaren echter is Lumbini een lucratieve attractie geworden, onderdeel van een miljarden kostende wellness industrie in Zuid-Azië, waar het boeddhisme is gebruikt om spa-pakketten en meditatieretraites op de markt te brengen voor ashram-zoekende, yoga-liefhebbende toeristen over de hele wereld. De concurrentie om belangrijke boeddhistische erfgoedsites te controleren is het hevigst in Nepal, waar de politieke gevolgen – specifiek met betrekking tot Tibet en de opvolging van de Dalai Lama – het meest significant zijn.

Terwijl India en Nepal kibbelden over retorische claims op Lumbini-, India claimt dat het gebied indertijd binnen de landsgrenzen van India lag, lukte het China om de controle over Lumbini te verkrijgen. In 2011 investeerde Peking 3 miljard dollar in een ontwikkelingsproject, waarmee een luchthaven, hotels en een boeddhistische universiteit in de geboorteplaats van de Boeddha werden gebouwd. Door deze investering kreeg China toegang tot de Nepalese handelsstromen in het Westen van Nepal. En mogelijk uiteindelijk totale invloed op het armlastige Nepal.