Op zoek naar antwoorden over de mensenrechten die onder druk staan in het huidige politieke klimaat van Amerika brengt filmmaker Babeth VanLoo in haar nieuwste documentaire Veerkracht diverse personages in beeld, in een land dat een enorme identiteitscrisis ondergaat. Zij volgt Amerikanen die vorm geven aan een linkse spiritualiteit: een groeiende beweging die staat voor het eind van white supremacy, theologisch kolonialisme en seksueel machtsmisbruik.

In een kort interview met het Boeddhistisch Dagblad legt Babeth (1948) de drive en omstandigheden uit waaronder zij haar documentaire maakte. Wat dreef haar om juist in Amerika, waar zij lang woonde en een opleiding aan de filmacademie in San Francisco volgde, te gaan draaien?

Babeth: ‘Omdat de USA richtinggevend is in de westerse wereld en onder president Trump een totale verandering ondergaat. Hoe kan je dan niet ontmoedigd raken? In mijn film komen mensen aan het woord die met kracht en energie en ook de nodige humor wel blijven geloven in een betere tijd en toekomst, zeker niet ontmoedigd raken. Er zijn ook stemmen dat dit de laatste krampen zijn van de machtspositie van de VS.

Als je door Amerika reist merk je hoe progressief Amerika gekluisterd is aan de tv. Er is een totale obsessie voor nieuws over Trump. De mensen zijn verbijsterd over wat er gaande is, ze voeden zich met haat en boosheid die in geest en lichaam worden opgeslagen. Zoveel boosheid en antigevoelens bij velen, die vergiftigen de geest.

Robert Thurman, still Veerkracht.

Veerkracht laat dat zien maar is zeker geen anti-film geworden. De film gaat juist over de kracht van mensen om iets te doen voor de maatschappij, de noodzaak van spirituele ontwikkeling, om het afbouwen van rechten tegen te gaan, een ander beeld te laten zien. Het is gelukt om in mijn film een aantal personages neer te zetten die daar voor staan. Zoals een van de weinige zwarte zenleraren Angel Kyodo Williams die zich inzet tegen racisme en spiritueel activisme beoefent. Zij doet meer dan zitten, is een echte activiste die de straat opgaat. En Robert Thurman, schrijver en professor op Columbia University NY, die een sensitivity revolution bepleit in plaats van de huidige haat-revolutie. Hij is heel humoristisch, zijn manier van redeneren, zijn inzichten geven licht en hoop.’

Wordt de film ook in de VS vertoond?

Babeth Van Loo, foto BOS

Babeth: ‘Niet op tv. Met Angel toer ik in januari volgend jaar langs vijf of zeven Amerikaanse steden, onder meer San Francisco en New York, waar de film wordt vertoond en wij in gesprek gaan met de kijkers. Mogelijk komt er een uitloop naar februari, de zogenoemde black month, met veel aandacht voor burgerrechten. Veerkracht gaat ook over antiracisme. Afgelopen week heeft de film de première beleefd in Paradiso in Amsterdam en wordt ook vertoond tijdens het filmfestival in de Bijlmer en morgen ook in De boeddhistische blik op de Nederlandse televisie.

Je hebt de film gemaakt met een redelijk klein budget. Is het wel geworden wat je er van verwachtte? Waren er beperkingen?

Babeth: ‘Het is een coproductie met de KRO NCRV, Laetitia Schoofs en mijn eigen productiemaatschappij Film Art. Er waren twee periodes dat ik in de VS was voor de film, in april en juni. Een van drie dagen en een van tweeëneenhalve week. In totaal waren er zeven draaidagen, dat is weinig. Een flink deel van het budget is opgegaan aan reiskosten en er was ook geen geld om met een Nederlandse crew te werken als ik dat had gewild. Op zich was dat geen probleem, ik werk er met een Amerikaanse cameraman die ik al dertig jaar ken, we zijn dus goed op elkaar ingespeeld. De crew logeerde in hotels, ik sliep bij vrienden. Het is geworden wat mij voor ogen stond, meer budget zou zeker geen beter resultaat hebben opgeleverd, misschien wat mooiere beelden. Verwacht die nu niet te zien, het gaat om de gesprekken met de mensen in de film. Het was zwaar, ik begin het ouder worden te voelen. Ik merkte dat ik roofbouw pleegde op mijzelf vanwege de tijdsdruk. ’s Avonds laat ergens arriveren en de volgende dag vroeg interviewen. Dat vergde veel van mij, sliep weinig. Ook het monteren en vertalen is moeilijk en kost veel tijd en energie.’

Angel en Greg, still Veerkracht

Voor wie is de film bedoeld?

Babeth: ‘In ons vak, de boeddhistische media, is het altijd weer een grote uitdaging om een regulier publiek te bereiken en niet alleen boeddhisten. Veel mensen denken dat boeddhisten in een kamertje zitten en geen inzicht hebben in wat er in de wereld gebeurt. Ik maak mijn films vanuit een boeddhistisch perspectief en mensen haken snel af als het om religie gaat, dus werk ik op het scherp van de snede en wil niet alleen preken voor eigen parochie. In Veerkracht zitten wel de boeddhistische beginselen, maar die worden niet te sterk benadrukt. Dat maakt de film geschikt voor een breder publiek, denk ik. Veerkracht is niet te religieus maar laat gewone mensen zien die niet verdrinken in haat en gehechtheid, het goede voor ogen hebben. Zoals de 17-jarige Xiuhtezcatl Martinez , een native American en als milieuactivist actief binnen Standing Rock, een beweging die in enkele dagen tijd de aandacht van de wereld vestigde op wat er in het indianengebied in Dakota gebeurde: lekkende oliepijpleidingen waarmee ruwe olie wordt vervoerd en drinkwatervoorzieningen en natuurgebieden verontreinigen. Deze jongen komt op voor het recht op schoon water, roept op tot activisme zonder met een beschuldigende vinger te wijzen. Zijn teksten zijn profetisch, hij staat op tegen het schenden van mensenrechten.

Het valt mij op dat Amerikanen een betere taal hebben om dit soort problemen onder woorden te brengen, met hun kennis en kunnen beter geëquipeerd zijn. In Nederland ontaardt de discussie over Zwarte Piet in scheldpartijen. In het algemeen zijn Amerikanen voor de camera welbespraakter.’

Ik hoor hier Martin Luther King spreken, zoals jij de sfeer in de film uitlegt.

Babeth: ‘Martin Luther King wordt ook aangehaald in de film door een jonge vrouw. Ik dacht: hier staat een nieuwe, vrouwelijke Martin Luther, in de kracht van Standing Rock, biddend voor politiemensen die de demonstranten arresteerden. Een geweldloze weg is voor veel mensen moeilijk te begrijpen. Ik herken daarin het principe van niet-oordelen uit het boeddhisme.’

Ik was voor een groot aantal dagbladen verantwoordelijk verslaggever voor de reportages en artikelen over de vredesbeweging in Woensdrecht, na het voorgenomen besluit van de regering om op die militaire basis kruisraketten te plaatsen. Twee keer per dag kwamen leden van de Franciscaanse Vredeswacht naar de basis toe in hun witte hesjes en hun wens Vrede en alle goeds. Ze stonden daar en deden ogenschijnlijk niks. Ik merkte dat het geweld van politie en militairen tegen de activisten afnam, dat die vredeswachters in die zin effect sorteerden met hun aanwezigheid. Ik ben ervan overtuigd dat binnen een dag de wereld zonder geweld kan zijn als vrede en alle goeds gemeenzaam zouden worden.

Babeth: ‘Nelson Mandela was daar een voorbeeld van. Net als bij King heeft zijn boodschap van geweldloosheid eeuwigheidswaarde. Zelfs nu Trump president is in de VS. Zwarte mensen noemen zijn naam niet maar duiden hem aan met forty-five, de vijfenveertigste president. In mijn film laat ik ook geen enkel beeld zien van Trump.

Al mijn films hebben een maatschappelijke kant. Dat heeft ook te maken met mijn boeddhistische, activistisch geïnspireerde  opstelling. Als er geld beschikbaar blijft blijf ik die films maken. Ik ben niet zo goed in fondsenwerving, heb ook geen manager. Ik word bewogen door wat zich afspeelt in de maatschappij, kan dan niet nog eens drie jaar wachten tot het al of niet opgelost wordt. Voor mij is de essentie van boeddhisme in actie komen.’

In Koordanser, het online platform voor bewustwording en spiritualiteit van oktober 2015, gaat Babeth nader in op wat haar drijft als boeddhist. Dat gesprek vindt plaats naar aanleiding van het thema ‘Compassion Beyond Empathy’ van het Buddhist Film Festival Europe (BFFE), waar zij directeur van is.

Wat vind jij het verschil tussen compassie en medelijden, en medeleven? VanLoo: ‘Als programmadirecteur van de Boeddhistische Omroep Stichting was dat voor mij ook steeds de vraag. Het gaat om de inspiratie van de wijsheidsgeest; de hulp die je geeft met wijsheid en inzicht. Dan gaat het minder vaak op de verkeerde manier want soms kunnen compassievolle acties weer nieuwe problemen veroorzaken.’

Raakt dit voor jou de essentie van het boeddhisme?

‘Ja, iedere boeddhist is humanist, dat zit in medemenselijkheid besloten. Ligt er natuurlijk wel aan over welk level je het hebt. Op een diep niveau ervaar ik twee werkelijkheden: eentje van het relatieve en manifeste en eentje van het verlichte perspectief, van de wijsheidsgeest die van de ultieme werkelijkheid uitgaat.’

Inspireert je dat?

‘Ja ik zie mezelf steeds terug tussen de intellectuele en conceptuele geest enerzijds en de natuur van de geest. Ik zie en voel het geheel. Ik ben aangehaakt bij de ultieme realiteit die óók in de manifeste wereld aanwezig is. In de kern: ik geef me eraan over, vol vertrouwen. Ik ben gedreven in mijn werk. Voor mij dus geen vakantie of weekend, ik ben er altijd mee bezig.’

Leidt boeddhisme tot politiek en sociaal engagement?

‘Voor mij wel. Politieke en sociale rechtvaardigheid spelen op als er sprake is van een leven in een onrechtvaardig systeem. Het principe van niet-oordelen uit het boeddhisme is een groot goed. Ik denk niet dat rechtvaardigheid alleen iets biologisch is; het komt uit de ultieme realiteit. Het zijn de keuzes op het praktische niveau die me kunnen verrassen, zoals wat te doen met het liefhebben van je vijand. Dat heeft met bewustzijnsverandering te maken. Zo kunnen wij voor een verdergaande ontwikkeling kiezen. Daar zie je dan de onderlinge afhankelijkheid, interdependentie. Dat is het niveau waarop alles met alles te maken heeft. In die realiteit zijn we allen één. Dit besef van heelheid en eenheidsbewustzijn staat tegenover het doorgeschoten individualisme. Het gaat om het diepe weten dat je verbonden bent, in wijsheid. De bron van mijn – en dat van veel anderen – sociale engagement komt vanuit dat niveau van de werkelijkheid.’

Steeds weer bewustzijn als kern…

‘Wanneer doe je iets met wijsheid? Een bekende van me dronk al jaren te veel; hij dronk zich kapot. Ik ben op een dag naar hem toe gegaan en heb hem in een tirade verteld ‘dat hij wel iets betekende voor anderen en dus ook voor mij’. Dat had hij al jaren niet meer van iemand gehoord. Kort erna ging hij dood. Hij zou net met een therapie beginnen. De compassie in mij leidde wel tot een trap onder zijn kont en dat hielp, al was het te laat. Compassie is dus niet hetzelfde als ‘aardig’.’

De essentie van spiritualiteit: in actie komen?

‘Ik zag het leed van een ander en de hypocrisie van ‘ach laat maar’. Tolerantie kan wreed zijn als het een escape is om niets te hoeven doen. Daar heb je de wijsheidsgeest voor nodig om te bepalen dat het tijd is om te handelen.’

We moeten toch accepteren wat er is?

‘Dat is inderdaad een grote eigenschap. Maar het betekent niet dat je inactief bent. De wijsheidsgeest grijpt in. Ik was te laat met ingrijpen bij die bekende. De vriendschap dwong tot actie. Ik had het al vaker gedacht maar deed niets.’

Zien wij mensen elkaar wel?

‘Laten we ons hoeden voor spiritueel materialisme: het ultieme gevonden te hebben met het verzamelen van onszelf. Teveel ik. Spiritueel bewustzijn brengt verantwoordelijkheid met zich mee en die moet je nemen en eerst je eigen zelfgenoegzaamheid doorzien. Door te ontwaken zie je meer. Blijf dus jezelf onderzoeken, blijf bewegen, blijf doen.’

Veerkracht. Met o.a.: Angel Kyodo Williams, oprichter van het Center for Transformative Change in Berkeley, California, en zenleraar bij het Brooklyn Zen Center, over antiracisme en spiritueel activisme;
Robert Thurman, schrijver en professor op Columbia University NY, bepleit een sensitivity revolution in plaats van de huidige haat-revolutie;
Charlene Carruthers, van Black Youth Project, over de LGBT-beweging en de bevrijding van de (zwarte) vrouw;
Xiuhtezcatl Martinez , een 17 jarige native American milieuactivist en hiphop-artiest, over indigenous rights en het recht van de mensheid op schoon water;
Lucia Rijker, actrice, coach, over het breken met de verslaving aan televisienieuws;
Patrick Ferris, zanger/tekstschrijver van de band The Americans, over het rouwproces na de verkiezing.

Babeth VanLoo (1948) behaalde haar masterdiploma op de filmacademie in San Francisco, en maakte na haar afstuderen meerdere films met en over haar kunstleraar Joseph Beuys. Sindsdien heeft zij talloze documentaires gemaakt op het gebied van kunst, muziek en spiritualiteit.
Haar films, installaties en nieuwe-mediaprojecten zijn wereldwijd tentoongesteld en opgenomen in de collecties van onder meer Musée Beaubourg in Parijs, de Donnell Library in New York, de Sammlung Neue Galerie in Berlijn en Museum Bonn.
In 2000 richtte zij samen met Jean Karel Hylkema en Philip Seligmann de Boeddhistische Omroep Stichting (BOS) op, de eerste boeddhistische televisieomroep in de westerse wereld.