Mijn nieuwe boek is onlangs uitgekomen. Die hele week stond in het teken van Oh ja, zo heet het. Oh ja, van kijken naar zien om precies te zijn. As ik in een paar woorden moet zeggen waar het boek over gaat: dat we allemaal in staat zijn helder te zien wat er gaande is en dat we dus allemaal wakker of verlicht zijn als we met dat heldere oog, dat eenheidsoog of onze Boeddha mind naar de wereld en onszelf kijken. Als we tenminste de moeite nemen ons voor dat oog te openen.
Er is een koan die over dit dilemma gaat. Seizei, arm en alleen heet ie vaak in het Nederlands. Maar eigenlijk staat er in de beste Engelse vertaling van de oorspronkelijke koan: Utterly destitute en dat betekent: volkomen berooid en dat dan in spirituele zin. Je zou ook kunnen zeggen, ten prooi aan de opperste wanhoop. Seizei zegt tegen Sozan: Seizei zit geestelijk volkomen aan de grond. (Ik ben helemaal geblokkeerd. Je kent de impasse ook soms als je iets tot stand wilt brengen: ik sta volkomen droog, denk aan een writers block.) Seizei voegt eraan toe: wil je hem tot steun zijn? Sozan roept: Seizei! Ja heer, antwoordt Seizei. Sozan: je hebt net drie glazen van de beste wijn in China gedronken en toch hou je vol dat niet eens je lippen bevochtigd hebt!
Als je in de koan duikt dan blijkt dat utterly destitute ook iets anders kan worden vertaald. Namelijk dat hij zich ontdaan heeft van ego en misleidende gedachten. Dat kan resulteren in wat in zen de grote dood genoemd wordt. Ook dan kun je terecht komen in radeloosheid. Maar zelfs in die situatie is het leven een wonder. En Sozan zegt dan ook: het ontbreekt je geen moment aan iets, want de werkelijkheid is volkomen compleet; er ontbreekt niets aan en ook jou ontbreekt het dus aan niets.
Mumon, de samensteller en commentator van de koanverzameling, denkt dat Seizei een zen-duel aangaat met Sozan, maar eigenlijk is dat niet zo interessant. Kunnen we zien dat het ons aan niets ontbreekt. Elk moment van de dag. Daar gaat het om. Kunnen we met ons heldere oog zien wat er gaande is. Kunnen we zien dat we in wezen elk moment van de dag verlicht zijn; ín verlichting leven.
Genpo Merzel, de leraar van mijn leraar, zegt in zijn boek Het oog slaapt nooit: is het niet arrogant te denken dat we niet verlicht zijn, dat we nog niet genoeg hebben bereikt. Je moet je vooral niet begeven in het nastreven van iets, want dan mis je the point. Te proberen HET te leren kennen, is arrogant. Te proberen HET te begrijpen is de verwaandheid van ons geest. Het gaat er in zen om volledig en doorslaggevend te falen. Het idee volledig los te laten dat je leven een verbeteringstraject is.
En dan om je heen te kijken en naar jezelf te kijken. Oh ja!
In starterstrajecten komt dikwijls de vraag of ik verlicht ben. Dat is een vraag die voortkomt uit het idee dat ik op iets zit dat de ander wil hebben. Zo formuleerde mijn vroegere leraar Rients dat ooit. Genpo noemt zo’n vraag, zo’n gedachte ‘inhalig’.
Tot slot een klein stukje uit mijn nieuwe boek:
Allereerst is het zaak om werkelijk te zien. Helder te zien. Te zien met, vanuit je ‘bodhi-mind’. Dat is het ervaren van zoheid, zoals we eerder bespraken. Vaak doen we dat op een laag pitje en met twee ‘linkerhanden’. Maar door aandacht verandert de bodhi-mind links in rechts. Op die manier zien, met twee scheppende rechterhanden, baart muziek, beeldende kunst, poëzie, dans; de geest is een kunstenaar. Op die manier zien ontroert, ontwricht, verlicht, huilt, lacht, lucht op, brengt verademing. Op die manier zien, scherpt je improvisatievermogen en je raakt door dit zien geïnspireerd. Op die manier zien, doe je niet meer ‘zelf’; de geest is aan het werk. Het voedt je spontaniteit en je intuïtie, empathie, liefde en compassie; zo werkt de geest. Dit zien is doen, is ervaring, is verbinding. En ook op dat lage pitje en met twee linkerhanden drukken we ons uit, laten we onszelf zien; daar is niks mis mee. We bakken de hele dag taarten voor elkaar en voor onszelf. Je merkt vanzelf dat de kracht van aandacht je scheppingskracht verdiept. Zenmonnik Paul Loomans, bekend van het Tijdsurfen, zegt het heel mooi en simpel: ‘wat je aandacht geeft, krijgt kleur’.
