Vandaag deel drieëntwintig in de serie Tweespraak. De auteurs -psychotherapeut Rob van Boven en psycholoog Luuk Mur, praten over verschillen en overeenkomsten tussen psychotherapie en Dzogchen. De lezer wordt van harte uitgenodigd om mee te praten.
Robert Wright, zowel deskundig op het terrein van de evolutiepsychologie als het boeddhisme, is van mening dat natuurlijke selectie, doordat het gericht is op het doorgeven van de genen, niet als ‘hoofddoel’ heeft dat mensen gelukkig zijn of dat ze sociaal met elkaar omgaan.
In 2017 schreef hij ‘Why Buddhism is true, the science and philosophy of meditation and enlightenment’. Hierin betoogt hij dat de evolutiepsychologie in lijn is met veel belangrijke boeddhistische ideeën. Het boeddhisme leert dat we door onze illusies de werkelijkheid niet helder waarnemen. Ons intuïtieve idee van een stabiel zelf, ergens in ons hoofd, dat eenduidig de leiding heeft over ons denken en gedrag is bijvoorbeeld niet houdbaar. En we hebben met meer illusies te maken. Omdat ik ‘Why Buddhism is true’ zo relevant en urgent vind, wil ik zijn ideeën met je bespreken.
Natuurlijke selectie ‘gebruikt’ strategieën die er op gericht zijn om de genen door te geven aan volgende generaties(*). Een voorbeeld is onze reactie op een vijand. We zijn er dan snel van overtuigd dat de vijand een slecht persoon is. We wijzen hem deze essentie toe. Deze overtuiging, dat je te maken hebt met een kwaadaardig persoon, helpt ons bij ons gevecht of onze vlucht.
Een tweede voorbeeld is dat we zo in elkaar zitten dat we niet lang bevredigd zijn. We gaan steeds weer op zoek naar meer eten, meer seks, enzovoort. Ook dat is van belang voor onze survival, maar het is tegelijk een oorzaak van ons onbevredigd zijn (suffering).
Een derde voorbeeld is dat we intuïtief van mening zijn dat we de denker van onze gedachten zijn, degene die onze daden ten uitvoer brengt, dat we de controle hebben.
Mede door deze strategieën heeft de mensheid kunnen overleven, maar tegelijk word je er niet gelukkiger van als je steeds opnieuw onbevredigd bent en ook geen vredelievender mens als je makkelijk kwaadaardigheid toeschrijft aan iemand die je opponent is.
Het boeddhisme heeft al lang voor Charles Darwin gewezen op deze kenmerken van de mens. Tevens heeft het ontdekt dat mindful-meditatie je bewust kan maken van hoe de strategieën invloed hebben op je gevoel en gedrag. We hoeven niet meer, zoals onze evolutionaire voorouders, te volharden in de illusies van het ‘zelf’. Het is niet meer nodig dat we onbevredigd blijven zoeken naar meer, beter en anders. We kunnen gaan inzien dat de slechtheid die we het karakter van de vijand toedichten een illusie is. Het boeddhisme gaf ons behalve een diagnose van het lijden van de mens ook een therapie.
Rob: Dat het er eigenlijk om gaat om onze genen door te geven, lijkt in je verhaal iets ‘ongeleerds’ te zijn. Het lijkt eigen aan ons te zijn. Het zou kunnen. Het is voor mij één van de verhalen die onze wereld begrijpelijk kunnen maken en ik kan niet stellen wat waar is. Persoonlijk vind ik het ook niet van belang.
In wat ik geloof wordt lijden bepaald door ons geloof, door wat we geloven dat waar zou zijn en vervolgens naar het geloof gaan handelen. In ons handelen achten we ons dan gerechtvaardigd door wat we geloven. Ontgeloven lijkt mij nastrevenswaardig. Zeker die geloven die negatief interfereren op veiligheid en liefde.
Luuk: We zijn ‘gecreëerd’ door natuurlijke selectie en dat is een succes verhaal geworden. We kunnen bijvoorbeeld een groot aantal van de andere dieren aan ons onderwerpen. Maar ondanks het vernuft van het brein is er ook sprake van illusies en ook die zijn het resultaat van natuurlijke selectie. Bijvoorbeeld het altijd meer willen. Onze voorouders uit een lang vervlogen periode hadden meer kans hun genen door te geven, als ze continu gericht waren op voedsel zoeken, voortplanting, indruk maken op anderen, rivalen uitschakelen.
Hoe kan de evolutie het ‘voor elkaar krijgen’ dat een mens doorlopend hiermee bezig is? Dat is door er voor te zorgen dat de mens plezier beleeft aan deze activiteiten. En als het dan ook nog zo ‘gemaakt is’ dat dit plezier niet al te lang duurt, dan is het resultaat een mens die steeds weer gemotiveerd is in actie te komen. Dit laatste is belangrijk, omdat anders de mens na bevrediging niet snel weer in beweging komt, misschien wel gaat lopen genieten van het huidige moment. Een mens dat snel weer de behoefte heeft aan meer, heeft meer kans te winnen. Aldus de redenatie van Robert Wright. Natuurlijke selectie ‘wil’ ons niet gelukkig hebben, maar dat we overleven.
Inmiddels is ons leven onvergelijkbaar met die van de jager-verzamelaars. Om een voorbeeld te noemen, te veel eten is in het westen inmiddels een groter gevaar dan geen voedsel meer hebben. Maar we zitten nog steeds met een brein dat continu gericht is op meer.
Rob: Waarom vind je deze opvatting zo belangrijk?
Luuk: Het lijkt er op dat het succes van de mens, met onze krachtige hersenen, ook een keerzijde heeft en die heeft te maken met de beschreven illusies. En Boeddha wees ons daar al op. We zitten in een tredmolen, die ons maar opzweept naar meer consumptie, nog een promotie, anderen de loef willen afsteken, jaloezie. Veel mensen beleven dit als een gevangenis, als ze de tralies al zien.
Overconsumptie is niet alleen een individueel probleem, maar ook een groot wereldproblemen. Doorlopende strijd met rivalen verhindert een echt gezamenlijke zoeken naar oplossingen voor de grote problemen. Het is niet denkbeeldig dat we met elkaar strijdend de aarde onleefbaar maken voor de volgende generaties. Je zou bijna willen dat de politiek meer aandacht zou gaan besteden aan onze illusies, de gevaren ervan en de mogelijke oplossingen. Een probleem daarbij is dat juist de politiek ons opzweept in kampen te denken, in goede mensen (wij) en slechte mensen (zij).
Rob: Ik zou willen dat de politiek meer aandacht zou geven aan de mondiale problemen, die onze gezamenlijke leefbaarheid bedreigen. Het geloof dat ik heb ontwikkeld t.a.v. politici, al of niet terecht, is dat politici over het algemeen vooral mensen zijn die gecharmeerd zijn geraakt van machtsbeleving. Het politieke gebeuren is een belangrijk speelveld om hierin bevrediging te kunnen ervaren. Het effect hiervan is dat de leiding vaak in handen is van diegenen die je eigenlijk geen leiding zou moeten toevertrouwen.
Macht willen ervaren vraagt om te zorgen dat de ander zich machteloos voelt. Het gaat bij macht om winnen of verliezen, wat de mogelijkheid van samenwerken buiten spel zet. Misschien vergis ik me in wat ik ben gaan geloven.
(*)Het is niet mijn bedoeling te beweren dat evolutie een bewust proces is.
Rob van Boven (1951) is psycholoog en geregistreerd psychotherapeut. Hij was consultant voor verschillende organisaties (drugs en verslaving counseling, vaardigheden workshops) en werkte vijftien jaar als een behandelingscoördinator in een psychiatrische instelling. Bij Rob van Boven wordt het geloof van de overlever bewust gemaakt en een juiste plaats gegeven. Het doel is om los te komen van de dwang van het geloof en bewustzijn te ontwikkelen naast deze denk- en voelpatronen. Hoe meer je van het geloof van de overlever bevrijd bent, zonder het te bestrijden, maar door het de juiste plek te geven, hoe vrijer je kan leven.
Luuk Mur ( 1952) is psycholoog en heeft een drietal boeken geschreven over de door hemzelf ontwikkelde hulpverleningsmethode communitysupport. Hij is lid van de Dzogchen Community Nederland. Dzogchen is een vorm van Tibetaans boeddhisme waarbij veel belang wordt gehecht aan de ontwikkeling van individueel bewustzijn. Bij deze traditie streeft men naar non-dualiteit van het bewustzijn. Mensen zijn zich niet alleen bewust ( je weet dat je dit leest), maar je kunt je ook bewust zijn van dit eerste bewustzijn. Dit meta-bewustzijn wordt ‘gewaarzijn’ genoemd.
Piet Nusteleijn zegt
We willen steeds meer… Denken is voortdurend “worden”.
Je hebt (ook) “Zijn”.
Robert Wright zegt hier blijkbaar r)evolutionaire dingen over.
We kunnen zien dat “worden” een (te?) hoge prijs vraagt, voor de maatschappij en het milieu.
We moeten met elkaar gaan praten op welke manier we een verschuiving kunnen bewerkstelligen van “worden” naar “Zijn”. Hoe we uit ‘de wereld van het denken’ kunnen komen in de ‘wereld van het niet denken’.
Bij de wortel aanpakken:
lees de bovenstaande tekst over Dzogchen. En dan handelen.
Piet Nusteleijn zegt
Nu ik deze 23ste Tweespraak voor de 6e keer gelezen heb, wil ik jullie hartelijk bedanken voor deze bijzondere tekst. Er staat veel in..Deze tekst verdient alle aandacht.
Deze zin bijvoorbeeld: “natuurlijke selectie, dat hele proces is er niet op gericht dat een mens gelukkig wordt, maar dat de mens doorgaat, doorleeft. De mens is een voortdurend -worden-“.
Nu ik de “-” zin op deze wijze uitgeschreven heb, zal ik daar nog ’s goed over nadenken.
Mijn vraag is deze: Heeft ‘de natuurlijke selectie’, dat hele proces, heeft dit proces een doel?
Kunnen we daar bij stilstaan, bij deze vraag?
Met groet.
G.J. Smeets zegt
“Heeft de natuurlijke selectie een doel?”
De evolutietheorie is een theorie over hoe het biologische leven functioneert. De essentie is reproductie van genen. Sommige genen muteren tijdens het reproductieproces en of ze overleven hangt af van toevallige omstandigheden waarin ze terecht komen. Het is een proces waarvan de resultaten (de biologische soorten) onbedoeld zijn. Het is standaard middelbare schoolkennis en elk havo biologieboek besteedt er aandacht aan.
Rob van Boven zegt
Ik heb niet zoveel met de vraag wat het doel is van de natuurlijke selectie.Ik weet niet of dat een doel heeft. Is het niet gewoon slechts een logisch gevolg ,zonder doel, van het leven. Dat wat het meest levensvatbaar is leeft voort. Zo simpel en niks meer. Verder ben ik de mening toegedaan dat alles wat leeft wil leven.
Luuk Mur zegt
Zelf vraag ik me wel af welke richting de evolutie heeft, bijvoorbeeld complexer, meer bewustzijn, grotere intelligentie? Helaas weet ik er te weinig vanaf om ook een antwoord te formuleren.
De opmerking dat ieder HAVO biologieboek aandacht besteedt aan de evolutie is inhoudelijk vast wel juist, maar op betrekkingsniveau toch niet erg vriendelijk lijkt me.
G.J. Smeets zegt
“…op betrekkingsniveau toch niet erg vriendelijk lijkt me.”
Hoezo? Piet Nusteleijn stelt in dit draadje een algemene vraag over natuurlijke selectie en ik heb geantwoord met een kort-door-de-bocht samenvatting van de evolutietheorie. Plus de informatie dat elk middelbare schoolboek het thema behandelt. Hoezo ’niet erg vriendelijk’? Niet projecteren s.v.p.
Ter zake wat betreft je inhoudelijk inbrengt: voor de *richting* van de evolutie [jij vraagt je dat hier hardop af] geldt hetzelfde als voor het *doel* [dat vroeg Piet zich af]. Het antwoord is dat de evolutietheorie niet over richting gaat. Ook hier weer ter info: zie willekeurig biologieboek middelbare school. Aan jou om je al dan niet in te lezen of te weinig wetend (jouw woorden) te blijven.
Beste Luuk, ter info herinner ik eraan dat het idee van *richting* waarmee jij speelt typisch iets is van de drie mono-theïstische religies. De oude Grieken en Romeinen hadden niets met dat idee. Taoïsten in China evenmin en ook op de Indonesische Archipel of bij de Australische Aboriginals is het niet aan de orde.
Mijn vraag aan jou luidt: is het aan de orde in dzogchen? En dat is geen retorische vraag.
Piet Nusteleijn zegt
We kunnen zien dat ‘de evolutie’ een richting heeft. Die enorme verscheidenheid, die immense diversiteit gaat in totaliteit -in eenheid- in een richting.
Ontwikkeling heeft een richting. In-zich(t). In zichzelf.
Zitten we in een tredmolen? We worden opgezweept naar meer consumptie? Ja, dat zie ik ook.
Wat ik ook zie is, dat er vraagtekens bij gezet worden. Een tempering van die hitte. Een pas op de plaats. Bezinning.
We gaan ons afvragen wat de bedoeling is van alles. Of er een bedoeling is.
Dat gebeurt toch ook in deze Tweespraken. Vragen zoals:
Is de mens geschapen, ontworpen? Is er dan een schepper? Een ontwerper?
Robert Wright heeft verklaringen gegeven voor wat hij ziet aan evolutionaire ontwikkelingen. Voor ‘die tredmolen’.
Of geeft hij slechts beschrijvingen? Een overzicht? Gaat hij verder dan een beschouwing?
Het is in elk geval noodzakelijk geworden ( we lijken grenzen te zien)..dat we alles niet zomaar aan ‘het natuurlijke proces’, (in de betekenis van ‘het gaat zoals het gaat’)overlaten. We hollen dan als een kudde schapen in de richting van de hoge klif. Zo lijkt het.
Er ontstaat een drang. Een noodzakelijkheid. Naar: Zelfstandig onderzoek naar ‘waarheid’, zelf verantwoording nemen en werken aan de eenheid van de mensheid. We zijn Gods helpende handen. “Hij” heeft zelf geen handen. Zó kan je dat toch zeggen.
Door deze mutatie krijgt de evolutie, het leven een doel, het doel namelijk dat we Zelf kiezen.
Die Z zet ik dan bewust neer met een hoofdletter.
“We zijn stilte, we zijn aanwezigheid, we zijn het licht”;
Woorden van een mysticus. Woorden die wijzen naar het beloofde land.
Met groet.
Luuk Mur zegt
Voor zover mij bekend is evolutie bij Dzogchen niet aan de orde.
Lucien Staarink zegt
Laten we heel duidelijk zijn:
Evolutie gaat absoluut over een richting. Ook in het HAVO-boek.
Begin bijvoorbeeld bij de etymologie van het woord. Het gaat over langzame verandering naar meer complexiteit:
https://en.wiktionary.org/wiki/evolution
Voor Darwin ging het om de “Origin of Species”: Eerst waren ze er niet, later wel.
Dat is een richting.
Dan wat mij betreft de onbeantwoorde vraag van Rob in de originele tekst: “Rob: Waarom vind je deze opvatting zo belangrijk?”
[ik heb het boek gelezen en de voorloper ervan gedaan, de cursus Buddhism and Modern Psychology, zie Coursera]
Robert Wright zegt o.a. af te willen van zijn “Tribalism”. Het destructieve wij-zij-denken.
Hiervoor zou hij zijn boek niet nodig hebben en met mindfulnessmeditatie e.d. af kunnen.
Waarom hij dus zijn theorie verdedigt is simpelweg om de boodschap de wereld in te helpen dat Boeddhistische ideeen zeer goed overeenstemmen met wetenschappelijke theorieen.
Robert gaat zover als te zeggen dat dit tribalisme een bedreiging is voor de mensheid en dat we dit natuurlijke gedrag zullen moeten overstijgen. Waarbij hij mindfulnessmeditatie noemt als beste methode hiertoe die hij kent.
Voor mij werkt dit motiverend en verhelderend.
Ik denk dat we als serieuze beoefenaars (Boeddhistisch of anderzins introspecief) de taak hebben om onzelf te begrijpen. Van binnenuit, door meditatie, maar ook van buitenaf door abstracties en redeneringen.
En dit boek heeft de kracht om vragen zoals waarom is er lijden?, wat betekent geen-zelf?, wat is de rol van emoties?, heel erg te bundelen en daarmee mijn wereldbeeld heel erg te versimpelen.
Voor mij, en veel wetenschappers ook, zit er schoonheid in simpele alomvattende verklaringen.
Piet Nusteleijn zegt
Luciën, door jouw reactie heb ik grote belangstelling gekregen voor dit boek van Robert Wright; “Why Boeddhism is True”. Bedankt dat je de moeite nam om ‘de vraag van Rob’ op jouw wijze te beantwoorden.
Het lijkt me een boek dat een Nederlandse vertaling waard is. Wil jij het vertalen en een uitgever zoeken? Zo nee, is er iemand anders die dit boek zou willen vertalen en een uitgeverij wil vragen dit boek op de markt te brengen?
Luuk, jij?
Ga ik het redden met mijn HBSa opleiding en een cursus Engels (in het Belgische Spa) om het boek in het Engels te lezen? Luciën wil je een inschatting geven?
Zou ik zelf dit boek willen lezen in het Engels en het zo belangrijk vinden om het zelf te willen vertalen? Een vraag in het algemeen: Hoe belangrijk vinden jullie dit boek?
Met groet.
Lucien Staarink zegt
Piet, wat fijn om te horen dat je er iets aan hebt!
Ik wil het best vertalen, als jij een uitgever vindt die me er voor betaalt ;-)
Maar ik denk dat het wel degelijk een belangrijk boek is en hoop heel erg dat dat wat breder erkend gaat worden. We zullen zien. Het is nog niet zo lang uit.
Ik zou in ieder geval niet op de vertaling wachten en gewoon beginnen. Er is een luisterboek ook, voor maar 14dollar. Zou er gewoon eens ‘doorheenluisteren’ en zien of er delen lastig te volgen zijn. Denk dat dat erg meevalt.
https://www.downpour.com/why-buddhism-is-true?sp=185817
Joop Ha Hoek zegt
De reactiemogelijkheid in het BD is bedoeld om te reageren op een tekst en niet om zijdelings boeken aan te prijzen of voor een praatje pot.
Lucien Staarink zegt
Beste Joop, het artikel zelf prijst het boek aan “Omdat ik ‘Why Buddhism is true’ zo relevant en urgent vind […]”, dus een gesprek over hoe belangrijk het boek nou gevonden wordt is wel degelijk een discussie die bij het artikel past volgens mij.
Joop Ha Hoek zegt
Ja, dat is waar.