Enkele jaren geleden was er een grote rel op Twitter. Deze keer was de aanleiding een bericht dat wetenschappelijk onderzoek had aangetoond dat vrouwen minder ambitie zouden hebben dan mannen. Je kunt het je al voorstellen. Een uit de context gerukte provocerende uitspraak, zonder ruimte voor nuance of dialoog. Zo werken sociale media nu eenmaal.
Een bedenking die onmiddellijk bij mij opkwam was: waarom gaan we er automatisch vanuit dat ambitie een positieve kwaliteit is? Als psychiater heb ik jarenlang in de oncologie en palliatieve zorg gewerkt. Ik heb nooit iemand in de laatste levensfase horen zeggen: ik wou dat ik in mijn leven wat meer ambitie had gehad. Wat ik wel vaak gehoord heb is: ik wou dat ik wat minder hard had gewerkt en er meer voor mijn gezin geweest was. Misschien zijn vrouwen wijzer dan mannen?
In een interview kreeg ik ooit de vraag: wat is de zin van het leven? Wat ik juist geantwoord heb herinner ik me niet meer. Het enige wat ik mij herinner is dat ik de vraag afwees als zinloos. Een veel zinvollere vraag lijkt mij: wat maakt het leven zinvol? Wat geeft iemand het gevoel van zinvol te leven. Dat is een vraag die iedereen voor zichzelf te beantwoorden heeft.
Die vraag is waar de groene cirkel in het schema van de vijf Boeddha-families over gaat. De Boeddha van de groene familie in het noorden heet Amogasiddhi. Het is de Boeddha van de onstuitbare inzet. Dat klinkt wel heel ambitieus. Maar waar willen we ons voor inzetten?
We kunnen er op twee manieren naar kijken. We kunnen iets doen om een doel te bereiken, of we kunnen handelden vanuit een intentie. Het ene sluit het andere niet uit. Maar als we ons alleen maar richten op het bereiken van een doel dan bestaat het risico dat de intentie uit beeld verdwijnt. Dan ontstaat er iets als: het doel heiligt de middelen.
Wat maakt ons leven zinvol? Zin vinden we niet in het bereiken van een doel. Bereiken is altijd tijdsgebonden en tijdelijk. Hoe vaak zijn we niet blij geweest als we iets bereikt hadden? En hoe vaak zijn we niet ongelukkig en ontgoocheld geweest als iets niet gelukt was? Verhalen eindigen vaak met het bereiken (of niet bereiken) van een doel. Het leven niet, het leven gaat door.
Zin gaat niet over het doel maar over de richting. De intentie waarmee we leven is niet tijdsgebonden. Die is er in ieder ogenblik. Tenminste, die kan er in ieder ogenblik zijn. In die intentie is er een tijdloos geluk, dat nergens van afhankelijk is.
Kijken we naar de eerste gelofte van de bodhisattva zoals we die reciteren in zen: ‘Hoe talloos de levende wezens ook zijn, ik beloof ze alle te bevrijden’. Als je het ziet als een te bereiken doel dan is dat volkomen zinloos. Er is geen sprake van dat we dit ooit zullen bereiken. Het is onbegonnen werk. Er is geen doel dat de middelen zou kunnen heiligen.
Maar het gaat ook hier niet om het doel. Het is een intentieverklaring. Dat is het verschil tussen een belofte en een gelofte. Het gaat om de richting die we willen uitgaan, niet over het doel dat we willen bereiken. En dat is zinvol. Het kan richting en betekenis geven aan ons leven.
Shunryu Suzuki geeft een mooi voorbeeld. In de buurt van het klooster van Dogen, vertelt hij, is er een bruggetje dat Halve Pollepel Brug heet. Telkens als Dogen water uit de rivier nam, dronk hij een halve pollepel en gaf de rest terug aan de rivier. Als we doelgericht denken is het absurd wat Dogen doet. Het effect op de rivier, op natuur of het klimaat is nihil. Maar het gaat om de intentie.
De onuitgesproken intentie is delen, in harmonie met de rivier, de natuur, de aarde. Wat zou het effect op het klimaat zijn als we met zijn allen die intentie zouden cultiveren? Als we niet meer nemen dan wat nodig is en de rest delen? Dat effect zou gigantisch zijn. Misschien is dat het enige dat ons nog kan redden van een grote catastrofe.
Dat is de keuze van de groene cirkel. Zetten we ons enkel in voor ons eigen belang of voor het welzijn van onszelf en de anderen? Waar gaan we voor? Dat is waar de bodhisattva-geloften over gaan.
Het handgebaar van de Boeddha van de groene familie is de abhaya mudra. Abhaya betekent: wees niet bang. Dat is niet vanzelfsprekend. Trouw zijn aan onze intentie kan ons in moeilijke, zelfs in gevaarlijke situaties brengen. De keuzes kunnen moeilijk zijn. Het is goedkoop om te vinden wat iemand in deze of gene situatie zou moeten doen. Onze keuzes maken we zelf, in ieder ogenblik.
Maar misschien kunnen Amoghasiddhi en zijn gebaar ons helpen om in sommige moeilijke momenten onze integriteit te bewaren.
Geef een reactie