Universeel boeddhisme bestaat niet. Wij moeten boeddhisme onderwerpen aan een proces van creatieve destructie en deconstructie. Uit die brokstukken moeten we durven een selectie te maken.
Bodaishin heet het ‘centrum voor hedendaags boeddhisme’ in Antwerpen van Tom Hannes, een zenleraar begiftigd met een heldere pen.
Ik kom bij de website van Bodaishin via de immer goed verzorgde en inhoudelijke nieuwsbrief van Jikōji, de tempel van Licht en Mededogen van de Antwerpse shinboeddhisten. Die twee werken samen.
Antwerpen is een grote, bruisende stad, dus het kan niet verbazen dat het boeddhisme er een veelheid aan mogelijkheden kent.
Ik zou er graag eens in onderduiken, zoals ik vroeger op dienstreis in het buitenland soms drie verschillende Rotaryclubs in één week tijd bezocht. Al heb ik niet lang bij de Rotary gezeten, want het was niets voor mij.
Dit jaar is het tien jaar geleden dat mijn partner mij voor mijn verjaardag ter aanmoediging een zelfgemaakte meditatiecheque gaf, te gebruiken bij een instelling van mijn keuze. Zo kwam ik in zenland uit. Niet voor de zen en niet voor het boeddhisme, maar om de pijn van een geschonden gezondheid weg te mediteren.
Alles wat op de website van Bodaishin zo mooi geformuleerd staat, klinkt mij bij dit kunstmatige jubileum inmiddels bekend in de oren. Wat niet betekent dat ik het allemaal voor zoete koek kan slikken.
Hedendaags boeddhisme betekent, aldus de website, dat wij geïnspireerd door de Boeddha op een eigentijdse manier de vinger aan de pols moeten houden.
Misschien. Misschien juist niet. Na tien jaar weet ik het niet zo zeker meer als in de vuur van het begin, toen de heilsboodschap van het boeddhisme mij na aanvankelijk verzet als een jas om het lijf viel.
Ik weet niet of je boeddhisme van de Boeddha af via de ‘wijsheid van de leegte’ tot aan nu op een zinvolle manier onder één noemer kunt brengen. Er lopen grote kwalitatieve breuklijnen door de geschiedenis van ‘het’ boeddhisme heen. Eén van de belangrijkste vind ik ‘de wijsheid van de leegte’ (Bodaishin), door de profeet Nagarjuna in ondoorgrondelijke boeddhistische logica gecodificeerd als ‘samsara is nirvana’ en ‘voorwaardelijk ontstaan is gelijk aan leegte’.
Leegte is verworden tot een vaste riedel in het boeddhistische repertoire waarmee je alles aan elkaar kunt lijmen, van bodhisattva’s die door tijd en ruimte kunnen reizen tot de verwerping van de filosofie van Immanuel Kant.
De behoefte om alles aan elkaar te lijmen legt een weinig doorgronde eigentijdse mythe bloot: de in cultureel opzicht obsessief compulsieve neiging om een lijn van samenhang door de tijd heen te trekken. In een geseculariseerd tijdperk danken wij deze geneigdheid aan een sluimerend residu van de christelijke ideeënwereld. De voor-christelijke culturen, waaronder die van de Boeddha en zijn volgelingen, leefden binnen heel andere paradigma’s.
Wat wij hedendaags boeddhisme noemen is vaak een kritiekloos koeterwaals, een adaptatie die haar eigen innerlijke tegenspraken verdoezelt onder een elasticiteit die vraagt om een knipschaar.
Op een enkeling na missen volgelingen een intellectuele horizon waarbinnen zij hun boeddhisme kunnen grondvesten en het een verdedigbare focus geven.
Na tien jaar studeren op boeddhisme weet ik niet meer zo zeker of er wel één Dharma (leer) bestaat, en niet meerdere, fundamenteel verschillende. Boeddhisme is vaak wat zich boeddhisme noemt, en de familie is zo groot geworden dat mensen er uiteenlopende en onverenigbare ideeën zijn gaan verkondigen.
Ik weet ook niet meer of een aan de bron vaak buitenissig boeddhisme a priori voor ons toegankelijk is. Ik weet evenmin of het wel mogelijk is boeddhistische ideeën uit fundamenteel andere wereldbeelden te isoleren en de ballast die wij overtollig vinden, te dumpen. Ik weet het niet meer.
Zijn religieuze voorstellingen uit andere culturen voor ons inzichtelijk zonder ons eerst rekenschap te geven van de erfenis van een helleens-joods-christelijke traditie die onze verstaanshorizon blijft bepalen, ook wanneer wij deze waarheid loochenen voordat de haan drie keer gekraaid heeft?
Verder kun je volgens mij, zonder boeddhistisch koeterwaals, heel goed op min of meer gelijkgestemde paden uitkomen via Spinoza en Schopenhauer, of via de Bergrede.
En dan nog moeten we kritisch blijven. Wij kunnen ons wel laven aan de ‘zo-heid’ van een direct ervaarbare werkelijkheid, maar kan deze voorstelling van zaken de toets van de confrontatie met de twintigste-eeuwse filosofie wel aan?
Mijn oog glijdt nog een keer over de website van Bodaishin met zijn verleidelijke taalgebruik dat tegelijk robuust en soepel is. Achter de verleidelijkheid schuilt echter een (onbedoelde) bedrieglijkheid.
Universeel boeddhisme bestaat niet. Wij moeten boeddhisme onderwerpen aan een proces van creatieve destructie en deconstructie. Uit die brokstukken moeten we durven een selectie te maken. Als ik na tien jaar de balans opmaak, zie ik alleen maar brokstukken.
De Boeddha kan mij weinig schelen; hij is als een fictief spook dat rondwaart zonder dat je er een vinger op kunt leggen, zo bedolven als hij is onder een baaierd van historische legendevorming.
En toch kunnen scholen die proberen terug te gaan tot de Boeddha en het vroege boeddhisme mij ook als zenbeoefenaar bekoren om hun methodische aanpak, om hun nadruk op zelfreiniging en de verwerping van een rechtstreekse route naar het doodloze voor de meeste mensen in dit leven.
Gaan zelfreiniging, discipline en geloof niet vooraf aan een spreken, handelen en levensonderhoud doordrenkt van mededogen? Kan een mens meer dan een momentane verlossing vinden in boeddhistisch ontwaken? Is de verschraalde meditatie in ons hedendaagse boeddhisme werkelijk een snelweg naar het heil?
Of ik een goede zenbeoefenaar en een goede boeddhist ben, dat weet ik ook niet. En of het voor de mensenmens mogelijk is dit op eigen kracht te worden, waag ik eveneens te betwijfelen. De mantra van de persoonlijke transformatie, ik weet niet of het mogelijk is voor meer dan een zeer toegewijde enkeling.
Ik ben tien jaar boeddhist en ik kan nog steeds niet meer dan twijfelen over alles, hoewel ik de gewijde stilte van een mediterende zendo sporadisch als een warm bad kan ondergaan. Maar meer dan een brokstuk van alles, nee, dat is dit niet.
Namu Amida Butsu,
Taigu
marein zegt
bijzonder om twijfel zo helder opgeschreven te zien.
ik krijg, als intens seculier wezen met een sterke interesse in (zen-)boeddhistisch denken, steeds meer het idee dat voor een religieuze beleving van boeddhisme een al bestaande religieuze instelling nodig is. en dat zorgen (bij gebrek aan een beter woord) om de mogelijkheid losse elementen uit dat boeddhisme te lichten ook vooral bij religieus ingestelde mensen voorkomen.
mijn overtuiging is dat het boeddhisme een rijkdom aan perspectieven op (het) leven bevat, die juist ontworpen lijken om buiten een religieuze gemeenschap en los van een leraar-leerling-verhouding te kunnen bestaan.
Ujukarin zegt
Hoi Marein,
Zou kunnen. Ik ben dan zeker de uitzondering die jouw regel bevestigt, want ik had eerder een anti-religieuze dan een religieuze instelling toen ik de Dharma leerde kennen. Gebeurt vanzelf als je opgroeit in een liberaal-atheïstische familie binnen een SGP dorp ;-)
En ook op dat andere vlak is mijn overtuiging dat je het geheel verkeerd ziet. De perspectieven van boeddhisme zónder de onderliggende verbindende krachten (zoals Afhankelijk Ontstaan, Bodhicitta en Spirituele Vriendschap) proberen te gebruiken haalt hun bestaansrecht weg. Sterker nog: je gaat ze geheid “verkeerd” (niet meer boeddhistisch) begrijpen zonder die krachten. Of het nuttig/behulpzaam is laat ik open; er is natuurlijk ook genoeg waardevols in de tradities die uiteindelijk qua vormen en taal het boeddhisme beïnvloed hebben zoals allerlei vormen van mindfulness/meditatie, Taoïsme, Bön etc. Maar het is simpelweg geen boeddhisme, sorry.
Vandaar raamwerken/scholen zoals het Chinese Tien-Tai en de meer modernen waaronder ik behoor. Lees maar terug
https://boeddhistischdagblad.nl/achtergronden/70394-70394/
en vooral secties als
“Er is een groep die deze boot steeds afhoudt en stelt ‘ik ben mijn eigen leraar en ik bepaal zelf wel wat Boeddha adviseert’. Zo iemand blijft naar mijn bescheiden mening opzichtig hangen in ego-versterkend shopgedrag en ontwikkelt dus geen wijsheid en metta maar uiteindelijk slechts een groter ego. Het nu ook in het Westen analoog aan Azië opkomende ‘multireligieuze gedrag’ is kopiëren van iets wat ik in Azië alleen maar als totaal gedegenereerde namaakreligie ervaar. Het belooft voor het Westen ook alleen maar consumentistische verspilling van je emotionele energie.
Net zoiets geldt voor mensen die weliswaar initieel hun meditatie etc. bij een sangha met leraar hebben beoefend maar die ‘achter zich laten’. (…) . Het overgrote deel van dit soort verlaters valt simpelweg terug van iemand die serieus op het boeddhistisch pad bezig was naar een –consument- verspiller van de eigen emotionele energie, o.a. omdat het eigen ego belangrijker voor hen is dan de klankbordfunctie van horizontale spirituele vriendschappen. In de termen van ‘schaap versus slimmerik’ zijn het pure individualisten oftewel domme ‘bala in het kwadraat’ tiepjes.”
With folded palms
marein zegt
maar hoe zie je die brokstukken dan? zijn die er? of is er één boeddhisme?
G.J.Smeets zegt
“…blijft hangen in ego-versterkend shopgedrag.”
Wen er maar aan, Ujukarin, de eeuwenoude boeddhistische traditie hangt van shopgedrag aan mekaar en dat houdt anno 2017 echt niet op doordat jij dat niks vindt. Ik lees dat je zelf ook geshopt – rondgekeken – hebt alvorens je keuze te hebben gemaakt. Of het ego-versterkend is, zoals je zegt, kun je overigens alleen maar voor jezelf uitmaken, niet voor anderen, lijkt me.
Ujukarin zegt
Je mist het punt totaal, GJ. Het gaat erom dat je als groep boeddhisten gezamenlijk, onderling als spiritueel klankbord fungerend, bepaalt wat voor jullie de juiste hedendaagse uitleg van boeddhisme is. Of er in jullie onderling verband nu iemand zich leraar noemt of niet maakt niet zoveel uit. En ‘jouw’ groep zal dan ook weer enige koppeling hebben met het bredere boeddhisme; zo wordt in NL bijvoorbeeld door de BUN leden gezamenlijk bepaald of een zich als lid aanmeldende groep zelf wel bona fide boeddhistisch is. De paar afgewezen aanvragen waren o.a. bezig met allerlei new-age vermengingen. En oh ja, die groep zal zeker erkennen dat boeddhisme niet statisch is en gaandeweg nieuwe uitdrukkingsvormen vinden of incorporeren net zoals de traditie dat altijd gedaan heeft met pakweg Taoïsme of Bön.
De shoppers die ik hier bedoel willen juist geen enkele aansluiting bij andere boeddhisten. Want (althans in de gevallen die ik ken) ‘ze zouden me wel eens feedback kunnen geven over mijn ego-versterkende gedrag’. Dus tja…
Shoppen in een beginfase is prima, je serieus boeddhist ‘mogen’ noemen betekent stoppen met (als zelfstandig persoon) shoppen. Sorry…
With folded palms,
G.J. Smeets zegt
“Het gaat erom dat je als groep boeddhisten gezamenlijk, onderling als spiritueel klankbord fungerend, bepaalt wat voor jullie de juiste hedendaagse uitleg van boeddhisme is.
Ga je gang. Ik ‘ben’ geen boeddhist. En mijn sangha is de habitat: de oceanen, zwemmende en lopende en vliegende dieren, vegetatie in talloze varianten. En ja, ook mensen zoals jij en ik die van dat alles afhankelijk zijn.
Ujukarin zegt
Prima, dan hebben we beide standpunten mooi naast elkaar en ieder vormt zijn of haar eigen opinie. Dank voor de bijdrage!
With folded palms,
Ujukarin zegt
Tja… vanuit systemen zoals Tien-Tai en dat van mijn cluppie is het echt één boeddhisme. Alle door Jules aangedragen stukken hebben onderling verband, o.a. liggend in die begrippen zoals Afhankelijk Ontstaan, Bodhicitta en Spirituele Vriendschap.
Dat impliceert wél dat je in zo’n systeem interpretaties van die brokstukken maakt die niet persé iedereen kan delen. Zo roepen we dat iedere benadering waarin een celibataire leefstijl zich inherent superieur aan andere leefstijlen kan noemen niet juist is.
Ook een benadering die vindt dat Mahayana superieur zou zijn aan op Pali-teksten gebaseerde benadering, en Vajrayana dan weer aan Mahayana, deugt van geen kant. En dit ondanks dat zes van de acht leraren van onze ‘lineage’ Tibetaans zijn, in nadere discussie met hen en/of hun volgelingen komen we er veelal uit dat die traditionele pyramide-van-superioriteit inderdaad niet klopt.
Het is echt allemaal in een overall systeem te brengen, met historisch perspectief kijkend naar de diverse scholen. Ergens verderop deze maand hoop ik een drieluikje af te hebben hier voor op de site die daarop een inkijk geeft ;-)
With folded palms,
PS Wél met Jules eens dat je hiermee boeddhisme niet als superieur aan andere denkstijlen/leefwijzen moet verklaren. Het is voor mij en naar ik hoop de meeste van mijn studenten superieur naar hun huidige inzichten, maar andere mensen kunnen op basis van hele andere humanistische danwel religieuze ideëen komen tot minstens even ‘goed’ gedrag. De Maha-Prajapati soetra is er ook duidelijk over, het gaat om het gedrag van het beestje en zeker niet het naampje…
Jacco zegt
Moge allen Ujukarin’s ‘advies’ volgen, en zijn of haar eigen opinie vormen in deze.
En moge allen zowel zichzelf als de ander daartoe steeds opnieuw staven op basis van de consistentie van zijn of haar eigen woorden. En zo mogelijk eveneens door woorden en daden aan elkaar te toetsen.
Moge allen daarbij de hulp en/of lessen weten te ontmoeten en herkennen die zij zich daarbij en daartoe wensen en tevens kunnen gebruiken.
En moge allen bij die zoektocht houvast en herkenning vinden in een gegeven dat alle ware meesters en leraren uit alle tijden en windrichtingen met elkaar gemeen hadden en hebben:
Zij hadden en hebben allen als hoogste doel om hun leerlingen en toehoorders zo snel mogelijk volledig vrij en onafhankelijk te maken van hun eigen en ook andermans lessen, leringen en gezag.
Dit omdat zij allen begrepen dat en waarom zaken als ware autonomie, vrijheid, geluk, liefde en verbondenheid nimmer werkelijk kunnen ontstaan vanuit een situatie van afhankelijkheid en onnatuurlijke hiërarchie.
Daarnaast beseft iedere ware meester of leraar ten volle dat hij of zij eerstens en vooral altijd en eeuwig leerling is en blijft en spreekt en handelt hij of zij derhalve tevens continu vanuit dat besef.
Laat u zich niet misleiden door hen die zich omhullen middels kennis van geschriften en zichzelf daarmee voordoen als wijze en/of leraar van wijsheid. Maar beoordeel in plaats daarvan juist diegenen het meest uitvoerig en strengst.
Langs die weg kunnen wij allen steeds meer vrij worden en komen van zaken als (schadelijke) illusies, onwaarheden en onnodig leed. En helpen wij tegelijkertijd ieder ander op aarde daar zo snel en volledig mogelijk (toe) te geraken.