De herontdekking van de natuur

Een scholier en een student begonnen (indertijd) in België wekelijks een betoging te organiseren om onze politici aan te sporen om meer haast te maken met een echt klimaatbeleid. Zij werden geïnspireerd door een kleine maar erg spraakvaardige scholier uit Zweden die eenzaam op de stoep van een overheidsgebouw zat te betogen. Binnen enkele weken kregen zij navolging in de rest van de wereld. ‘We zijn niet kwaad, we zijn bang,’ zei één van hen.

‘Jongeren reageren vaak te emotioneel. Zij moeten nog leren geduldig te zijn, angst is geen goede raadgever,’ schrijft een commentator. Een andere vraagt zich af: ‘Mogen kinderen van kleuterscholen en lagere scholen zomaar ingezet worden om deel te nemen aan de klimaatbetogingen tijdens de lesuren?’ De meest gewiekste rechtse politicus van Vlaanderen zegt: ‘Die jongeren zouden moeten vertrouwen op technologische oplossingen. Wij stellen geen fatalisme voor maar ecorealisme.’ De man verwoordt de algemene tendens van het neoliberalisme: ‘Stel gerust moeilijke vragen maar vraag je vooral af wat jijzelf kan doen. Heb zelfvertrouwen.’ Vrij vertaald: wees mondig, maar stel niet heel ons maatschappelijk systeem in vraag.

Ik ben trots op deze jongeren, een generatie die nu eens niet enkel bezig is met smartphone en hippe kleren, tieners die zich bewust zijn van een toekomst en een maatschappelijke verantwoordelijkheid die blijkbaar te abstract zijn voor veel volwassenen. Gelukkig zijn er ook veel volwassenen die blij zijn met deze jongerenbeweging. Het is waar dat angst verlammend kan werken. Maar waar we vooral bang voor moeten zijn is dat we één dezer wellicht weer overgaan tot de waanorde van de dag.

Al in 1991 schreef de bioloog Rupert Sheldrake ‘De wedergeboorte van de natuur.’ Daarin staan inzichten die we ons blijkbaar nog altijd eigen moeten maken. Dat we ons als mens boven de natuur plaatsen waardoor we het vanzelfsprekende recht lijken te hebben om deze planeet ongestraft leeg te plunderen en te vergiftigen. Dat we ons als mens buiten de natuur plaatsen waardoor we onze wortels en onze afhankelijkheid verloochenen, om vervolgens verbaasd te zijn dat we ons vervreemd voelen, gestresseerd zijn, steeds meer allergieën en angststoornissen hebben. Om maar een paar ongemakken te noemen.

Daartegenover stelde Sheldrake het -nog steeds controversiële- inzicht dat letterlijk niets op zichzelf bestaat. Niet op het atomaire of subatomaire niveau, noch op moleculair, cellulair, menselijk, planetair en zelfs galactisch gebied. Alles is georganiseerd in velden van onbegrensde energie. Alles beweegt zich binnen aantrekkingsgebieden naar een ‘doel’ toe, zelfs al verloopt die beweging chaotisch en is dat doel enkel een heel tijdelijke toestand van evenwicht. Uiteindelijk ontstaan na een selectieproces van trial and error praktisch altijd patronen, gedragen de fenomenen zich volgens ‘gewoonten’ met herkenbare karakteristieken en ‘levenscycli.’ Zoals dieren en mensen gewoonten doorgeven, blijken ook elementaire deeltjes, planeten en melkwegstelsels informatie uit te wisselen. Dit gebeurt over -voor ons menselijk bewustzijn- ongelimiteerde afstanden. Alsof al het bestaande een leerproces doormaakt.

Het is grappig én schrijnend dat een wetenschapper als Sheldrake uiteindelijk, logischerwijze, pleitte voor meer zorg voor onze planeet, maar naliet te vermelden dat zijn inzichten al duizenden jaren oud waren. Eén van de fundamentele inzichten van Boeddha was ‘het afhankelijk ontstaan’ van al wat bestaat. Alles hangt af van iets anders, van een bepaalde oorzaak binnen bepaalde omstandigheden. Alle fenomenen worden gevormd in een eindeloze keten, een doorgaand proces van oorzaken en gevolgen. In de Veda’s, de teksten van de nog oudere Hindoecultuur had men het al over ‘Het net van Indra.’ Men wist dat in het rijk van de god Indra een prachtig net hangt dat zich tot in het oneindige in alle richtingen uitstrekt. De wever van het net heeft in elk knooppunt een glinsterend juweel opgehangen. Wie van dichtbij naar zo’n juweel kijkt, ziet daarin alle andere juwelen weerspiegeld. En ook in dit gereflecteerde juweel worden alle andere juwelen weerspiegeld, een proces dat oneindig doorgaat…

Momenteel lijken we als mensheid in de fase van onze levenscyclus te zitten waarin we de oude intuïtieve kennis over het net van Indra dringend aan mekaar moeten doorgeven, in alle richtingen van deze planeet en tot in het oneindige herhaald. We hebben zoveel invloed en verantwoordelijkheid dat we ons niet langer kunnen opsluiten binnen nationaliteiten, geloofsovertuigingen en deelwetenschappen. Moeder aarde laat het afweten en begint ons van zich af te schudden als een merrie die wel bereden wil worden maar niet onderworpen. We hebben de teugels in handen maar we zullen enkel de juiste richting vinden als we samenwerken met de natuur. Van dichtbij bekeken zijn we daarvan een schitterend onderdeel, maar als je het ruimer bekijkt een héél klein onderdeeltje.

Tijdens een retraite die ik volgde bij Thich Nhat Hahn vroeg een jong meisje aan onze leraar: ‘Zou het kunnen dat de aarde kapotgaat als we haar zo blijven vervuilen?’ De doorgaans erg aimabele, immer glimlachende Thich Nhat Hahn antwoordde vrij korzelig: ‘Natuurlijk kan dat! Het leven zelf gaat door, maar de mens bestaat niet voor eeuwig hoor!’ Ik was aanvankelijk wat geshockeerd door dit eerder botte antwoord op de bekommernis van het naïeve meisje. Maar het is wel de realiteit, we moeten onszelf geen sprookjes wijsmaken. Dat de mensheid zichzelf kapotmaakt hoeft geen defaitisme op roepen, we kunnen ook met geheven hoofd de ondergang tegemoet treden. Ondertussen leven we zo positief ingesteld als we kunnen, ongeacht het resultaat. Thich Nhat Hahn heeft meegemaakt hoe de Fransen en de VS zijn land kapot bombardeerden, maar hij blijft wel onvermoeibaar retraites organiseren en boeken schrijven. Misschien geven we die houding tijdig door aan een andere intelligente beschaving in het universum, via het leerproces dat Sheldrake beschreef.