Integratie binnen je spirituele pad.
Eén van de formuleringen van het spirituele pad vat de vele beoefeningen samen in vijf groepen. Te weten integratie (zelfkennis en -ontwikkeling), positieve emoties, ontvankelijkheid voor dharma, ‘spirituele dood’ (van je oude persoonlijkheid) en ‘spirituele wedergeboorte’ als zo-boeddhistisch-mogelijk persoon. Net zoals bij het Achtvoudig Pad zit er wel een zekere volgordelijkheid in, maar veel van de groepen overlappen qua tijd. Deze keer zoomen we in op een aantal aspecten van integratie, oftewel: de puzzel waarom we geregeld door idealen geïnspireerd worden doch slechts minuten later op basis van totaal andere motivatie handelen!
De vele ikjes
Integratie als woord komt uit de westerse psychologie; in dharma concepten vind je het echter volop terug, zoals de samyak-smrti (volkomen gewaarzijn/mindfulness) die de 7e stap van het achtvoudig pad vormt. Je komt het overal in je leven tegen: ’s ochtends bij het opstaan plan je om eens een tijd de snacks in de winkel links te laten liggen, en een uur later stop je ze tóch weer in je winkelmandje. En bij het aanbellen bij de buurvrouw wil je het eindelijk eens over positieve plannen in de buurtvereniging hebben, doch bij vertrek realiseer je dat het 2 uur lang alleen over roddel en achterklap ging. En voor de helft van de zaken die je aan collega’s of je kinderen probeert te adviseren prikken ze er snel doorheen, omdat je eigen gedrag niet in lijn is met de adviezen. Zo ook kan het moeilijk zijn om een dagelijks meditatiepatroon op te bouwen, iets te doen in je leven met metta, en ga zo maar door.
Sommigen slagen er zelfs in op grotere schaal een ‘dubbelleven’ op te bouwen, waar meerdere ikjes echt geen onderlinge communicatie kennen. Een collega leraar van me woonde in Sri Lanka, en was uitgenodigd voor de begrafenis van een gerespecteerd monnik uit de buurt. Zoals dat in Azië gebruikelijk is kwamen er honderden dorpelingen op de ceremonie; in het wit gekleed en in zoveel mogelijk vrolijke stemming, de vele verdiensten van de eerbare overledene memorerend. Op kleine afstand van de tempel zag mijn collega echter een hele andere groep mensen, muisstil en in donkere kleren gehuld. Bij navraag bleken dit allemaal cliënten te zijn voor de hele andere rol die deze monnik wist te vervullen: hij deed aan zwarte magie (voodoo) en had daarmee veel geld verdiend. En deze mensen waren niet alleen stil maar straalden ook angst uit; hun overtuiging was dat hun ‘leverancier’ geen natuurlijke dood gestorven was, maar door een andere voodoo-magiër op afstand vervloekt was. En zij zouden dan de volgende slachtoffers kunnen zijn..
Los van de couleur locale zie je dit volop in andere samenlevingen dus ook hier te lande terug. Denk maar aan ‘geheime poly-amorie’ wat een gepimpte term is voor langdurig overspel/de-kluit-belazeren. Of aan de trouwe werknemer/ster die een lucratieve nevenbaan erop nahoudt welke in enige vorm de eigen baas benadeelt, of noem maar op. Meerdere ikjes, en dat betekent ook dat een ander nooit weet wat ie aan jou heeft; het ene moment doe je zus en het andere moment doe je zo, afhankelijk van wat er buiten je gebeurt én wat er binnen aan de hand is. En zo ontwijk je ook steeds het verantwoordelijkheid nemen voor je eigen handelen, één van de doelen van integratie.
Tools voor (horizontaal) integreren
Meditatie is een belangrijk hulpmiddel om aan integratie te werken. In bijvoorbeeld de anapanasati (ademhalings) meditatie breng je al je energie telkens op één punt, en dat gaat uitstralen in je gewone leven waar je ook teveel afleidingen en stemmingswisselingen toelaat. Het is niet zozeer een tegenstelling zoals tussen hoofd en hart; rationaliteit kan een aspect zijn van meerdere van je ikjes, en emotionaliteit ook. Denk maar aan tegenstellingen zoals kiezen-voor-de-medemensen of kiezen-voor-jezelf, dat is geen zwartwit situatie maar een zoeken naar de juiste middenweg tussen bijvoorbeeld Metta voor jezelf en metta voor de ander.
Het komt uiteindelijk neer op het kiezen van enkele samenhangende basisprincipes, en proberen de rest van je leven daarmee in lijn te brengen. Stap voor stap, en geholpen door o.a. spirituele vriendschappen. Op het praktische niveau heet dit ook wel ‘horizontale integratie’ – en het betekent minimaal duidelijke levenskeuzes maken, bijvoorbeeld over snacken-versus-gezondheid of eerlijke-spraak-versus-roddeltantes. Of over je inkomen, dat probeer je op ethisch verantwoorde wijze te vergaren (‘juist levensonderhoud’). En je rug rechten tegenover de krachten, wederom binnen én buiten jezelf, die een veel te dominant ikje voeden; plus ook eerlijk toegeven dat er zaken in jezelf minder wenselijk zijn, niet wegrationaliseren dat ‘ik nu eenmaal een mens met diens zwakten ben’. Want die formulering is nét iets te vaak een smoes om geen jota aan je leven te veranderen…
Bij structureel gedrag waar je achteraf op reflecteert omdat je er ernstige spijt van hebt zie je vaak dat het klein begonnen is: een als één nacht bedoeld het bed delen met iemand buiten je vaste relatie, of een enkel avondje gokken of meer-dan-normaal feestelijk drinken. Maar dat vervolgens dit gedrag geleidelijk je leven ‘binnensijpelde’ en je leven schaadde. Omdat je weinig zelfbewustzijn had, dus te laat doorhad wat er gebeurde; en daardoor ook volop jezelf voor de gek hield, voor gokkers heet dat bijvoorbeeld ‘gokkersbedrog’.
Vaak ook waren de positieve tegenkrachten, de rust-eenvoud-tevredenheid in je leven, niet sterk genoeg. En hiermee is ook direct duidelijk waar je aan zou moeten werken om meer horizontale integratie te krijgen: zelfbewustzijn ontwikkelen, bijvoorbeeld via meditatie en spirituele vriendschappen. Dat zal het verschil gaan maken tussen het maken van duidelijke levenskeuzes als toekomstdroom en het realiseren ervan met echte daden.
Verticale integratie
Boeiend genoeg werkt het spirituele pad veelal via dezelfde geleidelijke en eerst-onbewuste weg. Als je er een aantal jaar mee bezig bent en terugkijkt op je oude ik verbaas je je vaak over wat destijds van levensbelang leek, maar je nu achter je gelaten hebt: bijvoorbeeld intensief TV-amusement kijken, of verslavend voedsel, of gedachteloze roddelpraat, of milieuonvriendelijk verspilgedrag. Net zoals een kind van 10 nog extreem gehecht kan zijn aan speelgoed, doch het enkele jaren later als ‘kinderachtig’ weggooit.
Maar eerst een stapje terug: het verschil tussen horizontale en verticale integratie. Daar kan ik je wel een definitie van geven, namelijk ‘integratie tussen gewone-leven ikjes onderling’ versus ‘integratie van gewone-leven ikjes met je boeddhistisch-spirituele identiteit’. Waar die tweede dus je gedachten over een aantal gewone-leven dingen langzaam verandert, en sommigen terzijde legt als speelgoed. Doch vertaling in mijn en jouw leven is verdraaid lastig te generaliseren; de grens tussen horizontaal en verticaal verschilt per geval. Milieuvriendelijke principes bijvoorbeeld beginnen vaak als gewone-leven ikje, als één van je standpunten die vooralsnog vaak worden ondergesneeuwd door je overmatige-genotsconsumptie-ikjes. Maar ze kunnen tot wat groters uitgroeien, als ze ook de connectie gaan maken met metta en compassie; op dat punt laat je ook dimensies zoals opgeheven-vingertjes, polarisatie en schreeuwerigheid achter je.
Nu nog wat meer boeddhistisch taalgebruik gekoppeld aan verticale integratie. Sleutelwoord is bodhicitta, oftewel de drang om verlichting te bereiken. Dat is een mahayana-woord dat in de praktijk ook uitstekend past bij wat Pali/theravada-teksten je adviseren, namelijk het Achtvoudig Pad meer en meer in je leven integreren. Dus het voorbeeld van Boeddha langzaamaan dieper in je leven te laten doorwerken. Uiteindelijk is het een vorm van ‘kiezen van enkele samenhangende basisprincipes, en proberen de rest van je leven daarmee in lijn te brengen’ – dus ons advies voor horizontale integratie. Alleen hebben die principes nu een naam te weten boeddhisme (dharma), en de vereiste transformatie zit ook dieper in je hart dan voor veel andere ikjes-conflicten. Vandaar al die factoren die als hulp kunnen dienen: ‘meditatie, studie, spirituele vriendschappen en rituelen.
Ik vermijd hier nadrukkelijk de formuleringen die voor sommige boeddhisten goed werken, namelijk inspiratie vanuit Boeddha maar ook pakweg Amitabha, KwanYin of Tara. Deze ‘other-power’ symboliek kan een uitstekende ondersteuning zijn om bodhicitta te ontwikkelen, maar het hoeft niet. Zelfs bij deze scholen is de Dharma nog steeds iets dat je zelf ontdekt en zelf de verantwoordelijkheid voor houdt, niet een ‘onderwerpen aan’ zoals dat in de theïstische religies de norm is. Uiteindelijk is bodhicitta die je extern vormgeeft in pakweg de duizendarmige Avalokiteshvara niets anders dan bodhicitta als uitdrukking van sangha: spirituele ontwikkeling doe je weliswaar zelfstandig maar toch ook in nauwe samenhang met anderen. Met als gevolg dat je je kleine zelfzuchtige identiteit opgeeft om spreekwoordelijk ‘één der duizend armen van Avalokiteshvara te worden’. Juist omdat het ook om transformatie van egoïsme naar altruïsme gaat heb je die anderen nodig als voorbeeld en als ondersteuning!
Poëzie/songtekst: Land of Hope and Dreams
Basis van verticale integratie is dus:
- Erkennen waar je staat en wat je vanuit het verleden met je meebrengt, zonder enige schaamte of zelfbeklag. Gedane-zaken-nemen-geen-keer, en een weg van duizend treden begint met de eerste stap.
- Een Ideaal formuleren, in ons geval het Achtvoudig Pad dat ons langzaamaan een beter mens laat worden. En, in samenwerking met anderen, concreet toewerken naar dat ideaal.
Alles wat ik aan direct ‘spirituele’ poëzie en songteksten terugvond legt net wat teveel nadruk op één van die twee kanten. Of was weliswaar briljant maar iets te negatief; denk aan de afrekening ‘Dan ik heb nog wat mooie idealen…’ van Lennaert Nijgh/Boudewijn de Groot in ‘Testament’. Dus kwam ik uit bij Bruce Springsteen, een naar popmuziek-maatstaven relatief idealistisch zanger. In de tekst gaat om een vage ‘American Dream’ van vrijheid. We weten allemaal hoe beperkt en onethisch de huidige American Dream kan zijn, maar als metafoor voor Verticale transformatie vind ik hem pakkend. Ook in Land of Hope and Dreams gaat het om eerst erkennen wat je nu bent en vervolgens bereid zijn samen met anderen op pad te gaan en idealen in daden om te zetten. Dus laten we lezen (of luisteren, zie https://www.youtube.com/watch?v=KHpJhS99Q60) naar wat The Boss, zoals hij genoemd wordt, te zeggen heeft.
Grab your ticket and your suitcase
Thunder’s rolling down this track
Well you don’t know where you’re goin’ now
But you know you won’t be back
Well darlin’ if you’re weary
Lay your head upon my chest
We’ll take what we can carry
Yeah, and we’ll leave the rest
Well, big wheels roll through fields where sunlight streams
Meet me in a land of hope and dreams
Well, I will provide for you
And I’ll stand by your side
You’ll need a good companion now
For this part of the ride
Yeah, leave behind your sorrows
Let this day be the last
Well, tomorrow there’ll be sunshine
And all this darkness past
Natuurlijk zit er een liefdes-element hierin, maar dat vind ik secundair. Het ‘meenemen wat je kunt dragen en de rest achterlaten’ is een mooie beeldspraak voor rust-eenvoud-tevredenheid op materieel vlak. Als je de keuze maakt op de trein naar het Westen te stappen (of in eerdere fasen op de oceaanboot vanuit Europa), dan worden allerlei comfort-zone elementen plotseling onbelangrijk en neem je alleen mee wat je écht nodig denkt te hebben. Er is voldoende vertrouwen dat je daarna met wilskracht en werklust een nieuw leven kunt opbouwen, net zoals het spirituele pad vaak betekent dat connecties met je huidige vriendenkring en familie fors gaan veranderen.
Ohh, yes, this train carries saints and sinners
This train carries losers and winners
This train carries whores and gamblers
This train carries lost souls
I said, this train carries broken-hearted
This train, thieves and sweet souls departed
This train carries fools and kings
This train, all aboard
I said, now, this train, dreams will not be thwarted
This train, faith will be rewarded
This train, hear the steel wheels singin’
This train, bells of freedom ringin’
Ten voeten uit het pad van verticale integratie. In onze huidige vorm hebben we voldoende ongewenste kwaliteiten qua bijvoorbeeld gokken, mijn-en-dijn moraal en seksueel gedrag. Maar met geloof (in het ideaal, verwoord als achtvoudig pad) en het vertrouwen dat we meer vrijheid kunnen bereiken zal de trein van het leven ons verder brengen!
Afronding
Idealen zijn een essentieel onderdeel van boeddhisme, maar die omzetten in concrete daden is minstens even belangrijk. En daarvoor is integratie, horizontaal en gaandeweg ook verticaal, nodig – teruggaan van een aantal onsamenhangende ikjes naar een duidelijk richting hebbende ik-persoon.
Hopelijk heb je na deze reflecties enig houvast waarom (en hoe) dat omzetten te ondersteunen. En waarom meditatie, studie, spirituele vriendschappen en rituelen allemaal hun plaats hebben op dat pad. Zodat het niet bij dromen alleen blijft maar er stap voor stap daden volgen…
