Over Theologie 40: Nobelprijs?

We zijn op viervijfde van de serie die ik naar aanleiding van een cursus Theologie schrijf. De inhoud van iedere les brengt mij op gedachten die ik wel wil delen. Vandaag: 

Illusie

De cursus Theologie spreekt over “hoge” en “lage” godsdiensten, of “ontwikkelde” en “primitieve” religies, mét en zonder schriftelijke traditie.

Het irriteert me. En dát is – vind ik zelf – ook weer volstrekt overbodig. Waarom zou ik mij ergeren of geïrriteerd voelen door wat anderen blijkbaar belangrijk genoeg vinden om als “les” aan te bieden aan wie daar voor open staat. Hoog of laag, ontwikkeld of primitief, op schrift gezet of mondeling doorgegeven… in mijn beleven draait het allemaal om illusies. En, zo lees is ik in het BD van 15 oktober 2022: De wetenschapper Alain Aspect heeft deze week  de Nobelprijs gewonnen voor het experimenteel bewijzen dat de echte wereld… niet echt is. Er is dus blijkbaar iemand die door middel van het doen van proefjes heeft aangetoond dat de werkelijkheid die wij dagelijks ervaren, niet de echte werkelijkheid is. Zoiets. Goh. Dat is (dacht ik) toch al duizenden jaren bekend? Illusies! Maya! Of, een soort Matrix… Ik zeg expres ‘een soort’ want zoals men dat in de film ‘De Matrix’ voorstelt, zó is het nou ook weer niet. Er liggen nergens duizenden lijven in een soort coconnetjes een wereld bij elkaar te dromen. Neem ik aan.

Terug naar de cursus. Een godsdienst of religie gebaseerd op geschreven teksten is hoger ontwikkeld dan een godsdienst of religie die het uitsluitend van mondelinge overleveringen moet hebben. Dat zeggen de auteurs van de cursus. En ik vraag me oprecht af of dat zo is. Wie schrijft die blijft … zo die was. En als je blijft zoals je was, ontwikkel je je niet meer. Toch? Als je er op gaat vertrouwen dat wat er op papier staat de waarheid is én blijft, waarom zou je dan nog je best doen om daar iets van te onthouden? Het staat toch op papier? En waarom zou je je best doen er over na te denken? Dat kan morgen ook nog, of volgende week, volgende maand … of als je er een keer zin in hebt, want het staat geduldig op papier op je te wachten tot je tijd hebt om het een keer te lezen. Al dat uit het hoofd leren van wijsheden… zonde van de tijd! Laat ik het zo zeggen: godsdiensten en religies die vertrouwen op papieren overdracht, kachelen achteruit op gebied van het internaliseren van precies dát wat belangrijk is voor een juist verstaan van het heilige. Waarom? Omdat het heilige niet meer in het hoofd en het hart wordt opgeslagen, maar in een boekenkast. Kortom, ik vind godsdiensten en religies die gebruik maken van op papier gezette teksten armetieriger dan godsdiensten en religies die mondeling worden overgedragen. Maar, het blijven illusies.

Veel mensen die in (een) god geloven, geloven in een illusie. Ze doen dat omdat ze daardoor denken (de illusie koesteren) dat zij grip houden op de wereld waarin zij leven, of dat er iets of iemand is die dat voor hen doet. De vraag is nu of die illusie is doorgeprikt nu Alain Aspect cum suis, door het doen van proefjes op gebied van de quantumwerkelijkheid hebben aangetoond dat onze dagelijkse, hard stoffelijke werkelijkheid eigenlijk geen reet voorstelt. Nee! Dat is niet zo. De materiële werkelijkheid mag dan minder hard, minder massief, minder van alles en nog wat zijn dan wij dagelijks ervaren (schop maar eens met een blote voet tegen een deurpost), dat neemt niet weg dat er vragen blijven! Simpel gezegd: áls alles een illusie is, wiens illusie is het dan? Of: áls het een droom is, wie droomt er dan? O: áls alles een illusie is, is dan ook de illusie een illusie en … hier komt geen einde aan. Het enige dat Alain Aspect en de zijnen hebben aangetoond is dat wat wij waarnemen niet de realiteit is die wij ervaren dat het is. Dat komt doordat onze zintuigen stuk voor stuk een beperkt bereik hebben. Ze kunnen niet alles waarnemen. En wat ze waarnemen, is ook weer beïnvloed door van alles en nog wat, zodat we niet eens zuiver waarnemen maar altijd “inclusief ruis”. Religies en godsdiensten hebben niet alleen last van die ruis, ze veroorzaken die zelf ook. Daardoor nemen aanhangers van religies en godsdiensten de werkelijkheid waar alsof ze oogkleppen op hebben met brillen vol gekleurde glazen erin, met filters in de oren en geprepareerde handschoenen aan. Daardoor zien, horen, voelen, ruiken en proeven ze vooral dát wat ze volgens deze religies en godsdiensten horen te zien, horen te horen, en horen te voelen, te ruiken en te proeven. Zo is het! Ze zien, horen, voelen, ruiken en proeven het toch zelf! Nou dan… geen twijfel meer mogelijk.

Maar goed, Alain Aspect heeft met zijn team aangetoond wat in bepaalde kringen al duizenden jaren bekend is, en vooral mondeling is overgeleverd. Heel primitief. Nobelprijs waardig.