Een van de hoofdthema’s van het boeddhisme is karuna, mededogen. De bodhisattvagelofte begint met: ‘Ik beloof alle levende wezens te redden’. Daar zijn talloze varianten op omdat het ondoenlijk is om alle levende wezens te redden. Er zijn groeperingen die daar een mouw aan gepast hebben, ze redden alleen de invoelende wezens, of de bewuste wezens. Je kunt er natuurlijk over discussiëren hoe het bedoeld wordt- ‘alle levende wezens redden’, maar dat is het bewijs dat de deelnemers geen overeenstemming hebben en er dan maar een gezamenlijke mouw aan breien. Kortom, er heerst nogal wat onduidelijkheid over hoe iemand alle levende wezens moet redden. Honderden, zo niet duizenden mensen in Nederland hebben deze gelofte gereciteerd, zonder te weten hoe dat zou moeten.
Ik heb mij in het verleden met religies ingelaten zoals het christendom, Hare Krishna, Soefi’s, Taoïsme, yoga, Confucianisme enzovoort. Geen van deze richtingen heeft mij een bevredigend antwoord opgeleverd, wat logisch was omdat ik het antwoord bij deze religies zocht. Niet een van de leiders, meesters of goeroes van deze richtingen vertelde dat ik het antwoord bij mijzelf moest zoeken. Ik ben daar min of meer zelf op gekomen. Rond mijn 19e levensjaar zag ik een reclame voor zuiver wollen kleding, de slogan was ‘Liever naakt dan namaak’. liever niets dan onecht, nep, of illusie.
Ik nam geen genoegen meer met ‘er woont een god in de hemel’ ‘je wordt telkens opnieuw geboren’ ‘er is een hemel, walhalla of nirwana’, en meer van die uitspraken die ik uit onwetendheid vastgreep. Ik wilde het snappen en als ik het niet snapte legde ik het naast mij neer onder het mom van: ‘het zal wel’. Omdat ik onbegrijpelijke uitspraken niet verwierp maar naast mij neer legde kon ik ze af en toe nog eens bekijken. Sommigen liggen nog steeds naast me en anderen hebben hun betekenis voor me ontsluiert. Ik kwam langzaam tot de ontdekking dat de duizend handen van Avalokiteshvara mij alles aanreikten om tot inzicht te komen, voor mij werd de totale buitenwereld mededogen. Soms was dat mededogen erg wreed, vluchtelingen die verdronken in de Middellandse zee, aanslagen in Frankrijk en Duitsland, enzovoort. Hoe ga je daar mee om, hoe red je die levende wezens? Ik ging dan maar weer uit onmacht op mijn kussentje zitten en deed niets, nou ja niets? Tijdens mijn meditatie overspoelden deze beelden mij en lieten tranen over mijn wangen stromen, maar ook werd ik ondergedompeld in de tijdloosheid van het bestaan, geconfronteerd met de eeuwigheid.
Lang geleden kwam ik al tot de ontdekking dat sinds Kain zijn broer vermoordde en nog geen dag in de wereldgeschiedenis is geweest dat er niet ergens op deze wereld een oorlog woedde. Alle wereldverbeteraars ten spijt- het is nog niemand gelukt om de oorlog met al zijn wreedheden de wereld uit te krijgen en een tijdje terug kwam ik in het BD de volgende zin tegen.
‘ Ondanks de uitzichtloosheid van de chaotische situatie beschikken we nog steeds over een machtig wapen dat niets kost: aandacht, vriendschap en liefde.’
Een machtig wapen wat niets kost om de oorlog te bestrijden, denk er eens over na wat daar staat? Wat er staat is oorlog tegen de oorlog, vuur met vuur bestrijden. Hoe zou je vrede kunnen creëren zonder zelf vrede gevonden te hebben? Je kunt maar één ding veranderen en dat is jezelf, jij bent het die de wereld ervaart, hoort, ziet, ruikt, proeft en voelt.
Om dit wat duidelijker te maken is deze koan een goed hulpmiddel: ‘Hoe zag je gezicht er uit voor je ouders geboren waren.’ Waar was de wereld voor je geboren was? Met jouw geboorte is een totaal universum geboren, met een geschiedenis, ontdekkingsmogelijkheden, en draagt een gelofte in zich. Wie ben je, wat ben je? Voor je geboorte was er geen wereld, zonder jou is er geen wereld, de wereld is samen met jou geboren. Waar beleef je de wereld,… niet meer dan in je hoofd, je hersens maken van beelden, geluiden, geuren, smaak en gevoel herkenbare zaken. Wat is dat wat zich buiten jezelf bevindt, atomen, quarks, strings? Atomen bestaan vooral uit lege ruimte, er zijn sinds kort deeltjes ontdekt die er tegelijkertijd zijn en ook niet zijn. Als boeddhist moet je dat bekend in de oren klinken: ‘Vorm is leegte en leegte is vorm.’ Volgens het boeddhisme is alles wat wij ervaren zien horen proeven en ruiken illusie, Avalokitesvara is niet meer dan de illusie die je voor realiteit verslijt. Maar toch,…hoe illusionair is het als je met een hamer op je duim slaat? Het is makkelijk gezegd: alles is illusie, het is wel de enige realiteit die we hebben, je kunt moeilijk voorbij gaan aan de tragedie van dit leven, de illusie die jij ervaart, die er zonder jou niet geweest zou zijn. Jij bent de enige die er wat aan kan veranderen, de enige die inzicht kan krijgen in wat het is wat je geest je voorspiegelt. Je voorspiegelt,…dat betekent dat je in een spiegel kijkt, dat is nogal een schok, jij en de wereld zijn een.
Klinkt dat niet bekend, ‘een met de wereld’? Ik kijk in de afgrond en de afgrond kijkt naar mij. Jij verdrinkt in de Middellandse zee, jij maait mensen met een Kalasjnikov neer, jij bent de moeder die haar neergeschoten zoon begraaft, jij bent de arts die iemand redt. Als je dit begrijpt kun je niet anders zeggen: ‘Buiten mijzelf is er niets te vinden, daarom beloof ik dit levende wezen te redden. Het levende wezen wiens gezicht eeuwig is waar alles in weerspiegeld wordt’.
