Spreek je moerstaal!

Er zijn theorieën die stellen dat de fantasie-toverspreuk “hocus pocus pilatus pas” weergeeft hoe het “Hoc est enim corpus meum… sub Pontio Pilato passus et sepultus est” op ongeletterde katholieke gelovigen overkwam: als een geheimzinnige reeks onbegrijpelijke rituelen en toverspreuken. Sinds de kardinalen van het 2de Vaticaans Concilie (van 11 oktober 1962 tot 8 december 1965) toestonden de mis voortaan in de volkstaal te vieren, kon iedereen wereldwijd in de eigen taal horen dat de woorden het volgende betekenen: ’Dit is mijn lichaam, dat onder Pontius Pilatus is gestorven en begraven”.

Zijn we nu van alle hocus pocus af? Welnee! Misschien moeten we het alleen vervangen door “Kan ji zai bo sa gyo” of zoiets. (Voor wie het weten wil: dat is Japans, denk ik – want zelfs dáár ben ik niet zeker van).

Wat het betekent? Geen idee! Echt niet. Ik ben wat Japans betreft volstrekt ongeletterd. Misschien moet er eerst een soort concilie van boeddhistische leraren plaatsvinden, waarin men verordonneerd dat men in ieder land de eigen volkstaal dient te bezigen bij diensten, rituelen en wat al niet meer. Dan kunnen alle aanwezigen tenminste verstaan wat er gezegd, gezongen of monotoon gereciteerd wordt. Ik ben vóór!

In eigen taal horen wat er gezegd wordt is één. Begrijpen is twee. Verstaan met het hart is drie. Maar het begint mijns inziens met één. Ik heb niks met ‘kan ji zai bo sa gyo’ en andere teksten. Waar ik ook niks mee heb, is het steeds sneller en sneller reciteren van ‘Kan ze on na mu butsu yo butsu u in yo butsu u en jo raku ga jo cho nen kan ze on bo nen kan ze on nen nen ju shin ki nen nen fu ri shin’ (herhaal, herhaal, herhaal tot je tong in een knoop ligt). Ik vertik het om dit uit mijn hoofd te leren zolang er geen goede Nederlandse vertaling bestaat. Tot die tijd houd ik het op zo snel mogelijk achter elkaar herhalen van ‘oze wie ze wo ze wie ze walla kris talla wies oze wie ze wo ze wie ze wies wies wies wies’ Daarvan weet ik tenminste zeker dat het helemaal niks betekent. Probeer het maar eens… Ik kan het 14 a 15 keer in een minuut. Ondertussen slaat het nog steeds nergens op.

Begrijp me niet verkeerd: ik heb diep respect voor oude rituelen, zeker wanneer die zijn ingebed in kaders die helpen om tot inzicht, verlichting en uiteindelijk tot totale bevrijding van alles wat bindt te komen. Respect. Zeker. Ik vind het knap van de mensen die het foutloos op het ritme van een trommeltje kunnen reciteren. Ik kan me echter niet voorstellen dat Boeddha het zelfs ooit maar één keer heeft geprobeerd…Sterker, ik denk (nergens op gebaseerd) dat hij zijn wenkbrauwen zou hebben opgetrokken om er het zijne van te denken.

Wat wil ik eigenlijk zeggen? Dit: laten we in Nederland gewoon Nederlands spreken. Zeker ook tijdens boeddhistische rituelen, en al helemaal in onderlinge gesprekken over boeddhistische teksten. Pas als er echt geen goed Nederlands woord te vinden is, is het zinvol om een woord ‘te lenen’ tot het zo is ingeburgerd dat het tot de Nederlandse taal behoort. En áls je toch een woord of begrip uit het Pali, Sanskriet, Chinees, Japans of Koeterwaals gebruikt, zorg dan voor een klinkende begripsomschrijving. Een die recht het hart in gaat, en dus geen hersengymnastiek vereist om tot begrip te komen.

Mijn oudste zoon had belangstelling voor het boeddhisme en in het bijzonder voor Zen, maar is afgehaakt op de overdaad aan terminologie en symbolen. Hij spreekt overigens vloeiend Chinees, leest Koreaans, werkt als PhD Genetica in Cambridge en is alles behalve wars van filosofie, maar misschien is dat wel zijn achilleshiel: hij is te nuchter voor Hocus Pocus. Aan zijn intelligentie ligt het niet.