Doen zogenoemde (boeddhistische) mindfulness apps echt wat ze beloven? Het internet zit vol met populaire cure-all mindfulness apps gericht op iedereen, van drukke stedelijke professionals tot lijners, mensen die lijden aan slapeloosheid, en zelfs kinderen. Bevorderen deze apps echt de boeddhistische idealen of zijn ze een product van een lucratieve consumentenindustrie?
Gregory Grieve en Beverly McGuire, twee wetenschappers met ervaring binnen het boeddhisme en gespecialiseerd in social media onderzoek, zochten in augustus 2019 in de App Store en Google Play van Apple en vonden meer dan 500 apps die met het boeddhisme te maken hebben. Het merendeel was gericht op de praktijk van mindfulness. Zoals het vandaag de dag in de V.S. wordt beoefend, richt mindfulness meditatie zich op het intens bewust zijn, zonder enige vorm van oordeel, van wat men op het gegeven moment voelt.
Mindfulness praktijken, zoals vormgegeven door de boeddhistische apps, omvatten geleide meditatie, ademhalingsoefeningen en andere vormen van ontspanning. Klinische tests tonen aan dat mindfulness stress, angst, pijn, depressie, slapeloosheid en hypertensie verlicht. Maar over de effecten van mindfulness apps zijn weinig studies verricht.
Het huidige populaire begrip van mindfulness is afgeleid van het boeddhistische concept van sati, het zich bewust zijn van je l lichaam, gevoelens en andere mentale toestanden. De vroege boeddhistische teksten inzake mindfulness betekenden niet alleen aandacht te besteden, maar ook te onthouden wat de Boeddha leerde, zodat men kon onderscheid maken tussen bekwame en onervaren gedachten, gevoelens en acties. Dit zou uiteindelijk leiden tot bevrijding uit de cyclus van geboorte en dood.
Mindfulness apps moedigen volgens de auteurs mensen juist aan om met de samenleving om te gaan en zich aan te passen aan de maatschappij. Ze gaan voorbij aan de oorzaken en omstandigheden van lijden en stress in de omgeving, die politiek, sociaal of economisch van aard kunnen zijn. Mindfulness apps maken deel uit van een massale en lucratieve industrie ter waarde van ongeveer 130 miljoen dollar. Twee apps, Calm en Headspace, eisen bijna 70% van het totale marktaandeel op. Deze apps richten zich op een breed publiek, onder wie religieuze consumenten als het groeiende aantal Amerikanen dat zichzelf als spiritueel maar niet religieus beschouwt.
Amerikanen brengen meer dan vijf uur per dag door op hun mobiele apparaten. Bijna 80% van de Amerikanen controleert zijn smartphones binnen 15 minuten na het ontwaken. De apps bieden een manier om onderweg te mediteren. Het lijdt volgens de onderzoekers geen twijfel dat boeddhistische apps een weerspiegeling zijn- een behoefte vervullen, om om te gaan met sociale ellende. Maar, naar hun beoordeling, kan mindfulness, wanneer ontdaan van al zijn religieuze elementen, het begrip van het boeddhisme verstoren.
Een kernaspect van het boeddhisme is het concept van het ‘niet-zelf’: het geloof dat er geen onveranderlijk, permanent zelf, ziel of andere essentie is. Bij het bevorderen van een individualistische benadering van religie, kunnen boeddhistische apps juist tegen de kern van de boeddhistische praktijk aan schuren.
De bevindingen van Grieve en McGuire tonen aan dat boeddhistische meditatie-apps geen remedie zijn die het lijden in de wereld verlicht, maar meer als een opiaat zijn dat de werkelijke symptomen van de precaire en stressvolle toestand waarin veel mensen zich vandaag de dag bevinden, verbergt. In dat geval maken boeddhistische apps, in plaats van de angst die door onze smartphones wordt gecreëerd te genezen, ons alleen maar meer verslaafd aan de apps en uiteindelijk nog meer gestrest.
