Als laatste in de NTR-serie Kijken in de ziel spreekt interviewer Coen Verbraak in zes afleveringen met twaalf religieuze leiders, onder wie Nico Tydeman van het Zen Centrum Amsterdam en Jotika Hermsen, oprichter van Sangha Metta. Vanavond de laatste aflevering in deze serie.

Vorige week maandag ging het in Kijken in de ziel over zonde en berouw en waren Tydeman en Hermsen prominent in beeld. Het boeddhisme kent niet, zoals in de rooms-katholieke kerk, het fenomeen van de biecht waarmee je in één klap van je opgebiechte zonden bent verlost en je verzekerd bent van het biechtgeheim waar de rooms-katholieke geestelijke aan gebonden is, zelfs al biecht je een moord op. Boeddhisten kennen wel het begrip spijt en karma en opnieuw beginnen. Wat je veroorzaakt krijg je altijd weer terug, veel boeddhisten geloven dat in een volgend leven dat gerijpt karma een rol speelt, maar in ieder geval in dit leven.

Wat voor rol hebben zonde en berouw, is alles maar weg te biechten, vroeg Coen Verbraak aan zijn gesprekspartners. De Joodse rabbi, die af en toe een Joods mopje vertelt maar verder bloedserieus is, wees op de eigen verantwoordelijkheid van de mens. Mensen hebben in tegenstelling tot dieren een vrije keus, voortdurend, zei hij.

Tydeman vindt dat we de begrippen goed en kwaad zelf bedacht hebben, regels om aardig met elkaar om te kunnen gaan. Verbraak confronteerde Tydeman met het bedriegen van zijn echtgenote, een belangrijk lid van zijn sangha in Amsterdam, door een jarenlange geheime relatie aan te gaan met een jongere studente, die naar alle waarschijnlijk op dat moment niet was verbroken als de studente dat zelf niet had geforceerd. Zij vond dat de leraar Tydeman haar had moeten beschermen tegen die relatie en het leed en schade die daarmee werden veroorzaakt voor haar.

Tydeman sprak in zijn reactie niet over haar, maar noemde het aangaan van die buitenrechtelijke relatie een zwakte: had ik niet moeten doen, maar ik ben ook geen zuiver mens. De leraar keek Verbraak aan. Die hem voorhield dat je van een zenleraar toch wel anders zou mogen verwachten, na zoveel jaren praktijk en voortschrijdend inzicht. Tydeman: zen is voor mij dat ik onder ogen zie wie ik ben. Verbraak: schuif je na jaren niet op in zuiverheid, dat je steeds zuiverder wordt? Tydeman: wat zeker in het boeddhisme van belang is, is berouw. Berouw is een grote spirituele kracht, berouw werkt zichzelf uit, berouw is veel sterker dan ik, het berouw leeft in me, het brandt in me, dat verteert me.

Het geval wil dat de grote filosoof Spinoza er de volgende filosofie op nahield. Ofwel je onderneemt actie of je aanvaardt de situatie zoals die is. Dat betekent dat je zonder berouw, schuld of schaamte, of medelijden, je eigen gedragingen aanvaardt. Spinoza noemt berouw dubbele droefheid, je hebt een vergissing begaan in het verleden en dat je daar nog altijd droevig over bent is een gebrek aan inzicht. Je moet beseffen dat de in het verleden genomen beslissing te maken heeft met wie je toen was, de keuzes die je had, je ervaring, hoe je je voelde, dat je niet anders kon doen dan die beslissing te nemen.

De rabbi zegt: mensen hebben in tegenstelling tot dieren een vrije keus.

De raad van bestuur van de westerse boeddhistische organisatie Against the stream vindt in de afzettingsprocedure van de belangrijkste leraar Noah Levine: Geestelijke leiders worden op een hoger ethisch niveau gehouden dan publieke en hoger dan andere gemeenschapsleiders.

Verbraak sprak met Jotika Hermsen over haar leraar Mettavihari die zijn handen niet van jongens en jonge mannen kon afhouden en ze seksueel misbruikte. Zij vertelde dat het een grote schok voor haar was om dat te vernemen en van het misbruik op dat moment niet op de hoogte te zijn geweest. Hij had wel altijd veel jongens om zich heen, zei ze tegen Verbraak. Heeft hij door dat misbruik niet zijn voorbeeldfunctie verloren als leraar? Hermsen: Het was een misstap van hem maar we hebben ook veel van hem geleerd. Hoe krijg je die twee zaken bij elkaar, vroeg ze retorisch. Verbraak: het misbruik is decennialang verzwegen. Hermsen: ik weet niet of het verzwegen is, hij heeft nooit gezegd dat hij verlicht was en was ook bezig om zijn best te doen. Ik vind het al erg genoeg dat hij een besmette leraar is, maar dat is het dan. In het boeddhisme wordt niets vergeven, je moet wel de intentie hebben dat je het niet meer zult doen, spijt hebben, dan is het klaar. Maar wat je niet goed gedaan hebt is karmisch, acties die weer terug zullen komen op je pad.

Verbraak vroeg aan Tydeman en Hermsen of de wereld er beter uit zou zien als iedereen op deze aardbol boeddhist zou zijn. Hermsen: als iedereen de twee kwaliteiten mededogen en wijsheid zou praktiseren, zou dat zeker het geval zijn. Tydeman zou het heel saai vinden, een wereld bevolkt met alleen boeddhisten. ‘Die verschillende religies vind ik fantastisch. Ze zijn er allemaal voor mij omdat ik daar in dingen tegen kom die mij ontzettend inspireren. Zoals de biecht, een praktisch middel.’

Per thema komen rabbijnen, imams, dominees en een hindoepriester afwisselend aan het woord over vragen die met godsdienst of religie te maken hebben. Hoe komt het dat mensen in naam van religie soms de gruwelijkste dingen doen? De deelnemers werden ieder apart geïnterviewd. Het programma is een montage van de antwoorden op ongeveer dezelfde vragen.