Er is breed onbehagen over hoe het met de wereld gaat. Zitten we in een tijdelijke dip, een tussenfase zoals wel eerder voorkwam? Hebben we over een jaar of wat het lek wel weer boven? Of is er iets zo radicaal mis dat het grootschalig en wereldwijd onvermijdelijk fout loopt?
Een Derde Wereldoorlog lijkt niet ondenkbaar. En anders zorgt het kapitalistisch negeren van de klimaatcrisis wel voor finale ellende. Beleven we een dramatische herfst in het leven van de planeet, voordat de kille winter de mensheid om zeep helpt? Zijn alle oplossingen nu langzamerhand opgelost in het niets? Helpen foute machthebbers elkaar het ravijn in?
Nou, Droogers, zo kan die wel weer. Twee alinea’s eindtijd is genoeg. Kun je niet iets zeggen over de manier waarop je met dit zwarte scenario om kunt gaan? Oplossingen hoeven niet meteen, maar zit er echt geen licht aan het eind van de tunnel? Je zou ook naar een sprankje hoop kunnen speuren. Mag het een grammetje optimistischer alsjeblieft? Zet even de knop om, ja?
Je hebt gelijk. Uit mijn antropologische gereedschapskist kan ik nog wel iets bruikbaars opdiepen: de spelbril. Spel is een fundamentele menselijke gave, dus ook nog universeel beschikbaar. Wek Homo Ludens in jezelf! Die zet je op een ander been. Want dat is wat de spelbril doet: mensen twee perspectieven laten zien. Spel is het vermogen tegelijk twee versies van de werkelijkheid te hanteren.
Dat spelen met een andere versie van de werkelijkheid kennen we uit sport en gezelschapsspel. Ook in kunst en theater zien we het gebeuren. We zetten even een andere bril op. Het dubbele perspectief is ook eigen aan de taal, want we gebruiken klanken, lijntjes en beelden die staan voor iets heel anders. Alleen al door de taal spelen we de hele dag, bijna steeds zonder het te weten. Religie is ook een spel, met mogelijke antwoorden op levensvragen, vanuit een ander, een heilig perspectief. Wetenschappers spelen met vooronderstellingen om grenzen te verleggen. Humor is misschien wel de aangenaamste spelvorm.
Met de spelbril op kan de mens foute macht heel effectief terecht wijzen. Immers, voor verstokte machthebbers is het heel bedreigend als mensen gaan spelen met alternatieven. Wanneer iets dat fout is als ‘normaal’ wordt opgelegd, kan de speelse blik zicht bieden op een menselijker alternatief.
Spelen is in principe verder kijken, tot achter de horizon. Of, om van het oog naar het oor te gaan: in stereo luisteren en denken. De spelbril en de koptelefoon moeten we in onze tijd vaker en welbewust opzetten, tegen alles in wat de mensheid bedreigt. Als je expliciet de meest menslievende waardenset verkent, krijgt morele stuurloosheid geen kans.
Dan komen leefbare alternatieven in zicht. Wapengeweld is echt niet het enige middel om een conflict op te lossen. Negeren van de klimaatcrisis is rampzalig, dus dat moet anders. De neo-liberalen maken de claim dat hun markt alle problemen oplost niet waar; bijgevolg is een alternatief nodig. Consumentenwelvaart maakt uiteindelijk niet gelukkig, net zo min als individuele vrijheid. Ga speels op zoek naar de alternatieven.
Je moet wel even afstand kunnen nemen van wat gebruikelijk is in ons soort samenleving. Voor het echte spel moet je namelijk de marge in, weg van het alledaagse, ver van het machtscentrum. Want in de marge reikt de lange arm van de macht nooit helemaal. Daar is ruimte voor speelse creativiteit. Minderheden zoeken en vinden er hun toevlucht.
De marge dwingt mensen om fris te kijken naar wat iedereen als vanzelfsprekend aanneemt. Een relativerende blik helpt. Alternatieven die tot dan toe genegeerd zijn of zelfs gewantrouwd, krijgen eerherstel.
Zo moet het de mensheid lukken om na een stormachtige herfst toch te overwinteren naar een wereldlente.
Geef een reactie