Een groep jongeren schildert leuzen op het partijkantoor van D66. Elders blokkeren leeftijdsgenoten de snelweg om aandacht te vragen voor het klimaat. Twee totaal verschillende werelden – en toch gedreven door hetzelfde verlangen: ergens bij horen.
Die honger naar betekenis en verbondenheid is van alle tijden, maar wordt vandaag de dag vaak gekaapt door ideologie. Links of rechts – de verpakking verschilt, maar de inhoud is dezelfde: een strak verhaal over een corrupte wereld, een vijand die bestreden moet worden, een uitverkoren groep die de waarheid bezit, en een pad naar verlossing via de strijd tegen de tegenpartij. Het biedt richting en zekerheid, maar de prijs is hoog: verlies van nuance, verlies van dialoog, verlies van wezenlijke verbondenheid.
Wie goed kijkt, ziet aan beide kanten dezelfde mechanismen: rituelen van erbij horen, uniformiteit in taal en uiterlijk, sociale sancties voor wie afwijkt. De één richt zich op het neerhalen van instituties, de ander op het blokkeren van de samenleving – beide overtuigd dat zij de enige juiste weg bewandelen. De discussies in de Tweede Kamer werken daarbij vaak als katalysator: politici zetten groepen tegenover elkaar en versterken zo het zwart-witdenken waarin jongeren gevangen raken. Het lijkt soms alsof zij veranderen in gelovigen van een nieuwe kerk – niet uit vrije wil, maar omdat ze geen betere bedding vinden voor hun verlangen naar gemeenschap en betekenis.
De Britse psychiater Iain McGilchrist helpt ons begrijpen waarom. Hij laat zien hoe een dominante linkerhersenhelft de werkelijkheid versmalt tot schema’s, categorieën en vijandsbeelden. Daar floreren ideologieën, maar het contact met de levende werkelijkheid verdwijnt. Emeritus hoogleraar strategisch leiderschap Bob de Wit wijst erop dat het neoliberale systeem jongeren intussen niets meer te bieden heeft: geen toekomstperspectief, geen houvast, geen hoop. In ons eigen model van het interne gezin zien we hoe de overlever de regie grijpt – gedreven door angst en behoefte aan zekerheid – terwijl de nieuwsgierigheid en vitaliteit van het authentieke kind verstikt raken, en de innerlijke volwassene nauwelijks ruimte krijgt.
Mark Bovens, hoogleraar Publiek Bestuur, voegt daar een cruciale politieke dimensie aan toe. Hij spreekt van een nieuwe vorm van verzuiling, niet langer langs religieuze lijnen maar langs opleidingsgrenzen. In instituties als het parlement en adviesraden zijn academisch opgeleiden sterk oververtegenwoordigd – tot wel negentig procent. Jongeren uit het mbo zien nauwelijks iemand die hun werkelijkheid begrijpt. Hun ervaring van buitensluiting voedt het gevoel: jullie democratie is de onze niet. En juist daar nestelen zich ideologische verhalen die houvast lijken te bieden. Maar ook de hoogopgeleiden ontkomen er niet aan: hun onzekerheid wordt gekanaliseerd in nieuwe dogma’s en activistische bewegingen die dezelfde behoefte aan orde en betekenis bevredigen – betekenis gedestilleerd uit ideeën, in plaats van ervaren vanuit het hart.
Wat is het alternatief? Niet nóg een ideologie, maar plekken waar jongeren kunnen wortelen zonder druk of dogma. Kleine gemeenschappen waarin kwetsbaarheid, dialoog en gezamenlijk zoeken naar betekenis centraal staan. Waar je niet hoeft te geloven om erbij te horen, maar waar je kunt leven, leren en groeien. Waar de overlever mag ontspannen en de innerlijke volwassene samen met het nieuwsgierige kind weer ademruimte vindt.
Rob van Boven (1951) is psycholoog en geregistreerd psychotherapeut. Hij was consultant voor verschillende organisaties (drugs en verslaving counseling, vaardigheden workshops) en werkte vijftien jaar als een behandelingscoördinator in een psychiatrische instelling. Bij Rob van Boven wordt het geloof van de overlever bewust gemaakt en een juiste plaats gegeven. Het doel is om los te komen van de dwang van het geloof en bewustzijn te ontwikkelen naast deze denk- en voelpatronen. Hoe meer je van het geloof van de overlever bevrijd bent, zonder het te bestrijden, maar door het de juiste plek te geven, hoe vrijer je kan leven.
Luuk Mur ( 1952) is psycholoog en heeft een drietal boeken geschreven over de door hemzelf ontwikkelde hulpverleningsmethode communitysupport. Hij is lid van de Dzogchen Community Nederland. Dzogchen is een vorm van Tibetaans boeddhisme waarbij veel belang wordt gehecht aan de ontwikkeling van individueel bewustzijn. Bij deze traditie streeft men naar non-dualiteit van het bewustzijn. Mensen zijn zich niet alleen bewust ( je weet dat je dit leest), maar je kunt je ook bewust zijn van dit eerste bewustzijn. Dit meta-bewustzijn wordt ‘gewaarzijn’ genoemd.
Siebe zegt
Hoe kan een kind, puber, volwassene, oudere ontspannen die vol verlangen is? Ja, alleen maar als die verlangens weer even tijdelijk vervuld worden…
Jullie spreken over honger. Zijn we in deze zin niet allemaal vanaf de geboorte overlevers, gericht op het bestrijden van de innerlijke pijn, de fysieke, emotionele, mentale honger? Is dat niet wat we gemeenschappelijk hebben met elkaar?
We bestrijden de innerlijke honger door allerlei zaken: eten en drinken, vriendschappen, of activiteiten die ons een tijdelijk gevoel geven dat we betekenisvol en zinvol bezig zijn?
Moeten we niet eens de oprechtheid, de eerlijkheid opbrengen, naar onszelf en anderen, dat deze leefwijze, deze manier van onszelf voeden, niet werkt en ook een schaduwzijde kent, een keerzijde die heel onheilzaam is?
Word het niet gewoon eens tijd te erkennen dat we gewoon lijden? Gewoon eerlijk zijn?
Dat we eigenlijk ook dus niet het antwoord hebben op de vraag hoe dat verdwijnt?
Halen al die activiteiten waarin we verwikkeld zijn ooit echt de honger in onszelf weg? Of is het zelfs eerder zo dat hoe meer we een toevlucht nemen tot deze manier van voeden en leven, de honger eigenlijk alleen maar erger wordt?
Moeten we onze kinderen niet leren dat dit helemaal niet de weg naar welzijn is? Tuurlijk zijn er verlangens maar is het dan zo goed daar altijd maar op in te spelen?