Als je diep in het woord democratie duikt, dan weet je dat het over vertrouwen gaat. Daar hoef je geen Jan Terlouw (die daar een pleidooi voor hield) voor te zijn. Je geeft met je stem iemand het vertrouwen namens jou te spreken en te handelen. Je vertrouwt erop dat een meerderheid ook oog heeft voor essentiële belangen van een minderheid. Je vertrouwt erop dat gekozenen zich behoorlijk informeren en dat ze ook jou geïnformeerd houden. Je vertrouwt erop dat er aldus geen mensen aan de bak komen die de democratie gebruiken om de democratie om zeep te helpen. Je kunt dat probleem als PowNed of Bert Brussen van ThePostOnline belachelijk maken, maar Terlouw heeft gelijk: er is geen vertrouwen meer. En de vraag is hoe dat komt en hoe het terug te winnen is.

We leven in een oordelende samenleving. Dat moet vaak ook wel, want anders kunnen we in dit dualistische ondermaanse niet functioneren. Maar we moeten ook iets anders zien en toelaten: en dat is dat liefde en compassie onze belangrijkste drijfveren zijn. Ga maar na, we willen ons graag prettig voelen en dat lukt beter naarmate meer mensen in je omgeving zich ook prettig voelen. Liefde is gekoppeld aan onze natuur. Niks sarcasme en cynisme, niks ridiculiseren of bagatelliseren, niks wrok en verzuring. Dat houdt je van de liefde weg. In het liefdevol waarnemen van jezelf en de ander smelt je gehechtheid aan het oordeel weg. Je durft je af te vragen: wat wil mijn hart. Kijk bijvoorbeeld eens op YouTube en tik Karim Sulayman I Trust You in. En je weet weer waarvoor je leeft. Je ziet een man met baard in Central Park die voor een Trump-gebouw een blinddoek omdoet. Hij staat bij een bord met een handgeschreven Engelse tekst.

Ik vertaal: Hallo, mijn naam is Karim en ik ben Arabisch-Amerikaans. Net als veel mensen die Zwart, Bruin, Vrouw, LGBTQIA, Latijns, Moslim, Joods, Immigrant etc. zijn, ben ik erg bang. We voelen ons angstig en ongemakkelijk in ons land en het is lastig om te voorzien wat de toekomst zal brengen. Maar ik hoop dat ik bij jou VEILIG ben. Samen kunnen we een samenleving van zorgzaamheid bouwen in plaats van angst. Je kunt er van op aan dat ik mij om je zal bekommeren, wie je ook bent, hoe je er ook uitziet en waar je ook vandaan komt. Wil je mij evenzeer omhelzen als ik jou? Wil je mij de hand schudden en/of me huggen en/of een foto maken van ons samen en die op internet zetten als een teken dat ik hier veilig ben met jou? IK VERTROUW JE.

En dan zoomt de camera uit en begin je met de geblinddoekte Karim te wachten. Passanten. Opeens gaan mensen stil staan en het bord lezen. De camera zoomt weer in op lezende gezichten, waarop zich subtiele emoties aftekenen, afgewisseld met de tekst waarop ze turen. Een man met een pet pakt plots Karims hand. Dan komen de eerste hugs van vrouwen, mannen, kinderen. Het is van een aangrijpende ontroering. Hier gebeurt iets. Groter en machtiger dan Trump ooit worden kan. Een filmpje van drie minuten. Achter de film zingt Sinead O Connor In this heart.

Dit tafereeltje gaat niet alleen over het hart van de democratie. Niet alleen over Karims hart. Niet alleen over het hart van de huggers. Niet alleen over het Amerikaanse hart. Het gaat over jouw hart. Over elkaar ZIEN, dùrven zien en elkaar de ruimte geven. De grote wegversperring hier is angst, die dualiteit uitvergroot tot vooroordelen van plaatstaal. Het plaatstaal van het eigen gelijk, waarachter we wegduiken en ons terugtrekken. In angst verdwijnt de ruimte en ontstaat de kramp, verdwijnt de tolerantie en gaat je hart op slot. We kennen het allemaal als we een bittere ruzie hebben.

Democratie gaat over deze bekommernis om de ander, wat zelfs vastgelegd is in onze Grondwet. Steeds wanneer die bekommernis in het gedrang komt, staat de democratie op de tocht. Het zogenaamde populisme wordt geregeerd door angst en plaatstaal. De ander, de andersdenkende, is gevaarlijk. Is de vijand. Moslims, elite, rechters, journalisten. We gaan zelfs stenen gooien naar brandweer- en ambulancepersoneel. Ja ik zeg ‘we’ – laten we niet te veel denken in wij en zij. Laten we zien dat ook deze mensen, die zich verlagen tot dit stuitende gedrag, erbij horen. Laten we ze niet buitensluiten, want dan doen we wat zij doen. Tot zover de belangrijkste elementen van de diagnose. Nu het waarom; hoe komt het?

Voorgeprogrammeerde waardesystemen werken bijna niet meer. Vakbond, kerk, partij, vakgroep, werksoort – het zijn corroderende verbanden. Het lijkt wel alsof elk mens zijn eigen wiel moet uitvinden. Dat is angstig. Het oproepen tot morele revolutie vanaf de zijlijn is niet genoeg. We moeten ons realiseren dat democratie kwetsbaar is, zoals Karim met z’n blinddoek om. Democratie kan worden misbruikt. Zoals je een mooie paddenstoel kapot trapt. We moeten dus laten zien dat we om elkaar geven over de schutting heen. Dat we daarin dus buiten onze Facebook-bubbels durven treden. Kijk naar mensen als Hugo Borst en Carin Gaemers die met hun Manifest Ouderenzorg iets voor elkaar kregen, zonder politisering.

Het terugwinnen van vertrouwen kan alleen op die manier. Natuurlijk moeten er ook grenzen gesteld worden. Maar repressie alleen lost niks op. Door je angst heen leren kijken. Door je oordeel heen leren zien, door je eigen politieke beperkingen. Je bekommeren om anderen en vervolgens doen wat je te doen hebt. Dat is het recept, dat begint bij jezelf. Doe iets wat bij je hoort. Hoeft echt geen manifest te zijn. Is dit soft? Ja – als je dit leest vanuit angst, machteloosheid en en frustratie; nee – als je dit leest vanuit groeiende bewustheid.