Ze zeggen dat het boeddhisme zich aanpast aan de gewoonten en normen in de landen waar het zich manifesteert. Al zou je dat bijna niet zeggen als je de mensen in de sangha’s van de Lage Landen bekijkt. Leraren in voor westerse begrippen vreemde kledij en schoeisel, studenten met kaalgeschoren hoofden, rode of zwarte kledij. Bij zen.nl, de grootgrutter van het Nederlands boeddhisme, is zelfs een op een zwarte pyjama lijkende overall te bestellen die je kunt dragen tijdens sesshins. Het geuniformeerde boeddhisme.
Enkele jaren lang was ik deelnemer aan meditaties van de onconventionele sangha Tegen de stroom in in Rotterdam. Ik voelde me daar thuis omdat de ‘heiligheid’, het op het schild hijsen van personen, daar ontbrak. Niemand was uitgedost in voor westerlingen vreemde kledij, de gong klonk alleen om het begin en eind van de meditatie aan te duiden. Het was een bont gezelschap van lieden- mannen en vrouwen, dat daar bij elkaar kwam, ging zitten mediteren en daarna weer vertrok of in de bar van het gebouw nog wat dronk en een praatje pot hield.
Soms vraag ik me af wat mij zo aantrok in die sangha. Ik ben helemaal niet wars van rituelen, kan in een kerk genieten van wierook en troostende woorden. In december 2015 woonde ik een uitvaart van een bekende boeddhist bij in een crematorium. Een gezelschap zenboeddhisten voerde een ritueel op, met geklepper van houten blokken en gezang. Het was prachtig, het leek wel of de overleden boeddhist werd opgetild en naar elders gebracht, zoveel energie kwam er vrij.
Ik denk dat ik me zo thuis voelde bij Tegen de stroom omdat dat te maken heeft met mijn eigen achtergrond, mijn opvoeding, het milieu waarin ik opgroeide waarin ik bepaalde normen en waarden ontwikkelde. Ik vermoed dat het boeddhisme zich niet alleen aanpast aan de landen, de omgeving waarin het wordt geïntroduceerd, maar ook aan de beleving van diegenen die het praktiseren. Al moet je dat niet tegen een hardcore boeddhist zeggen, die gaat steigeren omdat de leer van de Boeddha in beton gegoten is.
Ik groeide op in een communistisch (vader), marxistisch (broer) sociaaldemocratisch (moeder) en ook nog eens een christelijk (grootouders) milieu. Ik had en heb niets met een over anderen aangesteld gezag, een baas als slavendrijver, een zakkenvuller, een scheppende god en zo meer. Zo kijk ik ook naar het boeddhisme. Ik wil graag dat het boeddhisme zoals ik dat beleef sociaal is, de handen uit de mouwen steekt, zich tegen racisme uitspreekt en tegen ongelijkheid, mensen tot de orde roept als ze kwallerig bezig zijn. Ik denk dat daar wel plaats voor is binnen het boeddhisme. Dus ik vermoed dat het boeddhisme zich wel aan kan passen aan denkbeelden van mensen, zonder dat de leer zelf wordt aangetast. Had de Boeddha zelf niet overal een antwoord op of zette hij mensen aan tot het ontwikkelen van eigen inzichten?
BIJSLUITER: het lezen van deze columns kan leiden tot groot geestelijk ongemak, heimwee naar Chef, de Kloosterbunker, Bunkerstad, woedeaanvallen, depressies, onbeheerst gedrag, angstaanvallen, maagzuur, zweten, ongeloof, twijfel aan eenieder, straatvrees, lange tenen en het geloof in het eigen gelijk. Bij de lezers. Scheldpartijen en een onbedwingbare drang om te reageren zijn waargenomen. Sommigen willen mij corrigeren. Of bedanken. Of prijzen. De drang om in verzet te komen, het abonnement op te zeggen- wat niet kan. Sommigen besluiten de krant niet meer te lezen, of te boycotten. Er kwaad over te spreken. Te janken of te vloeken. De straat op te gaan om te demonstreren.
Paulien van Poppel zegt
Het is me uit het hart gegrepen, Joop. Vreemde woorden, vreemde namen, 10 hemels en hellen en dat voor een niet-gelovige (ik dus). Ik ben er mee gestopt me daarin te verdiepen. Wij mensen zetten de werkelijkheid om in systemen en zien die systemen vervolgens als de werkelijkheid en waarheid (lao Tse o.a. zegt daar mooie dingen over)
kees moerbeek zegt
‘Wij mensen zetten de werkelijkheid om in systemen en zien die systemen vervolgens als de werkelijkheid en waarheid (lao Tse o.a. zegt daar mooie dingen over)’
Wat de werkelijkheid precies is, weten we niet en dat kunnen we ook niet weten. Dit is onder andere omdat wij mensen zelf onderdeel van de werkelijkheid zijn. We kunnen wel een poging doen en dat lukt verrassend goed. (god)gelovigen en mensen die menen bijzondere gaven te hebben, ‘weten’ exact wat de werkelijkheid is. Ze slaan een heilig boek open, kijken naar de sterren, naar de vlucht van de vogels of wat dan ook… De Boeddha zag daar weinig in. De Kalama soetra spreekt boekdelen.
Voor de verlichting baseerden mensen hun kennis van de werkelijkheid op de bijbel (of andere overlevering), op traditie en op enkele oude Grieken. Bijgeloof tierde welig. Er waren durf-als die zelf nadachten en experimenteerden. Dat was gevaarlijk, sommigen eindigden op de brandstapel. Soms is het nu nog gevaarlijk.
Toen kwam de verlichting en waren niet de bijbel, de overlevering of oude Grieken bronnen van de kennis van de wereld (werkelijkheid), maar observaties, experimenten volgens bepaalde wetensch. methodes. Die wetenschappelijke benadering blijkt zeer succesvol. Mensen gaan niet meer als vliegen dood en nog zo wat.
Mensen delen de werkelijkheid op in onderdelen en hokjes en ook dat is werkelijkheid. We moeten dit wel om te overleven. Zo’n systeem is bijvoorbeeld taal, ook zo’n uiterst succesvol gebleken uitvinding van mensen!
Ik begrijp je, maar het is wat kort door de bocht, Paulien.
Waarheid is ook zo’n moeilijk begrip. Gekeken moet worden naar de context waarin het begrip gebruikt wordt. Er zijn talloze betekenissen: echtheid, eerlijkheid, feitelijkheid, getrouwdheid aan de werkelijkheid, geen leugen, het betrouwbare, het Ware, overeenstemming met de feiten, onloochenbaar feit …
Liezi, Zhuang Zi en talloze anderen hebben mooie dingen gezegd, maar zij kijken op een heel bijzondere wijze tegen de wereld, de mens en de werkelijkheid aan. Confucius had een eigen blik, zo ook de Boeddha… Ook zijn er lieden als John Locke, J.J. Rousseau, Einstein en zelfs is er een meneer Swaab, die ook iets over de werkelijkheid beweren. Dus ook hier onduidelijkheid en twijfel. Gelukkig maar.
Ik ervaar boeddhisme als ik sociaal, het spoort mensen aan de handen uit de mouwen te steken, door juist te handelen. Dat past mooi bij mijn sociaaldemocratische overtuiging, rk opvoeding en wetenschappelijke achtergrond. Mooi stuk, Joop.
zeshin zegt
Natuurlijk groeit en beweegt het Boeddhisme het is een levende religie dat bewijst de geschiedenis. Ik zie het als een bouwwerk waar nog steeds aan gebouwd, gerestaureerd en ontwikkeld word. Niet iets waar je onderdelen uit kunt slopen voor eigen gewin en wat je niet begrijpt als niet ter zake doende afwijst. Ik laat alle stellingen over hemels, hellen, bodhisattva maitreya’s voor wat ze zijn en vel er geen oordeel over.
Ik ben Christelijk opgevoed in een westerse samenleving, wie ben ik te menen dat ik iets over boeddhistische pantheon weet. Maar daarom is het niet waardeloos, ik weet er niet voldoende van af en doe het met wat ik wel weet en leer verder.
kees moerbeek zegt
In de Spiltijd, de tijd waarin de Boeddha leefde werden grenzen verlegd. De stap van polytheïsme naar monotheïsme werd gezet, de stap van overdadige dierenoffers en leeg ritualisme naar gedrag werd gezet. Dat was op zichzelf al revolutionair.
In deze tijd ging de Boeddha nog een stap verder en dat is zelfs nu nog schokkend (bedreigend) voor velen. Hij gaf de mens zijn/haar een eigen plek in de kosmos. Hij droeg bij aan de emancipatie van de mens, niet als mislukte god of onnozel zwak wezen dat in-en-in-slecht is. Daar liet hij het niet bij. Hij gaf de mensheid een handleiding om het lijden concreet aan te pakken, door (zelf)inzicht, bewustwording enzovoorts enzovoorts. Heftig 2.500 jaar geleden, maar ook nu en niet alleen in verre landen.
Paulien van Poppel zegt
Ik vind het boeiend om jullie reacties te lezen. Ik laat ze bezinken en zal mijn mening aan de hand van wat jullie zeggen, mogelijk wat genuanceerder bijslijpen, Ook ik wil respect hebben voor (andere)godsdiensten en waardesystemen.
kees moerbeek zegt
‘Ook ik wil respect hebben voor (andere)godsdiensten en waardesystemen.’
Ik zou je willen aanraden dat te nuanceren, Paulien. Sommige godsdiensten en waardesystemen zijn in hun uitingen mensvijandig. Een toelichting lijkt me niet nodig.
Die uitingen van mensvijandigheid dienen bestreden te worden door mededogen, begrip, argumenten en overtuigingskracht en soms geweld. Ongeacht uit welke hoek die mensvijandigheid ook komt, zie de vervolging van Rohingya’s en Birma en van Boeddhisten en Hindoes in bijvoorbeeld Bangladesh. Mensen moeten ten allen tijde in hun menszijn gerespecteerd worden, zo ook onze leefomgeving e.d.
Johan Leemen zegt
Jouw artikel is een welkome bevestiging van ons bezig zijn in het Zen- en Dürckheimcentrum Antwerpen.
Hartelijk dank.
Johan Leemen