In twee vorige artikelen omschreef ik Donald Trump als gewoon een ander groot ego aan de macht. Ik wil nog een stapje verder gaan. Het maakt niet meer uit of er een nieuwe populistische politicus zoals Trump, Wilders of De Wever aan de macht komt of een politieker van een traditionele partij. Voorlopig heeft niemand een geest die ruim genoeg is om wat aan de reële problemen van deze wereld te doen. Tegelijk leven we in een samenleving die historisch gezien het toppunt is van individuele vrijheid en mogelijkheden, maar evenzeer het toppunt van subtiele psychologische beïnvloeding. Naast de strijd om afzetmarkten is ons bewustzijn het grootste slagveld.

Er is nauwelijks een politicus die onder ogen durft zien dat wat we doen aan de klimaatverandering aan dit tempo compleet onvoldoende is. Wat betekenen lokale discussies over welke politieke keuze dan ook als de hele planeet in gevaar is?

De robotisering en digitalisering ontlasten werknemers van routinewerk maar vernietigen ook systematisch banen. Wat betekenen lokale maatregelen voor tewerkstelling als binnen enkele decennia de helft van de bevolking werkloos is?

Binnen een paar decennia is het Westen niet meer de dominante beschaving. Wij zullen wellicht niet meer op kunnen tegen -de goedkopere spullen uit- China, India en Brazilië. De grootste investeringen in technologische en wetenschappelijke innovatie gebeuren nu al in China. Waarom blijven we doen alsof ons politiek en economisch systeem het voorbeeld voor de hele wereld is?

Stilaan doordringen de principes van de markt alle aspecten van ons leven. Scholen, ziekenhuizen, media en hulpverleningsorganisaties runnen hun initiatieven steeds meer als managers. Nutsbedrijven als spoorwegen, post of energievoorziening worden geprivatiseerd. Het sociale aspect of het doel van sociale voorzieningen worden bijkomstig. Waarom blijven we toezien hoe ons democratische bestel en ons sociaal weefsel systematisch ondermijnd wordt?

Macht bij aandeelhouders

Omdat de enige reële macht bij anonieme aandeelhouders van multinationals en banken ligt. Zij beslissen zonder enige scrupule over onze economie, financies, banen en welvaart. Noch de populistische politici, noch politici van de klassieke partijen hebben daar nog vat op. Na de Tweede Wereldoorlog was er voldoende financiële speelruimte om de welvaartsstaat mee te subsidiëren. Politici konden cadeaus uitdelen en de kiezer beloonde dat. Nu exporteren multinationals schaamteloos hun winsten en moet de overheid besparen of haar geld halen bij de gewone man en de kleine ondernemer. Dat is de prijs voor kapitalisme en globalisering.

Ik schreef eerder al dat populistische politici handig inspelen op de doofheid van de oude elite voor de roep om de globalisering tegen te gaan. De essentie is dat klassieke politici maar blijven geloven dat het volstaat om de scherpe randjes van het kapitalisme af te vijlen. Het kapitalisme blijft voor hen het gouden kalf. Maar er is gewoon bijna geen geld meer over voor sociale voorzieningen, voor welvaart. Ons geld en onze arbeid worden gewoon versluisd naar elders. Hier blijven we achter in een steeds meer meedogenloze survival of the fittest.

Dualisme groeit

Het dualisme tussen arm en rijk, Noord en Zuid, West en Oost blijft groeien en kan niet anders dan tot diepe maatschappelijke crisissen en gewapende conflicten om grondstoffen leiden. Het kapitalisme en haar ideologie, het neoliberalisme, zijn doodziek. Zij moeten dringend een liefdevolle stervensbegeleiding krijgen.

Er moet een radicaal nieuw economisch systeem komen. Maar dat komt er niet als enkel de oude elite wordt vervangen door een nieuwe. Dat weten we nu wel na al de mislukte politieke revoluties van de vorige eeuwen. Een nieuw economisch systeem wordt pas werkelijk een revolutie als we onze waarden en normen fundamenteel veranderen. Hier kan het boeddhisme helpen om een diepere en ruimere visie te ontwikkelen. Want het gaat niet om enkel wat meer sociale rechtvaardigheid of minder racisme of slogans als ‘Yes we can!’ De vraag is: wat kunnen en willen we doen aan de hebzucht, haat en zelfmisleiding die aan de basis van ons ego liggen?

Boeddha was een revolutionair, die overal onrecht en ongelijkheid blootlegde en aanklaagde. Hij werd vaak door wereldse en religieuze leiders verleid om deel te nemen aan de macht.

Maar Boeddha was bevrijd van de honger naar macht, en heeft hij zich nooit gecompromitteerd. En vooral, Boeddha zag dat elke macht in zich de kiemen draagt van misbruik en geweld. Niet omdat alle machtshebbers per definitie slecht zijn, maar omdat de diep gewortelde bronnen van lijden; hebzucht, haat en zelfmisleiding in elk van ons zitten.

Er circuleren al heel wat ideeën over een echt nieuw economisch systeem. Overal zijn er burgerinitiatieven voor rechten, kleinschaliger leven, ecologie, ontwikkelingshulp. Of voor een economie met verschillende, complementaire munten die gebruikt worden voor verschillende doelen. Vrij revolutionair lijkt me het idee van een basisinkomen voor iedereen. Op die manier kan niemand in diepe armoede verzeilen, en omdat het enkel een basisinkomen is, zal de overgrote meerderheid willen bijverdienen, maar zonder de angst en de stress om niet voldoende loon te krijgen of onvoldoende winst te maken.

Uit onderzoek blijkt dat succesvolle ondernemers geen avonturiers zijn maar juist voorzichtig en rationeel handelen. Ook blijkt dat ondernemers die hun personeel betrekken bij het beleid nog succesvoller zijn. Deze mensen moeten de ruggengraat van onze economie vormen.

Wil een maatschappijvorm echt revolutionair zijn, moet hij vanaf de basis werken aan het beperken van de oorzaken van lijden. Werken aan fundamentele, traag verworven inzichten in plaats van gefragmenteerde overtuigingen en kennis. Werken vanuit mededogen, vanuit het werkelijk erkennen van de ander, in plaats van vanuit liefdadigheid en medelijden. Werken aan een fundamentele, traag verworven democratische instelling, met de wijsheid dat we allen per definitie een verschillende zienswijze hebben. Dus mag geen enkele partij, organisatie of ideologie het voor het zeggen hebben, dus zal er altijd macht moeten gedeeld worden. Sterke leidersfiguren en populisten kunnen randfiguren worden die we liefdevol de uitgang wijzen tot ze wat gedaan hebben aan de oorzaak van hun lijden, hun topzware ego.