Staatsecretaris Nobel (VVD), van participatie en integratie, ziet ‘een groot integratieprobleem. … Er is een grote groep mensen die onze normen en waarden niet onderschrijft’.
Maar welke ‘wij’ hoort bij ‘onze’? Wie zijn de ‘zij’ van die grote groep? En om welke normen en waarden gaat het? Waar zit het integratieprobleem?
Wij / zij? Ik moest denken aan een verhaal van mijn vader, opgegroeid in een Zeeuws dorp. Nogal eens vonden de jongens van een dorp hun liefje in een naburig dorp. De jongens van dat andere dorp vonden dat maar niets. Hardhandig hielpen ze de vrijers op weg naar huis.
Nobel verwoordt een achterhaald, dorps wereldbeeld. Door eigen toedoen is onze horizon al eeuwen opgeschaald naar wereldwijd. Maar rechts denkt dat we nog in een dorp leven, terwijl we al eeuwen een immigratieland zijn. Veel zogenaamde autochtonen hebben allochtone voorouders, in mijn geval Franse Hugenoten. Al heel lang halen we ons inkomen ver over de landsgrenzen. Onze economie en onze veiligheid zijn internationaal verankerd. Onze grootste problemen zijn wereldproblemen: armoede, oorlog, klimaat, migratie.
Trouwens, een groot deel van ons cultureel erfgoed – normen en waarden inbegrepen – is van buiten gekomen. Griekenland gaf ons filosofie en democratie. Christendom en Islam zijn afkomstig uit het Midden-Oosten. Het zijn open bekeringsreligies, die opereren voorbij etnische of nationale grenzen, met een god voor de hele mensheid. Ze zijn wereldwijd aanwezig, met medemenselijkheid als een centrale boven-nationale en boven-culturele waarde. Dat merk je niet altijd, maar het is wel erfgoed. Het dorpse wereldbeeld negeert dat, bijvoorbeeld in het beleid rond migratie en ontwikkelingssamenwerking. ‘Onze normen en waarden’?
In die wereldsamenleving zijn rechtse politici van het ‘oude dorpse wij’ slecht geïntegreerd. Het echte integratieprobleem is dat zij het moderne ‘nieuwe wereldwijde wij’ geen plek kunnen geven. Af en toe kijken ze over de muur en schudden nee. Hun ware crisis is een isolatiecrisis, en daarom roepen ze een integratiecrisis uit. Hun denkkader is nog altijd: eigen dorp, volk of stam eerst. Oost west thuis best. Ons kent ons. Zoals het klokje thuis tikt… Daar zit het ‘oude wij’ dat zorgt voor rechtse verkiezingsoverwinningen. En voor dorpse reacties tegen een gepland asielzoekerscentrum. De nieuwkomers zijn de onwelkome ‘zij’ – totdat rechts hen gedoogt als aangepast dorps.
Wat rechts evenmin door heeft, is dat waarden en normen een eigen dynamiek vertonen. Die is er al 25 eeuwen, met Griekenland als bakermat. Er waren steeds aanleidingen voor aanpassingen. Maar rechts heeft een statisch beeld van normen en waarden, in steen gebeiteld. De term ‘normen en waarden’ is voor rechtse politici een wachtwoord geworden, gereduceerd tot exclusief patriotisme als enige kernwaarde. Met hun strakke dorpse denkkader voorkomen de isolationisten, de staatssecretaris van participatie en integratie voorop, zelf de integratie van de nieuwe ‘zij’.
De Amsterdamse rellen maakten niet een integratiecrisis zichtbaar, maar een isolatiecrisis. Het dorpse wantrouwen dat lang gold ten aanzien van joodse nieuwkomers, voordat ze als geïntegreerd werden getolereerd, geldt nu moslim nieuwkomers. Na een halve eeuw beoordeelt de dorpsmentaliteit hen nog steeds als niet geïntegreerd, als gast-arbeiders, zelfs al zat er een moslima, geboren in Marokko, als staatssecretaris in het kabinet. Zat.
Ironie: dankzij een voetbalmatch werd het rechtse dorp geconfronteerd met een oorlog die hoort bij de wereldproblemen. De vroeger verguisde joodse nieuwkomers moesten volgens de dorpsbewoners beschermd worden tegen de nieuwste lichting van moslim nieuwkomers. Verguizing bleef. Nog wat ironie: op de rellende jongeren – vermoede nieuwkomer moslims – werd een politiemacht afgestuurd waartoe nogal wat moslim nieuwkomers behoren, geïntegreerde overheidsdienaars.
Bij dit alles had nauwelijks iemand door wat het teweegbrengt dat de leider van de meest rechtse en grootste regeringspartij, bekend van zijn eis van minder-minder-minder recente nieuwkomers in zijn dorp, nu de schaduw-premier is. Het is nogal voorspelbaar dat jongeren van de vierde generatie nieuwkomers zich hierdoor bedreigd voelen en weggezet. En reageren.
Dan is het niet vreemd dat een voetbalmatch, deel van de globale wereld, oorlog inbegrepen, aanleiding is voor een toch al gebruikelijke actie vol fan-geweld. Ook voetbal is oorlog. De laatste lichting moslim nieuwkomers wordt, lekker polariserend, in deze giftige cocktail tegenover vroegere joodse nieuwkomers gezet. Dat gebeurt geheel dorps in de naam van ‘onze normen en waarden’, wat die ook mogen zijn.
Als de slecht geïntegreerde rechtse spraakmakers toch niet doorhebben dat de wereld groter is dan hun dorp, kunnen we dan niet beter hun paspoort afpakken?
