• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Veertiende jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Jana Verboom
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Columns » Moreel kompas

Moreel kompas

3 oktober 2024 door Dharmapelgrim

Een tijdje terug zaten twee aimabele krijgsheren op de bank bij Wakker Nederland en zij hadden het over een moreel kompas. Mensen hebben zo’n kompas nodig! Vinden zij. Ik twijfel. Wat heb je aan een kompas als je niet weet hoe je ermee om moet gaan?

Wie wel eens naar de televisie kijkt, zoals ik, heeft misschien ook wel eens Kamp van Koningsbruggen gezien. Wat je daar verder ook van vindt, het is soms zeer leerzaam. In dit geval als het gaat over werken met een echt kompas. Dat het rode pijltje naar het magnetische noorden wijst, dat zullen de meeste mensen wel weten, maar verder? De deelnemers moeten met een kompas in de hand op stap… en de meesten maken er vervolgens een potje van.  En als dat al met een echt kompas zo is, hoe zal het dan gaan met een moreel kompas?

Bij een echt kompas wijst het rode puntje van de kompasnaald naar het magnetische Noorden. Waar wijst het morele kompas naartoe? Ik bedoel…. Waar ligt het ‘morele noorden’ en is dat ‘morele noorden’ ook voor iedereen gelijk? Vooral dat laatste is een vraag die je waarschijnlijk met ‘nee’ kunt beantwoorden. Ik denk zelf dat er geen eenduidig moreel noorden is! Probleem nummer 1.

Probleem nummer 2. Je hebt weinig aan een kompas als je niet weet waar je bent, want om bij het noorden te komen, zal de een linksaf moeten, de ander rechtsaf en weer een ander rechtuit. Waar kom je dan uit? De kans dat je in een rechte lijn naar het noorden kunt gaan is klein. Er kunnen schier onneembare hindernissen opdoemen. Bijvoorbeeld: een oceaan! Of een woestijn. Ik noem maar wat.

Komen we bij probleem nummer 3: als je niet in een rechte lijn op je doel af kunt gaan (het noorden), langs welke wegen dan? En wat is daar dan?

Ik bedoel maar: als je niet weet waar je precies bent, waar je precies heen wilt, en hoe je daar wilt komen, langs welke (om)wegen… heb je niets aan een kompas. Vrees ik. En dat geldt voor morele kompassen net zo. Met ieder kompas kun je verdwalen, als je nooit hebt geleerd hoe het werkt, nooit hebt geleerd hoe je kunt bepalen waar je precies staat en geen idee hebt waar je naartoe wilt.

Jaren geleden leende ik mijn broer een boekje getiteld: De os en zijn hoeder.  Hij heeft het gekopieerd, en er vervolgens van alles bij gezocht. Dit boekje schetst naar mijn idee perfect wat ‘een moreel kompas’ zou kunnen zijn: de naald wijst naar alles, via jou zelf, dus ook naar binnen! Een gewoon kompas kun je in een ‘outdoor’ shop of legerdump gewoon kopen. Een moreel kompas niet. Dat heb je vanaf je geboorte al bij je, ook zonder het noodzakelijkerwijze te hoeven beseffen. Het wijst naar de ‘os’. Jouw ‘os’. En nooit naar de ‘os’ van iemand anders. Die ‘os’ staat – laten we het daar even op houden – voor het meest wezenlijke dat er is. Dat meest wezenlijk is overal, maar het dichtstbij is dat te vinden in jezelf.  Stel nu dat je dat meest wezenlijke kwijt bent, in de betekenis van: wie ben ik eigenlijk? Waarom ben ik hier? Wat is de bedoeling van mijn bestaan en ga zo maar door. Ik vat dat samen onder de kreet: “Waar is die f***ing os van mij gebleven?” Wel, dan heb je dat morele kompas nodig, want die wijst je ernaar. Niet met een naald. Nee. Met allerlei ‘sporen’. Die ga je volgen … als een spoorzoeker dus. Op zekere dag (na een paar uur, dagen, weken of zelf jaren) zie je ineens een glimp van de os. Daar is ie! Jouw morele kompas is nu gericht op die ene glimp… je bent kennelijk op de goede weg. Wanneer je nu weer teruggaat naar het ‘spoorzoeken’, loop je het risico dat je alsnog de verkeerde kant opgaat. Pas op dus. Het is nu en/en…. Je blijft in de richting gaan van waar je de glimp van de os hebt gezien, en houdt met een schuin oog de sporen in de gaten. Je gaat goed! Tot je de os helemaal ziet. Vanaf dat moment kun je de sporen vergeten, want die leiden vanaf nu alleen maar af. Houdt die os in het vizier.

Om een lang verhaal kort te houden. Een moreel kompas bestaat uit een ingebakken besef van wat wezenlijk is en het helpt je dat wezenlijke op te sporen, te vinden, bij de horens te vatten en onder de knie te krijgen zodat je het op zijn stal (de plaats waar het hoort) terug kunt zetten. Wat daarna nog volgt is een ander verhaal, dat ik hier even achterwege laat.

Oh…wat ik met sporen bedoel? Welke sporen? De wereld is vergeven van de sporen! Heilige boeken, onheilige boeken, geschriften, films, tv-series, natuurwandelingen, stiltes, muziekstukken, schilderijen, foto’s, huilende baby’s, platgereden egels, overstromingen, leuke grappen, stomme grappen … vraag je steeds af: wat is wezenlijk? Wat is echt? Wat is nep? Wat lijkt echt? Wat lijkt nep? Wat is het juiste om te doen en wat is het juiste om te laten? Nu? Nu? NU? (dus niet straks, gisteren of morgen of als het een keertje zo uitkomt).

Ieder mens heeft in mijn opinie een eigen, intrinsiek moreel kompas. Leer het te gebruiken! Maar pas op: gebruik nooit het kompas van een ander, want je moet jouw eigen ‘os’ zoeken, vinden, leren beheersen en thuisbrengen. Niet de ‘os’ van pappa, mamma, docent, dominee, priester, of zen-hotemetoot. Misschien dat je dan de ‘os’ van die ander vindt… die kan best op die van jou lijken… maar is dat niet!

Terug naar de beide aimabele krijgsheren. Zij vinden dat mensen een moreel kompas nodig hebben en dat moeten leren gebruiken. Ok. Mee eens. Toch. Zolang het maar hun eigen kompas is… om hun eigen ‘os’ te zoeken.

Categorie: Columns, Dharmapelgrim Tags: Kamp van Koningsbruggen, krijgsheren, moreel kompas, Wakker Nederland

Lees ook:

  1. Het jaar 2018 – de achtenvijftigste dag – moreel kompas

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Lees Interacties

Reacties

  1. Siebe zegt

    3 oktober 2024 om 15:37

    In de sutta’s worden morele schaamte (hiri, je schamen voor iets immoreels wat je gedaan hebt), en morele vrees (ottappa) bevreesd zijn voor de consequenties als je wat immoreels wilt gaan doen) behandeld als beschermers van de wereld. Zeer terecht vind ik.
    Want de wereld is toch totaal verloren als niemand zich meer zou schamen om te doden, stelen, liegen, bedriegen etc en helemaal geen vrees had om dat te gaan doen, en alleen bescherming van regels en wetten kan worden verwacht?
    Ik zie heus wel de noodzaak van regels en wetten maar om daar nou het heil van de wereld van te verwachten? Ook kansloos.

    Mindfulness (sati) en helder begrip (sampajana) worden gezien als de voorwaarden van het bestaan van morele vrees en schaamte.
    Het zijn volgens mij zaken die je moet ontwikkelen. Het vergt levenservaring, leren, ontwikkelen, vallen en opstaan, langzaam wijzer worden, gevoeliger, empathischer, helder zien. Het idee dat dit allemaal al ontwikkeld is bij geboorte is niet houdbaar.
    Een geweten, een kompas is misschien in aanleg aanwezig maar dat is ook alles.

    Als je iets moet leren en ontwikkelen is het wel een persoonlijk moreel kompas vind ik.

  2. G.J. Smeets zegt

    4 oktober 2024 om 12:15

    Menno,
    ik kan me wel vinden in de reactie van Siebe waar hij wijst op schaamte en vrees. Op de keper beschouwd zijn dat, althans bij mij, ge-internaliseerde sociale controle mechanismen. Mijn moeder heeft me als peuter in huis geleerd op het potje te plassen, wat later leerde mijn vader me als kleuter in de buitenlucht niet tegen de wind in te plassen. Anders gezegd: ik orienteer me niet met een moreel kompas. Mijn doen en laten wordt bepaald door een van ‘ons’ te willen zijn en mijn behoeftes volgens de lokale/regionale regels af te handelen. Korom, moralisme (kompassen!) is iets anders dan moraliteit (inpassen).

    • Siebe zegt

      4 oktober 2024 om 15:25

      Zo bedoel ik het niet. Als je doen en laten nog bepaald wordt door van ons te willen zijn en behoeften volgens de lokale regels af te handelen, dan heb je in mijn ogen nog geen persoonlijk geweten ontwikkeld, nog geen visie. Maar morele schaamte en vrees zijn in boeddhisme juist gebaseerd op visie, of wakker leven, doorleefd zien dat je net als elk wezen gelukkig wilt zijn, niet wilt lijden en dat niemand graag gedood wordt, gekweld, gepijnigd, gekwetst. Doe een ander niet aan wat je ook niet zelf aangedaan wilt worden. Ook al is dat groepsmoraal niet of geen lokale regel, het toont juist dat je een persoonlijk ontwikkelt geweten hebt als je toch niet doodt, liegt, kwetst etc. Oftewel, je bent juist geen meeloper.

      • G.J. Smeets zegt

        4 oktober 2024 om 16:29

        Enzovoort, Siebe. Geen meeloper te zijn, succes ernee.

  3. Dharmapelgrim zegt

    4 oktober 2024 om 21:13

    Mee eens, met allebei …

    • G.J. Smeets zegt

      5 oktober 2024 om 13:16

      “Mee eens, met allebei” zeg je.
      Dat is precies wat ik bedoelde, ook jij bent (wat ik noem een) meeloper met de een en als het je uitkomt met de ander. Leg dat de ander maar uit ;-) want ik snap het wel. De redactie sloot je stuk af met een link naar een redactioneel stuk uit 2018 over hetzelfde thema. Prima link, lees de eerste alinea ervan.

      • Dharmapelgrim zegt

        6 oktober 2024 om 18:20

        Inderdaad interessant stukje, maar volgens mij loop ik met niets of niemand mee. Het meeloperschap herken ik niet. Als niet-meeloper zie ik evenwel in beide reacties iets herkenbaars waar ik het eens mee kan zijn. Jouw laatste reactie met daarin de concluzie dat ik ook een meeloper ben … kan ik niet beamen. En daar zeg ik ook geen ‘ sorry’ voor of na. Vind er maar van wat jij er van wilt vinden… soms kun je het met verschillende mensen eens zijn zonder mee te lopen.

Primaire Sidebar

Door:

Dharmapelgrim

Probeert sinds zijn 16de jaar het Edele Achtvoudige pad te volgen. Dat lukt hem met vallen en opstaan, waarbij hij zichzelf voorhoudt dat hij dat pad tot het einde zal gaan, zolang hij maar één keer vaker opstaat dan valt. Iedereen die de dharma beoefent is een pelgrim op zijn eigen weg. 
Alle artikelen »

Agenda

  • Agenda
  • Geef je activiteit door

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 10 februari 2025
    Zen Spirit studiegroep 'Het verborgen licht'-vanaf 10 februari 2025
  • 2 mei 2025
    Phowa Studieweek
  • 9 mei 2025
    Seminar Tenzin Wangyal Rinpoche
  • 12 mei 2025
    Maandagochtend meditatie in Amsterdam-West
  • 13 mei 2025
    Verdiepingsbijeenkomst Hand in hand met de Boeddha
  • 13 mei 2025
    Dinsdagavond op even weken samen mediteren in Almere Buiten
  • 13 mei 2025
    Oude boeddhistische inzichten voor geslaagde moderne relaties
  • 13 mei 2025
    Oude boeddhistische inzichten voor geslaagde moderne relaties
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    Weet jij wat een anker is? Test jezelf!

    Hans van Dam - 2 mei 2025

    Deel 3 van een 5-delig dwaalgesprek over de mystieke roos.

    ‘Het leven zelf is zazen’

    Wim Schrever - 28 april 2025

    De grote tragedie hier in het Westen is dat we onze eigen spirituele traditie zo snel hebben opgegeven en met het badwater -de religie- ook het kind -de spiritualiteit- hebben weggegooid. Terwijl een mens fundamenteel nood heeft aan spiritualiteit, aan zingeving.

    Geschiedenis als wapen deel 1

    Kees Moerbeek - 20 april 2025

    President Vladimir Poetin zei in 2014: ‘Onze collectieve herinnering bepaalt onze cultuur, onze geschiedenis en onze tegenwoordige tijd. En onze toekomst zal worden gevormd aan de hand van onze historische ervaring.’ Hij is het zelf die actief deze herinnering en ervaringen vorm geeft en propageert. Ivo van de Wijdeven schrijft dat in de Sovjettijd er nog werd gegrapt dat het land een zekere toekomst had, maar een onvoorspelbaar verleden. Onder Poetin is Ruslands geschiedenis als in beton gegoten. Er is maar één historische waarheid en deze is verankerd in de grondwet en de Nationale Veiligheidsstrategie.

    Jaloerse goden te slim af – de geschiedenis de baas…?

    gastauteur - 13 april 2025

    Hongersnood in een hermetisch afgesloten kuststrook die onwillekeurig aan de vernietigingskampen van weleer doet denken, besmet met meer dan een zweem van genocide… Regeert Adolf Hitler over zijn graf heen? Want bestaat Israël niet bij diens gratie? Zou zonder die bittere nazi-erfenis Palestina als land van drie monotheïstische religies niet nog gewoon zo heten? Is de grond er niet vervloekt, juist door godsdiensten die, gevoed vanuit één fictieve bron, vervolgens als protestbeweging steeds in chronologische volgorde aan haar voorgangster ontspruiten, waarmee de kiem voor een eeuwigdurende vete om de absolute waarheid is gelegd? En claimt niet elk van deze broeder- of zusterstromingen dat stuk met hun aller bloed doordrenkte aarde, aanvankelijk voor Abrahams JHWH, vervolgens voor Jezus’ Vader en ten slotte voor Allah – drie godheden die, in verbitterde onderlinge jaloezie verwikkeld, strijden niet alleen om religieuze hegemonie, maar ook om de profane en politieke macht?

    Wat is quiëtisme?

    Hans van Dam - 27 maart 2025

    Over het stillen van de wil.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • De dood van de paus
    • Seks: Joodse posities in Joods Museum Amsterdam
    • Paus Leo XIV – ‘help ook elkaar om bruggen te bouwen – met dialoog, met ontmoeting’
    • Aardbeving van magnitude 3,7 schokt Tibet
    • Vrijdag Zindag – Wat Schoof had willen zeggen

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.