De ware aard is van oorsprong rein, maar niemand heeft een ware en oprechte aard.
Had Hitler boeddhanatuur? Het is weer eens wat anders dan de vraag van de klassieke mu-koan, of een hond boeddhanatuur heeft.
Taitetsu Unno, auteur van het boek River of Fire, River of Water, geeft een verrassend antwoord op deze vraag. Hij voert een zenmeester op die zei dat zelfs Adolf Hitler boeddhanatuur had, zij het dat deze zich nooit had gemanifesteerd. Maar volgens Unno zou Shinran (1173-1263), de Japanse monnik die het Shin-boeddhisme stichtte, het hiermee niet eens zijn geweest.
Shinran is in de geschiedenis van het boeddhisme een interessante figuur omdat hij zo’n scherp oog had voor de beperkingen van mensen en van de condition humaine. Volgens Unno was Shinran ervan overtuigd dat hijzelf hoegenaamd geen boeddhanatuur had. “De ware aard is van oorsprong rein, maar niemand heeft een ware en oprechte aard,” schreef Shinran. Wat een verschil met zijn tijdgenoot Dogen die in zijn beroemde verhandeling Bussho (opgenomen in het verzamelwerk Shobogenzo) verklaart dat alle levende wezens ‘door en door’ boeddhanatuur zíjn.
Moeras
Ik zie Shinran als een ‘reality check’ voor wie in het post-Maslow tijdperk al te optimistisch meent dat je met mindfulness en meditatie jezelf aan je haren kunt optrekken uit het moeras. Mindfulness en meditatie zijn een stap op weg naar het betreden van de stroom, maar in de visie van Shinran is het vrijwel onmogelijk dat mensen zich ermee op eigen kracht kunnen losmaken van de gehechtheden en de illusies die ze binden aan deze wereld.
Shinran ontmaskert het zekerheidsgevoel van de valse heiligheid: in dit leven geen bevrijding. Het snijdt de vluchtroute af voor mindfulness en meditatie als spiritueel escapisme. Het opent de ramen voor een besef van ‘s levens felheid, van de grilligheid waaraan wij, mensen, in ons bestaan blootstaan. Tegenover de eigen kracht waarmee mensen hun verlossing aan zichzelf proberen te voltrekken, stelt Shinran de ‘anderkracht’ van vertrouwen in de compassie van Amida Boeddha.
Wollen deken
Zijn wij onder de zware druk die individualisering en industrialisering mentaal op ons leggen, niet te ver doorgeschoten in onze hunkering naar heil? ‘Geluk is een gewoonte,’ kopte Trouw boven een interview met Thich Nhat Hanh toen deze vorig jaar Nederland bezocht. Je kunt de Vietnamese zenleraar en vredesactivist niet een diep inzicht in de Dharma ontzeggen, maar hij voedt in een onbedoeld effect mogelijk wel ons verlangen om het heil naar ons toe te halen, als een warme, wollen deken waaronder we alles smoren wat zou kunnen dissoneren. Shinran staat echter te allen tijde klaar om die deken weg te rukken.
Het Shin-boeddhisme van Shinran is een aftakking van het eeuwenoude Reine Land-boeddhisme. Edel Maex schreef daar in de zomer van 2012 een verhelderend artikel over in het Boeddhistisch Dagblad. Het Reine Land-boeddhisme verschilt in een aantal belangrijke opzichten van andere boeddhistische scholen, maar deelt in het gemeenschappelijke doel van ons te doen ontwaken in de realisatie van ons oorspronkelijk gelaat.
–
De volledige titel van Taitetsu Unno’s boek is River of Fire, River of Water. An Introduction to the Pure Land Tradition of Shin Buddhism (1998). Klik hier voor een uitgebreid (Engels) citaat uit dit boek, waarop ik dit blogartikel baseer.
Dit is het zevende deel in een serie ‘Bronnen van het boeddhisme’ waarin ik de Dharma op een eigentijdse manier bevraag, op zoek naar verbinding tussen traditie en de ervaring van vandaag; klik hier voor de andere delen.
Menno Prins zegt
Als de Boeddhanatuur is gelijk het zuiverste water, dan zijn mensen gelijk regendruppels (gevormd rond stofkernen) die zich verzamelen tot beken, rivieren, sloten, meren en zelfs in moerassen en ijzerhoudend grondwater … Bezitten regendruppels het zuiverste water? Jazeker, zelfs tot in de modderigste zwarte moerassen! Druppels moeraswater kunnen dik en zwart als stroop zijn, maar ook daaruit is met enige moeite nog steeds zuiver water te destilleren. In het zuiverste water is echter geen leven mogelijk. Vergelijkbaar is het als mens (of welk willekeurig bewust wezen ook)niet mogelijk om 100% boeddha-natuur te LEVEN. Onzuiverheden zijn noodzakelijke elementen in het bestaan. Het verschil tussen (een) Hitler en een verlicht persoon is niet de boeddhanatuur, maar de verzadiging met modder.
josephine van de waerden zegt
Morge Jules,
Als ik het woord Boeddhanatuur eens door geest/bewustzijn vervang?? De AARD van de geest is helder en leeg. Zoals de AARD van water nat is, de AARD van vuur heet is, etc. Onze UITINGSVORM, onze daden en acties, verschilt per mens. Dus ja ook hij, wiens voornaam zelfs bij wet verboden is, is de drager van geest/bewustzijn. Als ons bewustzijn bezoedeld is, komen we tot andere acties dan wanneer we vanuit ‘zuiver’ bewustzijn handelen. Handelen vanuit een zuivere staat van Zijn…Als dat mogelijk is, spreken we wellicht over verlichting? Altijd exact te wéten wat te doen, omdat de gevolgen van het handelen direct te overzien zijn. Nu en voor de toekomst… De perfectie van Wijsheid?
Jules Prast zegt
Hoe we het ook benoemen, het zijn allemaal maar woorden waarin we zoekend en tastend ‘spreken over het onuitsprekelijke’. Het voorbeeld van de boeddhanatuur van Hitler haal ik aan, maar het is voor rekening van Taitetsu Unno. Het dient in mijn tekst slechts om het denken van Shinran te karakteriseren.
Anne zegt
Hitler was niet alleen. Een heel grote hoeveelheid mensen heeft meegewerkt aan het zijn plan. Door deze mensen te ontmenselijken kunnen we onszelf voorhouden dat zulk gedrag buiten ons staat. Het ontslaat ons van de taak eerlijk te kijken naar onze eigen persoon.
Geschiedenis laat ons zien dat er veel van dit soort mensen bestaan. Van de andere kant van de medaille bestaat er helaas maar enkelen.
Sjoerd zegt
Hallo Anne,
Ik ben het wel met je eens.
De vraag zou ook kunnen zijn: Hebben wij mensen een Boeddhanatuur?
Nog scherper gesteld: Bestaat een Boeddhanatuur wel echt(in de werkelijkheid), of is ‘Boeddhanatuur’ maar een manier van spreken?
Om nog eens terug te komen bij de Diamant sutra, “…..Nee Subhuti, het is maar een manier van spreken. ……..”, om een werkelijkheid te benaderen die niet in taal is uit te drukken.
Het maakt naar mijn idee niet uit welke weg iemand volgt, als het maar een weg is en geen valkuil.
Het gaat mij om de reis, de beoefening is de verlichting, er is geen doel.
Er is geen geboorte, geen dood, slechts een overgang van geboorte naar niet-geboorte, zoals Dogen zegt.
De weg tijdens deze overgang, die wij leven noemen, mag ik gaan. Niet door eigen kracht en niet door reciteren, maar door los te laten en te gaan langs het 8-voudig pad, de dharma, samen met de sangha. Dag in, dag uit, met vallen en opstaan. Dat is voor mij beoefening.
Mediteren en/of reciteren ondersteunen mij daarbij, maar zijn niet de beoefening. Ze zijn op zichzelf alleen maar reciteren en mediteren en bieden geen oplossing.
Jules Prast zegt
Boeddhanatuur is misschien maar een concept maar er wordt wel iets mee bedoeld.
Bij vragen hierover is de mu-koan m.i. de aangewezen weg omdat deze uitzicht geeft op ervaringskennis i.p.v. intellectuele kennis.
‘Next best’ is wat Dogen hierover schrijft in Bussho, zie de link in de tekst van mijn artikel.
Zoveel is volgens mij zeker dat niemand boeddhanatuur ‘heeft’. Het is geen ziel of goddelijke vonk.
Ondertussen moet deze discussie over wat wij nu onder boeddhanatuur willen verstaan de aandacht er niet van afleiden dat Shinran hier een heel eigen interpretatie van had.
M.a.w. het iets dat met boeddhanatuur wordt bedoeld, is ook nog fluïde wanneer je de mening hierover van verschillende boeddhisten vergelijkt.
Sjoerd zegt
Hoi Jules,
Ik vraag mij steeds meer af hoe jij zelf als mens jouw Boeddhanatuur ervaart?
Voor mij was lang een leeg doek, penseel en inkt/verf de beste koan.
Geen taal, geen denken, geen verhaal.
Tot mijn doek leeg bleef.
En nu:
Lange rijen onkruid om te wieden
Vruchtbomen om te snoeien
Gras om te maaien.
Groenten en fruit om te oogsten.
Steeds blijven doen wat ik doe met volle aandacht.
Jules Prast zegt
Gassho, Sjoerd.
Anne zegt
Misschien hebben mensen wel een boeddhanatuur en een hitlernatuur. Misschien is het wel zo dat wij door bewust te leven de kans krijgen deze kanten van onszelf helder te zien en echt bewust te kiezen. Dat bewust mag dan met hoofdletters denk ik zelfs. Als ik verhalen lees van mensen die meewerkten aan verschrikkelijke misdaden van regimes zoals dat van de nazies valt mij het onbewust meegaan in de stroom altijd erg op.
Sjoerd zegt
Helemaal mee eens, Anne.
Boeddha en Mara.
Dualiteit in eenheid.
Sjoerd zegt
Hoi Jules,
Geïnspireerd door jouw tekst, ben ik opnieuw gaan lezen in “De schatkamer van het oog van de ware leer” van Dogen Kigen. (ISBN 90-215-9351-3)
Een inspiratiebron van oorspronkelijkheid en eenvoud.
Jules, ik groet je met een buiging en mijn handpalmen tegen elkaar,
Sjoerd
Jules Prast zegt
Dank, Sjoerd. Ik lééf boeddhanatuur maar ik weet daar niet zo een-twee-drie woorden aan te geven. Shinran’s interpretatie ervan is als een zaadje dat mijn gemoed in dwarrelt en of en hoe het wortel schiet, weet ik ook al niet. Leven in niet-weten is vruchtbare grond.
Ik hoop dat de tekst Bussho in de Nederlandse vertaling is opgenomen. Ik ken deze vertaling niet en gebruik de Engelse. Zelf lees (en schrijf) ik makkelijk Engels, maar ik realiseer me dat dit niet voor iedereen geldt.
Zojuist is er een ander artikel van me in het BD gepubliceerd. Daarin wordt vermeld dat sommige boeddhisten boeddhanatuur een ‘ketters’ concept vinden. Waarvan acte. Het hindert mij niet.