Het begon met passie. Het begon met ‘Full Catastrophy Living’, met ‘Leven in de Maalstroom’. Het begon met mensen die in hun meditatiepraktijk een manier gevonden hadden om met pijn om te gaan, met verdriet, met ziekte, met al die dingen die het leven ons ongevraagd brengt. Het begon met het verlangen om dit te delen en toegankelijk te maken voor mensen die er misschien nog meer behoefte aan hadden. Het begon met het gevoel dat we anders het beste voor onszelf zouden houden.
Het kreeg de naam Mindfulness. De eerste jaren moesten we moeite doen om uit te leggen wat mindfulness is. Toen kwam de hype. De laatste jaren moeten we vooral moeite doen om uit te leggen wat het niet is.
Vaak leidt dit tot misverstanden en valse verwachtingen. Daarom een reeks korte teksten, in de loop van de komende weken, over wat mindfulness niet is.
Hieronder het eerste deel.
Mindfulness is niet: ‘mindfulness’
Toen Jon Kabat-Zinn zijn stressreductieprogramma een naam wilde geven, zocht hij naar een ‘umbrella term’, een overkoepelend begrip. Hij zocht een woord dat verwees naar de meditatietraditie waar zijn werkwijze uit voortkwam. Een term ook die niet te veel weerstand zou oproepen. Hij koos voor ‘mindfulness’.
Mindfulness staat voor de kwaliteit van aandacht die we cultiveren, niet alleen in de meditatie maar ook daarbuiten. Door het te gebruiken als ‘umbrella term’ staat mindfulness nu ook voor een werkwijze. Mindfulness is het toepassen van meditatietechnieken in het ziekenhuis, op school, in de bedrijfswereld …
Ondertussen wordt er in verschillende contexten gewerkt met mindfulness. Het is een traditie op zich geworden.
Mindfulness wordt dus in twee verschillende betekenissen gebruikt: als een kwaliteit van aandacht en als een werkwijze. Het dooreenhaspelen van deze twee betekenissen leidt tot grote verwarring. Als ik in deze reeks teksten het woord mindfulness gebruik dan heb ik het over mindfulness als werkwijze.
Omslagfoto Arrèt sur image, Erik Pevermagie, CC SA 04 door Onlysilence.
Kay zegt
Wat is de werking van de verschillende meditatie vormen die hier meestal aanbod komen? Vipasana en zen zijn concentratie benaderingen. Mindfulness methoden zijn een observerend concentratie benadering. In wat beeldende en begrijpelijke taal; vipasana en zen proberen de golven op zee te kalmeren. Mindfulness probeert de golven te observeren, een beetje op afstand de waarnemen van aktiviteit. Wat er gebeurt in de bovenstaande methoden in de hersenfysiologie is redelijk bekend. Naar deze methoden en anderen wordt meerjarig kwalitatief zeer goed onderzoek gedaan,nu 8/9 jaar inmiddels. Zal een verwijzing sturen als het gepubliceerd gaat worden. Belangrijke verschillen zijn te geven, ook in resultaten.
marein zegt
ik begrijp als niet-boeddhist (en misschien wel omdat ik geen boeddhist ben) niet goed wat er vervelend is aan mindfulness die los van boeddhisme wordt bedreven. is het niet juist mooi dat veel mensen hun leven prettiger kunnen maken met mindfulness, en is dat dan niet genoeg?
(ik ben om die reden ook wel benieuwd hoe deze serie verder gaat)
kees moerbeek zegt
‘is het niet juist mooi dat veel mensen hun leven prettiger kunnen maken met mindfulness, en is dat dan niet genoeg?’
Het is maar hoe je het bekijkt, Marein. Hoe kan iemand echt gelukkig zijn in zijn/haar uppie als anderen in zijn/haar omgeving diep ongelukkig zijn? Mensen zijn geen eiland en van nature zijn mensen sociale wezens. Boeddhisme is niet bedoeld als ego-trip en mindfulness ook niet, in ieder geval wat de ‘stichter’ ervan betreft. Wat hij beschrijft is zenmeditatie zonder de boeddhistische achtergrond https://www.youtube.com/watch?v=HmEo6RI4Wvs
Kay zegt
Wat is de werkzaamheid van mindfulness is lijkt mij van groter belang,maar dat weten de degene die les geven in mindfulness ook niet goed. De werkzaamheid van mindfulness is nogal willekeurig en is te mager volgens wetenschappelijke criteria.
Kay zegt
In vipasana, zen en mindfulness is een vorm van moeite, concentratie betrokken. Moeite en concentratie onderdrukt het default mode netwerk. Het d.m.n. Is een groot netwerk van de hersenfysiologie dat de achterste en voorste hersendelen met elkaar verbinden. Of dit een goede werking is of niet daar verschillen de meningen over. Ik denk dat door het onderdrukken van het d.m.n. er op den duur een splitsing in slijt tussen innerlijk beleven en uiterlijk zintuiglijk waarnemen. Mijn twijfel is of dit gezond is en een natuurlijk en spontane groei niet in de weg staat.
kees moerbeek zegt
Kay, blijkbaar ben je niet op de hoogte wat shikantaza (simpelweg zitten) is. Er wordt tijdens shikantaza niks onderdrukt, integendeel loslaten is het motto.
Hongzi en Dogen (in de woorden van Taigen Dan Leighton): ‘One way to categorize the meditation practice of shikan taza, or “just sitting,” is as an objectless meditation. This is a definition in terms of what it is not. One just sits, not concentrating on any particular object of awareness, unlike most traditional meditation practices, Buddhist and non-Buddhist, that involve intent focus on a particular object.’
Mag ik je aanraden de inhoud van de reader van Roshi Joan Halifax tot je te nemen? https://www.upaya.org/uploads/pdfs/shikantazanreader.pdf
Kay zegt
Is “just sitting” moeiteloos? Mag je een andere zithouding aannemen? Zo’n zithouding kost ook moeite en concentratie vol te houden. Heeft ook een effect op de hersenfysiologie die het d.m.n. onderdrukt mijns inziens.
Kay zegt
Beste Kees.Ook just sitting wordt als objectloos mediteren gezien schrijf je. Er is niet veel verschil in werking op de hersenfysiologie met wat ik hier boven geschreven heb over vipasana,zen en mindfulness.
kees moerbeek zegt
Kay 8 februari 14:12 en 13:34
Dank Kay, blijkbaar weet je het beter dan Hongzi, Dogen en hele generaties zenmeesters en -boeddhisten.
Goed beschouwd kost eigenlijk alles ‘moeite’ (= inspanning) en onderdrukt dus volgens jou het default mode netwerk. ‘Denken’, ’twijfelen’, een bericht schrijven op BD en zelfs ademhaling kosten moeite.
Ergo volgens jouw redenering betekent dit dat ’twijfelen’, ‘denken’, reageren op BD en ademhalen ‘ongezond is en een natuurlijk en spontane groei niet in de weg staat.’?
Kay, ik probeer je gedachtegang te volgen :-(
Kay zegt
Goed gesprek Kees. Ja mijn redenatie is dat iedere moeite, houding, concentratie op ademen, tellen en concentratie in meditatie een zekere onderdrukking teweeg brengt en in zekere zin ongezond is. Zal proberen uit te leggen. Het d.m.n. wordt onderdrukt. Simpel weg tijdens de oefening of meditatie komt een vorm van energie vrij die krijgt geen vrije uitweg door de ondrukking tijdens de oefeningen of meditatie. Ook door de beoefening ontstaat een ingesleten patroon in de hersenfysiologie die onnatuurlijk is en daardoor “ongezond”.
Kay zegt
We leven in een wetenschappelijke tijd. Deze oude meesteres wisten ook niet alles. We kunnen nu zichtbaar maken wat er gebeurt tijdens de verschillende oefeningen en methoden en die hadden die oude meesters.
G.J. Smeets zegt
Interessant initiatief, Edel Maex. En ik ben benieuwd naar het vervolg. Deze introductie eindigt met het onderscheid tussen mindfulness als een kwaliteit van aandacht en mindfulness als een werkwijze.
Ik heb met dat verschil enige ervaring die ik graag wil delen. Van 1985 tot 2000 hield ik beroepsmatig een psychotherapie praktijk en gaf daarnaast gratis 1x per week vipassana les aan een klasje meditators. Cliënten kwamen niet in het klasje en klasgenoten kwamen niet in therapie. Logistiek hield ik beide werkzaamheden strikt gescheiden.
Inhoudelijk heb ik ze niet gescheiden. Als therapeut heb ik menige cliënt getraind in mindfulness (sati) en als het uitkwam ook in empathie (metta) of sympathie (karuna). Zonder ooit het woord ‘boeddhisme’ of Pali-termen te gebruiken. Als vipassana leraar heb ik de leden van het klasje zonder uitzondering duidelijk gemaakt dat het meditatiekussen niet de plek is om persoonlijke shit op te ruimen, wel de plek om persoonlijke shit tegen te komen.
Gea de Vries zegt
Ook ik zie uit naar vervolg. Terwijl mijn man al erg depressief was en als gevolg van bijwerkingen van de anti-depressieva veel last had van erge hoofdpijn, begon hij i.o.m. of op advies van zijn behandelaar met mindfullnesstraining binnen GGZ. Mijn man was opgegroeid binnen christelijke gezin en was zelf atheïst en niet bekend met boeddhisme en wat bepaalde begrippen hierin betekenen/kunnen betekenen. Na zijn dood als gevolg van suïcide trof ik de mindfullnes-cd aan, welke als titel had: pijn is onvermijdelijk, lijden is optioneel. Voor zover iemand zich überhaupt kan verplaatsen in belevingswereld van een ander, kan ik mij, zijn worsteling met zijn ziekte van dichtbij te hebben meegemaakt, wel voorstellen dat deze “one-liner” voor hem als zout in de wond heeft gewerkt en hem onbedoeld een kant op gestuurd heeft die binnen mindfullness natuurlijk niet bedoeld is.
Kay zegt
Mindfulness wordt vaak door leken, coaches, psychologen, therapeuten gegeven en op cd gezet. Ik kan me voorstellen dat zo’n titel verwachtingen schept. Dat is ook de bedoeling. Ik ken wel mensen waar het goed verkeerd is gegaan toen zij zich intensief met boeddistische methoden gingen bezig houden. Ook deskundigen op het geven van intensieve trainingen en retraites maken inschattingsfouten. Kunnen zich niet altijd optimaal inleven wat er gebeurt met mensen.
Gea de Vries zegt
Dag Kay,
Wat ik bedoelde aan te geven is dat er een risico in zit om begrippen uit een bepaalde (religieuze) context te halen. Mindfullness als overkoepelende term heb ik op zich geen probleem mee en dat het voor veel mensen een positieve bijdrage levert aan hun leven vind ik alleen maar geweldig. Maar het woord lijden, zoals het volgens mij binnen mindfullnes bedoeld wordt is wel degelijk (nauw) verbonden met hoe dit binnen de boeddhistische spiritualiteit wordt bedoeld. Wanneer dit niet goed wordt uitgelegd aan mensen die met dit meer boeddhistische begrip van lijden niet goed bekend zijn, kan er t.a.v. het begrip lijden een enorme verwarring ontstaan. Maar ik volg zelf geen mindfullness, maar volg de “zenweg”, daarom ben ik benieuwd naar vervolg van deze artikelen.
Kay zegt
Beste Gea, voor mij is het belangrijkste dat je kunt wetenschappelijk kunt onderzoeken wat de waarde is van een oefening of methode. Claims kunnen nog veel meer verwarring stichten dan niet spreken over een boeddhistische achtergrond, althans voor mij.
kees moerbeek zegt
‘Ook deskundigen op het geven van intensieve trainingen en retraites maken inschattingsfouten. Kunnen zich niet altijd optimaal inleven wat er gebeurt met mensen.’
Dank Kay, inschattingsfouten lijkt mij menselijk. Het wordt iets anders als het om nalatigheid of kwade opzet gaat. Ik vraag me af of het wel mogelijk is voor de ene mens om zich totaal in te leven in een ander mens. Is ‘inleven in’ wel te meten op een absolute schaal 1 tot 10? Is 10 volgens jou dan optimaal, of 6 optimaal voor een leek? Vind je dat een deskundige toch een 8 zou moeten kennen halen? Heb je suggesties hoe? Dit is geen grap, ik probeer je gedachtegang serieus te volgen.
‘Ik ken wel mensen waar het goed verkeerd is gegaan toen zij zich intensief met boeddistische methoden gingen bezig houden.’ Dat heb je vaker beweerd, maar dat het misloopt is niet altijd te voorzien. Meditatieleraren, als ze verantwoordelijk zijn, moeten altijd tevoren aangeven dat niet iedereen zomaar kan mediteren. Als zij met ‘labiele’ mensen te maken krijgen horen zij die mensen af te wijzen en te vragen contact op te nemen met hun huisarts. Edel Maex kan je dat precies uitleggen.
Kay zegt
Kees. Iemand kan door retrates in de problemen komen. Dat is geen bewering maar een feit. En dat het gebeurt komt door onkunde en
onbegrip, en wat de gevolgen kunnen zijn van zo’n retraite.
kees moerbeek zegt
Ja, Kay, dat ontken ik ook helemaal niet. Het is mij bekend. Dat meditatie slecht is, lijkt een mantra van je te zijn. Blijkbaar heb je mijn reactie van 14:35 uur niet goed gelezen. Ik kan alleen maar gissen naar de reden.
kees moerbeek zegt
Kay 8 januari 14:55
‘Het d.m.n. wordt onderdrukt. Simpel weg tijdens de oefening of meditatie komt een vorm van energie vrij die krijgt geen vrije uitweg door de ondrukking tijdens de oefeningen of meditatie. Ook door de beoefening ontstaat een ingesleten patroon in de hersenfysiologie die onnatuurlijk is en daardoor “ongezond”.’
Dus alles wat moeite kost is wanneer het een ingesleten patroon in de hersenfysiologie ontstaat ‘onnatuurlijk’ en daardoor ‘ongezond’.
Dat roept bij mij vragen op. Een neurowetenschapper (kennispsycholoog) zou zo’n ingesleten patroon bijvoorbeeld het gevolg van een leerproces noemen. Leren (= ervaring opdoen e.d.) is elementair voor het overleven van alle levensvormen en wij vooral mensen hebben een enorm leervermogen. Daardoor kunnen wij overleven en bloeien dankzij dat leervermogen. Ook komen we er steeds meer achter at andere diersoorten een groot leervermogen hebben. Zelfs aardwormen leren!
https://www.youtube.com/watch?v=pEk138lqaFo
Kay zegt
Is de mens wat meer dan een aardworm? De mens wordt door de wetenschap nauwelijks begrepen. Er zijn maar weinig wetenschappers die het menszijn wat verder willen zoeken. Dat gaat met name voor de geesteswetenschappen.
Kay zegt
Een ander voorbeeld meer praktisch van een ongezonde onderdrukking tijdens oefeningen en meditatie praktijken is het onderdrukking van slaap en vermoeidheid. Slaap is net zo noodzakelijk als voeding voor het lichaam, anders wordt het traag en mogelijk ziek.
kees moerbeek zegt
Dank voor je mening, Kay.
Of een mens meer is dan een aardworm, lijkt mij een ontwijkende reactie op wat ik schrijf. Je mening over het vermeende tekort schieten van wetenschappers en vooral geesteswetenschappers is voor jouw rekening, maar ook een ontwijkende reactie.
‘Ook door de beoefening ontstaat een ingesleten patroon in de hersenfysiologie die onnatuurlijk is en daardoor “ongezond”.’ Je hebt me daarvan niet kunnen overtuigen. Nogmaals, het ontstaan van ingesleten patronen is eigen aan bijvoorbeeld het van levensbelang zijnde leervermogen van onder andere mensen.
Over hersenplasticiteit https://www.youtube.com/watch?v=VvZ-9ofM7Go
Mindfulness en hersenplasticiteit
https://www.youtube.com/watch?v=7TN23YiGkAQ
Kay zegt
Kees je kunt voor ingesleten, voor het woord conditioneren gebruiken. Je kunt het het ene ingesleten patroon door een andere vervangen. Maar daar heb ik niet over. Wat is de mens op zijn best, alleen maar doen wat voorheen gedaan is?
kees moerbeek zegt
8 januari 2017 17:18
‘Wat is de mens op zijn best, alleen maar doen wat voorheen gedaan is?’
Dat is een ontwijkende vraag. Het antwoord erop heeft niets te maken met jouw mening over ingeslepen patronen in de hersenen. Ook gaat je vraag voorbij aan wat menselijk gedrag werkelijk is.
Door ‘leren’ kan nieuw en in boeddhistische termen ‘juist’ (= heilzaam) gedrag ontstaan, bijvoorbeeld door het Achtvoudige Pad te volgen. Door oefening kan dat wenselijk gedrag beklijven, ook op het niveau van de hersenen. Dan ontstaan nieuwe ingeslepen patronen. Dat voorkomt dat mensen ieder moment van de dag ‘het wiel opnieuw’ moeten uitvinden.
‘Leren’ gaat juist over nieuwe situaties, Kay. Menselijk gedrag is veel meer dan het betreden van oude ‘paden’. Doordat mensen ‘leren’ en flexibel zijn kunnen zij op nieuwe situaties ingaan. Dat zal niet altijd van harte zijn, maar mensen hebben een enorm leer-, aanpassings- en improvisatievermogen. En mensen niet alleen.
De Boeddha zag dat heel goed in en doet er een beroep op, maar wellicht zie je dat (ook) anders.
Kay zegt
Ja Kees hier gaan de gedachten uiteen en zullen blijven uiteen gaan. Ik in de hersengolfpatronen van de verschillende boeddhistische oefeningen en meditatie vormen een belangrijke overeenkomst en dat is het ontkoppelen, inslijten, conditioneren van de voor een achterkant van de hersenen door onderdrukken, concentreren van het default mode network. Gedrag is belangrijk maat ik zie gedrag van binnenuit, niet vanuit een geloof, maar vanuit een diep ervaren.
Kees moerbeek zegt
Kay, 8 januari 17:55
‘Gedrag is belangrijk maat ik zie gedrag van binnenuit, niet vanuit een geloof, maar vanuit een diep ervaren.’
Je hebt een karikaturale opvatting over gedrag. Hoewel grotendeels geautomatiseerd komt gedrag per definitie van binnenuit. Namelijk vanuit onze hersenen en uit onze genen (overlevingsdrang , maar ook compassie) Opvoeding, ervaring, maar ook improvisatie en wat mensen ‘leren’ (je hebt daar een zeer negatief beeld over) maken het mogelijk dat we nog leven.
Geloof kan veel bijdragen, maar het boeddhisme is gestolde levenservaring en bewezen wijsheid. Het is diep ervaren. Doe jezelf een plezier en verdiep je in het boeddhisme. Ik heb meermalen moeten constateren dat je een karikaturale opvatting over het boeddhisme hebt. Je ontbeert zelfs de noodzakelijk basiskennis, maar geeft er een eigen draai aan. Waarom je dit doet weet ik niet en al helemaal niet op een boeddhistisch forum. Jammer!
marco zegt
anatta
kees moerbeek zegt
Dank, Marco: sunyata! Maar wat bedoel je eigenlijk?
kees moerbeek zegt
Dank Marco: sunyata, dhukka, samsara enzovoorts. Kortom, verklaar je nader :-)
Joop Ha Hoek zegt
Mag ik de reageerders terug leiden naar het thema van deze teisho: wat mindfulness niet is.
Kay zegt
Mindfulness of boeddhisme is niet een container begrip dat voor ales inzetbaar is of alles omvat.
kees moerbeek zegt
Dank, graag uitleg. Ik en ik spreek voor mezelf heb niet jouw kennis en ervaring. Verlicht mij en de anderen :-(