Een weekendretraite: de moeite (niet) waard?

In de wandelgangen gaan nog wel eens wat verhalen over een weekendretraite. Misschien goed dat eens wat nader te bekijken.

Iemand die een tijdje bezig was met de meditatie vroeg mij eens hoe hij verder zijn oefening kon verdiepen. Ik zei: ga eens een weekendretraite doen. Nou, zei hij, dat is me afgeraden. Je moet je erg inspannen en krijgt er weinig voor terug. Het is afzien de eerste dagen. En verder is de tijd gewoon te kort om de geest tot rust te brengen.

Dit is een interessante zienswijze, die ik wel meer tegenkom.
Klopt het ook?
Kunnen we beter alleen op een langere retraite gaan?
Zou het niet zo kunnen zijn dat zowel een korte als een langere retraite van waarde is?

Langere retraites

Langere retraites zijn bij een aantal beoefenaren zo populair omdat, over het algemeen, na een paar dagen de geest merkbaar rustiger wordt. Dharma-vreugde kan opkomen, en de kwaliteit van aandacht neemt toe. Er is een grotere mate van welbevinden en dat is heel prettig. Ah, een welverdiend rust na alle inspanning. Soms kunnen we denken: hier doe ik het voor, eindelijk resultaat na al die toegewijde oefening.

Als we de aangename gevoelstoon missen, ons er niet bewust zijn dat deze staat van geest veranderlijk en voorbijgaand is, komen we makkelijk terecht in verlangen naar meer en langer. Ook dat verlangen missen we vaak. Als er dan op een gegeven moment (oude) herinneringen/pijnen/emoties opkomen, wat in langere retraites normaal is, raken we uit ons evenwicht. Hoe kan dat nou? Het ging zo goed.

Gehechtheid aan de comfortzone, proberen te blijven hangen in aangename geestestoestanden, het heeft al tot veel frustraties en teleurstelling geleid in langere retraites. Ik herinner me dat ik zelf na een retraite met veel vreugde en diepe inzichten, een aantal retraites nodig had om daarvan af te kicken.

Er zijn retraites met helderheid, lichtheid, vreugde en bevrijding. Er zijn echter ook retraites met helderheid, moeite, pijn, en bevrijding. Vaak is het een mix. Het is niet de bedoeling dat we er aan werken een retraite zo aangenaam mogelijk te maken en te houden. Ook een retraite komt met vreugde en smarten.

Als we meer inzicht willen krijgen in de vier edele waarheden, zullen we de bereidheid moeten hebben om de soms pijnlijke confrontatie met het leven aan te gaan. Zoals Joko Beck zo mooi stelt: als we niet leren onze ervaring te zijn, ook al doet het pijn, zullen we nooit vreugde kennen.

Als we de bereidheid hebben om ons toe te wenden naar ongeacht wat zich aandient, kunnen bepaalde patronen meer zichtbaar worden, en dat kan leiden tot diepe inzichten. Meditatie is een zuivering van de geest, dat gaat ook gepaard met pijn en verdriet en dat bevrijdt ook.

In langere retraites hebben we meer tijd om het komen en gaan van alle verschijnselen nauwkeurig te observeren( concentratie), we krijgen daardoor inzicht in de drie karakteristieken van het leven: dukkha/ onbevredigend, anicca,/voorbijgaand en an-atta/ niet substantieel. En ja, om tot die diepe inzichten te komen zijn langere retraites onontbeerlijk.

Het gevaar dat in het alleen maar doen van langere retraites kan schuilen is het idee dat we met onze oefening altijd iets moeten bereiken. Maar, als het in een langere retraite niet lukt om de geest tot rust te brengen ( soms zijn er perioden met grote onrust en tumult) is die retraite dan mislukt? Als er geen grote helderheid komt hebben we dan gefaald?

Zijn er voorwaarden om te kunnen oefenen? Er is toch uiteindelijk toch geen bereiken? Langere retraites zijn prachtig, ze verrijken ons leven, ze brengen bevrijding. Laten we echter wel alert blijven op het gehecht zijn aan rust, vreugde en helderheid. 

Weekendretraites

Hoe zit het met een weekendretraite? Zoals boven aangestipt: nee, er is geen voorwaarde om te kunnen oefenen. Het kan op ieder moment, op iedere plaats.

De oefening in een weekendretraite ligt dichter bij het dagelijks leven. Als we op vrijdag aankomen, worden we ons gewaar van een actieve geest, van moeheid en onrust. De kracht van een weekendretraite is dat we leren dat het niet gaat om het rustig maken van de geest als doel. Het gaat veel meer om rust te vinden met een actieve geest, met slaperigheid, en onrust. Kan ik het toelaten, kan ik me er in ontspannen, zonder te gaan ingrijpen?

Het mooie van een weekendretraite is dat je kunt zien en kunt leren, dat een open houding met betrekking tot alles wat zich aandient, bijdraagt aan meer welbevinden. Dat er rust komt door niet-ingrijpen.

We denken heel wat af. Alles wat we aan dat denken toevoegen( door ingrijpen/denken) geeft meer activiteit en onrust. Beter is onszelf bewust te worden van dat vele denken. Het is goed om te zien wat er allemaal gebeurt.

Als we denken, vergeten we meestal te blijven voelen, het lichaamsbewustzijn verdwijnt zo uit de aandacht. We verlaten de eenheid van lichaam en geest. Pas later merken we dan hoeveel we van het “echte” leven hebben gemist, en hoeveel spanning zich daardoor in ons lichaam heeft opgebouwd.

Leren ontspannen in het lichaam is belangrijke stap. Het is ook goed om die oefening daarna mee te nemen in het dagelijks leven.

De satipatthana soetra begint met het leren rusten in het lichaam: Wordt je bewust van de adem; van het lichaam; al in- en uitademend, breng ( de aandrijfkrachten van )het lichaam tot rust. Als je gaat ontspannen voel je hoe gespannen en moe je eigenlijk bent. Pas als je stopt met doen kom je dat op het spoor.

In een weekendretraite hebben we de tijd om met aandacht aanwezig te zijn in alle momenten die we niet doorbrengen met formele meditatie. Ook daar valt veel te leren. We hebben nu alle tijd om in aandacht te eten, te wandelen, te rusten, te douchen, trap te lopen, enz. We kunnen zien hoe moeilijk het is om de gewoonte om alsmaar bezig te zijn los te laten, hoe moeilijk het is om te rusten in een simpele handeling.

Op zondag zien we de geest alweer vooruit lopen op de komende week. Ook nu kunnen we weer leren de activiteit van de geest te zien voor wat het is: denken.

Tijdens een weekendretraite kunnen we meer inzicht krijgen in het denkproces, en hoe we daar mee kunnen omgaan zonder ons er zo druk over te maken. Het zijn tenslotte maar gedachten. Als we wat meer de vluchtige en ongrijpbare aard ervan leren kennen, kunnen we ons op een bepaald moment misschien wel gaan afvragen: waarom maken we ons in vredesnaam zo druk over dat denken? Die houding werkt dan ook weer door in het dagelijks leven waar de geest actief is.

Nee, met onze levensstijl komt de geest in een weekend meestal niet tot diepe rust en helderheid. Daarvoor gaan we op langere retraites.

Maar echt even pas op de plaats maken, opademen, uitrusten ( het eten staat klaar!) weer even in de eenheid van lichaam-geest verkeren, gedachten gaan zien voor wat ze zijn, met mededogen en wijsheid alles gadeslaan… meer rust leren vinden in dagelijkse activiteit. Dat is mogelijk in een weekendretraite.

Weekendretraites en langere retraites, ze hebben beide hun kracht. Ze dragen beide bij aan het welbevinden, en voor beide geldt: het is de moeite zeker waard!

*Joko Beck: Niets bijzonders. Uitgeverij: Karnak Amsterdam 1997.