Welke verhalen vertelt een westers ziekenhuisgebouw ons over ‘ziek’ en ‘gezond’ en hoe wordt het gebouw zelf ingezet om mensen te helen? Bouwkundige Hans Westerveld ging terug in de tijd en kwam terecht bij het ascetisme van de kluizenaars, monniken en bisschoppen uit de vierde eeuw. Zij waren hier de drijvende kracht achter het ontstaan van de eerste ziekenhuizen. Dit ascetisme blijkt een rode draad in zijn historisch- filosofische onderzoek naar de architectuur van het ziekenhuis. Op 23 augustus verdedigt Hans Westerveld zijn proefschrift De ascetisch boodschap van het ziekenhuisgebouw aan de Universiteit voor Humanistiek.
Bouwkundig adviseur Hans Westerveld heeft zich gedurende zijn hele loopbaan bezig gehouden met gebouwen voor zorginstellingen. In zijn promotieonderzoek ging hij op zoek naar een dimensie van het ziekenhuis die in zijn vak als adviseur huisvesting onderbelicht blijft: de betekenissen van het gebouw. Deze worden doorgegeven met verhalen.
Hij verdiepte zich in drie samenhangende vragen:
Welke betekenissen van ‘ziek’ en ‘gezond’ treffen we aan in de ziekenhuisgebouwen en welke ideeën gaan hierachter schuil?
Welke middelen worden ingezet om over deze betekenissen en de achterliggende ideeën te spreken? Hierin gaat het om gebouwkenmerken als concepten, compositie, beeldtaal en materialen, maar ook om constructiewijzen en de technische uitrusting van gebouwen.
En tot slot: Op welke manieren draagt het gebouw bij aan het helen van mensen? Het gebouw is niet alleen een medium dat een verhaal vertelt, het wil ook zelf een bijdrage leveren aan het weer gezond worden van mensen.
Christelijke noties
In onze westerse cultuur spelen nog steeds allerlei christelijke noties een rol die ver teruggaan in de tijd, aldus Westerveld. “Zo was de christelijke interpretatie van de ascese een belangrijk drijfveer voor het stichten van het eerste ziekenhuis. In de loop van de eeuwen is deze interpretatie verfijnd, verdicht, en veranderd, maar ze is nog steeds herkenbaar.” Het onderzoek volgt dat proces door de tijd heen. Zo staat Westerveld stil bij het klooster van Sankt Gallen, het ziekenhuis aan de Moezel van de filosoof en theoloog Cusanus en onderzoekt hij het altaarstuk van het hospitaal uit Issenheim. Ook brengt hij een bezoek aan het sanatorium van Thomas Mann.
Vandaag de dag
In de laatste hoofdstukken onderzoekt hij op welke manier ascetisch gedachtengoed in hedendaagse ziekenhuisgebouwen doorwerkt. “Vandaag de dag wordt deze ascese verwoord als een oproep om geconcentreerd en gezond te leven. We moeten ons losmaken van vaak onbewust gedrag met zijn slechte gewoontes, die schadelijk zijn voor lichaam en geest. Dat vraagt training van het lichaam en het harden van de wil. Deze oproep tot oefening gaat gepaard met een belofte van gezondheid en een vitale ouderdom. Deze komen in de plaats van het eeuwige leven van vroeger tijden.”
Westerveld toont dit aan de hand van twee voorbeelden: het IJsselland Ziekenhuis in Capelle aan den IJssel, ontworpen door Jan Tennekes, en het Nyt Hospital, dat op dit moment gebouwd wordt in Hillerød, dicht bij Kopenhagen. Dit gebouw is ontworpen door het Zwitsere architectenbureau Herzog en de Meuron, bekend van het Olympisch Stadion in Being.
Hans Westerveld (1957) studeerde bouwkunde aan de Technische Universiteit Eindhoven, en was jarenlang adviseur Zorg bij adviesbureau Twynstra en Gudde. Het proefschrift verschijnt in het najaar als de handelseditie bij de Uitgeverij IJzer, met als titel De Nieuwe Stad. De ascetische boodschap van het ziekenhuisgebouw.
Je kunt het proefschrift downloaden vanaf het Onderzoeksportal van de universiteit.
Bron Nieuwsbrief Universiteit voor Humanistiek van 24 augustus 2023.
