In oktober 2022 vond een meditatieweekend plaats, waarbij zingen een vorm van meditatiebeoefening was. Met meditatiebegeleiding door Ank Schravendeel en piano- en zangbegeleiding van Cees Leurs.
“In iedere spirituele traditie wordt gezongen” zegt stembevrijder Jan Kortie daarover. “Mediteren maakt ingetogen, zingen maakt opgetogen. Zingen opent het hart.”
In Azië worden veel verschillende teksten uit de Dhamma gechant. Het doel van het chanten is om de Dhamma te leren, de teksten tot je te nemen op een manier die je hart raakt. Het is een onderdeel van het samenleven van de monniken en nonnen, het is een ritueel. In verschillende landen zijn verschillende melodieën ontstaan, verschillende stijlen van chanten, die meer of minder vrijheid geven om expressie te geven aan het hart, aan emoties. Hoe maken wij in Nederland dit onderdeel van de beoefening, hoe maken wij leken ons dat eigen?
In de aanloop verwoordde Marij Geurts (een van de initiatiefneemsters van dit weekend) het zo: “Ik heb er vele jaren mee rondgelopen. Toen ik voor het eerst in een Birmees klooster mediteerde was ik diep geraakt door het chanten van de Birmezen. Ik ken ook de mantra’s en gezangen uit het christelijke klooster in Taizé die me zo raakten. Het zingen van de Hartsoetra op een melodie uit de oosters-orthodoxe kerk – in de zenretraites bij Ton Lathouwers – het gaf zoveel troost. Sommige vipassana-retraites in Nederland eindigen met het zingen van mantra’s en dat is voor veel yogi’s een hoogtepunt. In het chanten ervaar ik hoe ik boven mezelf word uit getild. Er is verbinding, mijn hart gaat trillen en ik ervaar een vreugdevolle welwillendheid naar de meditatiebeoefening. En wij zingen of chanten niet of nauwelijks. Hoe kunnen we zingend mediteren een plek geven in een vipassana-retraite? Hoe vinden we een passende vorm om de prachtige teksten van de Boeddha tot uitdrukking te brengen?
Een manier vinden
Chanten is iets anders dan zingen. Zingen is expressiever, meer verbonden met emotie. We kunnen bijvoorbeeld het Requiem van Mozart zingen, dan liggen de noten voor de verschillende partijen vast, tempo en geluidssterkte zijn afgestemd op elkaar. Jan Kortie begeleidt een andere vorm van zingen: stembevrijding, improviserend zingen, om te leren bewust te zijn van het feit dát je zingt. “Muziek is mysterieus, onbevattelijk, onverbeterlijk, zingen is bedoeld om zingend te zijn. En hoeft dus nergens aan te voldoen” schrijft hij in Het lied van Het. “Muziek is onbegrensd, we weten niet wat er opkomt. Ieder mens is van nature levendig, heeft spirit, is spiritueel. En dat laat zich horen als je zingt”. Bij het improviserend zingen ligt een raakvlak met mediteren. Gregory Kramer beschrijft in “The Whole life path” de mogelijkheid tot zelf-loze expressie. Gaan zingen bestaat uit het ervaren van de adem, kaak laten zakken, keel- en tongspieren aanspannen en dan komt de klank vanzelf. Net als in zitmeditatie regelen we niet wat we zullen gaan ervaren, maar zijn we ontvankelijk. Er is een vorm van “niet-weten”, van in het moment zijn en nog niet in het volgende. Tijdens het weekend begonnen we dus met oefeningen die gaan om het feit dát je zingt. We oefenden om tijdens lichaamsoefeningen, rekken en strekken, klanken te laten ontstaan. Onder begeleiding van Cees improviseerden we bij de piano. We namen de drempel om ons te laten horen en kwamen in een veld van saamhorigheid. In de klanken resoneerden we met elkaar. Zelfs als de klanken niet harmoniseerden, ervoeren we toch dat de klank er zo kon zijn.
Zingen beschouwen als het verlengde van mediteren geeft de mogelijkheid om in het moment te zijn. “Dit is nu zo”. Ervaring van deelneemster Frieda Pruim: “Zingend mediteren ervaar ik als net zo waardevol als lopen en zitten, het is een andere manier om te zijn met wat er is. Het werkt het beste als je het met een groep doet. Daarbij komt bij mij vaak ontroering en dankbaarheid vrij.” Je overgeven aan het niet weten bij het zingen is niet gemakkelijk. Bij sommigen is er het verlangen om gezien/gehoord te worden: “ik kan heel mooi zingen, hoor mij”. Bij anderen het verlangen om niet gezien te worden: “ik kan niet zo hoog, zo snel, zo goed… zo mooi als jij”. We zijn geprogrammeerd als mens om wat we van onszelf laten zien en horen te beoordelen, met trots of juist schaamte. De Boeddha beschrijft het verlangen om te zijn of niet te zijn als een basisgegeven, van waaruit we onbewust gedreven worden om iets te zeggen of doen. Samen zingen toont die neiging, maakt het inzichtelijk.
Het gevoel van verbondenheid met elkaar leidde ook tot de ervaring van verbondenheid met anderen. We verbleven ongeveer 20 kilometer van het AZC in Ter Apel. De ervaring van een deelneemster, Nelleke Heinkens: “Door het samen zingen vanuit de geluiden die vanzelf naar boven kwamen, ook wanneer je stil was en luisterde naar de klanken van de piano, ontstond er een samenzang, wat mij deed denken aan een vogeldans, van de spreeuwen in de herfst. Dit gevoel van verbondenheid, gevoel van sangha ervaarde ik in een groot contrast met de mensen die op 20 km afstand in een AZC op zoek zijn naar een veilige plek. Terwijl ook zij een onderdeel zijn van de spreeuwendans. Dat was pijnlijk en het gaf ook een groot gevoel van dankbaarheid.” De openhartigheid door het zingen gaf zicht op dukkha, het gevoel van verbondenheid breidde zich uit naar mensen in heel moeilijke omstandigheden.
Dhamma-teksten leren
We hebben ook mantra’s gezongen, eenvoudige liederen die een aantal keren werden herhaald. Daarbij ging het om de verbinding met wát je zingt. De woorden (van de Dhamma) laten indalen, ze kunnen onthouden, het betekenisvol voor je laten zijn. Soms gaat het om woorden die je niet begrijpt (bijvoorbeeld omdat ze in het Pali zijn, of Sanskriet) maar door de herhaling worden ze toch eigen. Soms was een Nederlandse vertaling ontstaan. De 4 brahmavihara (metta, karuna, mudita, upekkha) waren vertaald met “ik zing je lief, ik zing je leed, ik zing je toe/ wens je geluk, in evenwicht met wat dan ook”. De woorden geven expressie aan wat je motiveert in het mediteren.
Laten groeien
De ervaring van een weekend samen zingend mediteren was heel inspirerend. Zij zoekt een weg om te groeien: meer vormen, vaker bijeenkomsten organiseren, repertoire zoeken, improviserend zingen als Insight Dialogue oefening. Wil je een bijdrage leveren of op de hoogte gebracht worden van vervolgactiviteiten? Neem contact met ons op: welkom@ankschravendeel.nl
(met dank aan Frieda Pruim voor redactionele ondersteuning)
Bron Nieuwsbrief SIMsara nummer 1, 2023 www.simsara.nl
