• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Twaalfde jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Achtergronden » Abhidhamma; boeddhistische filosofie/psychologie

Abhidhamma; boeddhistische filosofie/psychologie

24 juli 2022 door Hans Gijsen

Oorsprong en plaats in de Pali-canon

De woorden van de Boeddha zijn na zijn heengaan in parinibanna (ongeveer 400 v.Chr.) eerst enkele eeuwen mondeling overgeleverd en rond 100 v.Chr. schriftelijk vastgelegd in wat we de sutta’s noemen. Sutta wil zoveel zeggen als draadje. Alle sutta’s samen vormen het weefwerk van de Dhamma, de complete leer van de Boeddha. De sutta’s zijn opgetekend in het Pali. Daarom spreken we van de Pali-canon. Naast de sutta’s zijn ook de leefregels voor monniken en nonnen (de Vinaya) mondeling overgedragen en vastgelegd.

Tijdens de mondelinge overdracht zijn er drie momenten geweest waarin de monniken met elkaar de sutta’s en de Vinaya gereciteerd hebben. Uit de sutta’s is gaandeweg de Abhidhamma uitgekristalliseerd. Vinaya, sutta’s en Abhidhamma vormen samen de Tipitaka, de drie manden van het boeddhisme. Er is sprake van manden omdat ze op palmbladeren vastgelegd werden en die werden op hun beurt weer in manden bewaard. Palmbladeren hebben een beperkte levensduur, zodoende werd het steeds op nieuwe bladeren gezet. De eerst gevonden bladeren die we nu in bezit hebben dateren uit de 18e eeuw.

De structuur van de teksten komt op ons nu wel eens vreemd voor. Dat komt door de oorspronkelijk mondelinge overdracht, waarbij herhalingen en metrum gebaseerd op de adem een belangrijke rol spelen. Ook het onthouden van de teksten gaat dan gemakkelijker.

Door die mondelinge overdracht in bepaalde structuren, het op schrift stellen na enkele eeuwen en het kopiëren van teksten van palmblad naar palmblad kunnen allerlei vervormingen en toevoegingen van de oorspronkelijke woorden van de Boeddha hebben plaatsgevonden. Dat geldt zeker voor de Abhidhamma, die pas veel later tot stand is gekomen dan de sutta’s en Vinaya.

Er zijn wel enkele sutta’s waarin er een aanzet is gegeven tot de Abhidhamma, zoals in de verzameling van lange leerredes, het Singiti Sutta (De gezamenlijke recitatie der leringen) en het Dasuttara Sutta (De leerrede van de groeiende groepen van tien). Het is echter mogelijk dat die sutta’s op een later tijdstip aan de canon toegevoegd zijn.

En dan is er nog de sprookjesachtige versie waarin de Boeddha tijdens zijn leven de Abhidhamma uiteengezet gezet zou hebben aan de deva’s in de godenwereld en daarna aan Sariputta, een van zijn directe discipelen.

Wat is de Abhidhamma?

Abhidhamma is een theoretisch kader waarin vanuit de Dhamma zoals die te vinden is in de sutta’s een uiteenzetting gegeven wordt hoe onze geest werkt, welke mentale factoren werkzaam zijn, of ze heilzaam of onheilzaam zijn en hoe ze ontwikkeld kunnen worden naar totale bevrijding van de geest. Op een analytische manier worden de mentale factoren benoemd, veelal in rijtjes en opsommingen. Vanuit de praktijk van vipassanameditatie kennen we onder andere de 4 satipatthana’s, de 3 karakteristieken (dukkha, anicca, anatta), de 4 edele waarheden, 5 hindernissen, 5 aggregaten, heilzame en onheilzame factoren. Heilzame factoren zijn bijvoorbeeld: mindfulness, energie, concentratie. Onheilzame factoren zijn bijvoorbeeld: onwetendheid, verlangen, haat. Voor degenen die meer samatha-meditatie beoefenen zijn er de 4 rupa-jhana’s en de 4 arupa-jhana’s, dit zijn steeds diepere vormen van mentale absorpties.

De Abhidhamma bevat ook het uiteindelijke doel van de Dhamma: het ontwaken van de geest op 4 niveaus: sotapanna (stroombetreder); skadagami (iemand die nog éénmaal terugkeert); anagami (iemand die niet meer terugkeert) en arahat (volledig ontwaakt).

Alle rijtjes en indelingen uit de Abhidhamma zijn terug te vinden in de sutta’s. In de sutta’s worden er concrete situaties omschreven en persoonlijke adviezen om de Dhamma om te zetten in de directe praktische ervaring. De Abhidhamma vormt een conceptueel kader dat herkenbaar, ervaarbaar kan zijn in je meditatiebeoefening. Het is in hoge mate analytisch en bovenal subjectief. Het kan alleen maar in de directe persoonlijke ervaring herkend worden. Let op: uitsluitend een intellectuele benadering van de Abhidhamma zal niet leiden tot ultieme bevrijding.

Bewustzijn: ceta’s en cetasika’s

De Boeddha wijst ons er vooral op dat bewustzijn niet één ding is, één staat van zijn. Nee, ‘bewustzijn’ is een dynamisch spel van komende en gaande bewustzijnspakketjes, de zogenaamde ceta’s in Pali. Elk bewustzijnspakketje kent drie fasen: ontstaan, er zijn en weer verdwijnen. Ze kunnen elkaar oproepen en veroorzaken, zijn krachtiger of minder krachtig en hebben een zeer korte levensduur (fractie van een seconde). Dit proces en de richting waarin het beweegt, vatten we samen onder het begrip karma.

Ieder bewustzijnspakketje wordt vergezeld door ‘hulpjes’, mentale factoren die dat pakketje ondersteunen, de zogenaamde cetasika’s.  Ze hebben dezelfde levensduur.

Als je in dit deel van de Abhidhamma duikt dan kan het je gaan duizelen. Gelukkig blijft de positieve boodschap van de Dhamma overeind: het is mogelijk om je geest te ontwikkelen in een heilzame richting en uiteindelijk om totale bevrijding te bereiken. Nirvana, volledig ontwaken, is ook een onderdeel van de Abhidhamma.

Hulp of hindernis voor meditatiebeoefening?

Abhidhamma kan een hulpmiddel zijn doordat het de aandacht richt op de mentale processen en factoren die zich in ons brein – bewust of onbewust – voltrekken. En hoe de geest beschikt over ‘gereedschap’ om het goede te doen en uiteindelijk totale bevrijding, volledig ontwaken, te realiseren. Het kan echter ook een hindernis zijn omdat je factoren in je beoefening meent te herkennen die je in je beoefening projecteert vanuit je intellectuele kennis van de ‘rijtjes’.

Meer informatie over de historie en inhoud van de Abhidhamma is o.a. hier te vinden:
* Frits Koster, Het web van wijsheid; Inleiding tot de Abhidhamma, uitgeverij Asoka;
* Bhikkhu Bodhi, Compendium van de Abhidhamma, uitgeverij Asoka;
* Bhikkhu Bodhi, op You Tube, inleiding in de Abhidhamma (in het Engels);
* Nina van Gorkom, Abhidhamma in het dagelijks leven, uitgeverij Asoka;
* https://www.cs.ru.nl/~henk/AbhidhammaHB16jan2010.pdf
Deze tekst van Hans Gijsen verscheen eerder in het meinummer van SIMsara. Een uitgave van de SIM, de Stichting Inzichts Meditatie https:/simsara.nl. Foto Anne Veen.

 

Delen is rijkdom:

  • Twitter
  • LinkedIn
  • E-mail

Categorie: Achtergronden, Boeddhisme, Pali-Canon Tags: abhidhamma, Dasuttara Sutta, dhamma, leefregels, palmblad, Sariputta, SimSara, Singiti Sutta, sutta, Vinaya, vipassanameditatie

Lees ook:

  1. De Sangha, een veilig toevluchtsoord?
  2. ‘Gezondheid is het hoogste goed, nirvana het hoogste geluk’
  3. ‘Gezondheid is het hoogste goed, nirvana het hoogste geluk’
  4. ‘Gezondheid is het hoogste goed, nirvana het hoogste geluk’

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Primaire Sidebar

Door:

Hans Gijsen

is psycholoog, zangpedagoog en voorzitter van de SIM. 
Alle artikelen »

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

02 feb
Meditatie in het dagelijks leven
2 feb 23
08 feb
Online Lezingenserie 'Spirituele wetenschap - De nieuwe wetenschappelijke mentaliteit' (2)
8 feb 23
08 feb
Ontspanningsmeditatie Rotterdam (vipassana)
8 feb 23
09 feb
ONLINE - Meditatiecursus in de Dhammakaya traditie
9 feb 23
09 feb
Rotterdam - geleide meditatie (vipassana meditatie)
9 feb 23
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    Taigu – Het lijden in de wereld

    Taigu - 6 februari 2023

    Het komt Taigu voor dat boeddhisme te vaak gaat over ‘verlichting’ en te weinig over het lijden in de wereld, dat eerst moet worden opgelost voordat iemand zich in spirituele zin bevrijd kan wanen. Het existentiële kerndilemma van boeddhisme is dat wij ieder delen in de rotheid van de wereld, terwijl wij over het vermogen beschikken onze bevrijding dichterbij te brengen door het lijden van de ander te verminderen. In sommige teksten wordt dit vermogen ‘boeddhanatuur’ genoemd.

    Linkerhemisfeer domineert – een catastrofale weg

    Rob van Boven en Luuk Mur - 6 februari 2023

    We leven steeds meer in een materialistische wereld gericht op nut en macht, met hebzucht als doorlopende achtergrond motivatie. Afleiding is inmiddels vooral een noodzakelijkheid, waardoor het een gevangenis is geworden. Volle brede aandacht voor de natuur, elkaar, de omgeving kunnen we niet meer opbrengen.

    Ashoka – India’s bijna vergeten keizer

    Kees Moerbeek - 5 februari 2023

    De verdiensten van Ashoka (circa 268 – 232 v.o.j.), de derde keizer van het Mauryaanse rijk zijn groot, maar hij was bijna vergeten. De vertaling van zijn inscripties in de 19de eeuw ontrukte hem aan 2.000 jaar vergetelheid. Dit artikel gaat over het boek Mauryan India van de ook internationaal eminente Indiase historicus Irfan Habib en vooral over Ashoka’s inscripties.

    Erik – Een kleine geschiedenis van de leegte

    Erik Hoogcarspel - 1 februari 2023

    Logica is als de Formule 1: het geeft een hoop lawaai, maar het leidt ergens naar. Leegte gaat ook nergens naartoe, het heeft geen geschiedenis, dat hebben alleen de mensen die erover praten.

    Erik Hoogcarspel – Een beter boeddhisme met fenomenologie

    gastauteur - 16 januari 2023

    De Boeddha heeft zich ook nooit 100.000 geboortes herinnerd. Als je een goede meditatie hebt dan kan het voorkomen dat er heel veel situaties van vroeger door je hoofd spelen. En dat zijn allemaal geboortes van een ik en de dood van een ik. Je ik is niks anders dan het volledig verwikkeld zijn in jouw situatie. En dat gebeurt ook in je meditatie.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Het regressieprobleem in de advaita vedanta
    • Het jaar 2023 – dag 38 -ziekzwakmisselijk (2)
    • Als individu ben je nooit alleen…
    • Stichter van Fo Guang Shan – eerwaarde meester Hsing Yun (97) overleden
    • Onderzoek Aon: 313 miljard dollar schade in 2022 door natuurrampen

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

     

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen.

     

    Privacy en cookies

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

    Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

    Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

    Noodzakelijke cookies

    Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

    If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

    Privacy

    Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens