Mindfulness komt uit het boeddhisme, mag het ingezet worden in het bedrijfsleven? Op de werkvloer? Als therapie? Is mindfulness goed voor je? De Vlaamse filosoof Marc De Kesel, directeur interne en externe zaken van het Titus Brandsma Instituut (Radboud Universiteit) in Nijmegen heeft grote bedenkingen. Hij vindt het oneigenlijk gebruik van een aan het boeddhisme ontleende meditatietechniek.
De Kesel in een interview met het dagblad Trouw van 3 oktober jongstleden: ’Ik weet dat veel mensen en bedrijven dol zijn op mindfulness. Het wordt ook gebruikt voor psychotherapie. Maar ik vrees dat het al te vaak wordt ingezet om de echte problemen te omzeilen of simpelweg toe te dekken. Als je onmin hebt met je baan of je werkgever, maar ook als je verloren loopt en in de knoop zit met jezelf, dan helpt maar één ding: praten. En als het nodig is: meer praten. Niet op een matje gaan zitten.’
De filosoof heeft zelf geen ervaring met mindfulness. De Nijmeegse hoogleraar psychiatrie Anne Speckens wel. Zij doet aan de Radbouduniversiteit onderzoek naar de effecten van mindfulness, een methode om bewust en zonder oordeel aandacht te schenken aan wat er in lichaam en geest gebeurt. Speckens benadrukt in een reactie op de stelling van De Kesel dat deze praktijk niet bedoeld is als smeermiddel voor de economische machine, maar dat het systeem erdoor kan veranderen. Rust en ‘in het moment zijn’ hebben volgens haar wel degelijk een kritische functie. Het Nijmeegse UMC zet met succes mindfulness in bij pijnbestrijding. De Vlaamse psychiater Edel Maex is een van de grondleggers van het inzetten van mindfulness in de Lage Landen in het omgaan met pijn bij onder meer kankerpatiënten.
Onderdeel zwaar programma
De Kesel: ‘Mindfulness komt uit het boeddhisme. Het gaat terug op één rede van de Boeddha. Dit soort meditatie is ontleend aan het boeddhisme, als onderdeel van een zwaar program binnen een uitgesproken spirituele leefwijze. Die mag en kan je niet zomaar gebruiken voor therapeutische doeleinden.’ De Kesel wijst ook op het gevaar van meditatie. ‘Boeddhistische teksten zijn daarin duidelijk: als je psychisch niet okay bent, als je niet goed in je vel zit, als je in de misère zit, dan is de meditatieve ascese niet voor jou. Wie zich eraan waagt, moet in balans zijn, moet heel sterk in zijn schoenen staan. Anders kan het fout aflopen. Niet dat een sessie mindfulness niet deugddoend of helend kan zijn’, geeft De Kesel in het artikel in Trouw toe. ‘Op zich heb ik heb er niks op tegen, maar als het wordt opgenomen in de therapie en in je ziektekostenverzekering, als het een economische bedding krijgt en je geld kunt verdienen aan mindfulness, ja, dan ben ik zeer sceptisch.’ Hij vergelijkt mindfulness voor de westerling wat Lourdeswater is voor de rooms-katholiek. Wie wijs wil zijn, moet pijn lijden en geen brokstukken overnemen uit oosterse tradities die oorspronkelijk voor iets heel anders bedoeld zijn.
Boeddhisme in de uitverkoop?
Een vrouw heeft een stressvolle baan bij een groot internationaal bedrijf. Ze wordt geacht 24 uur per dag bereikbaar te zijn en haar salaris en toekomstige carrière hangen af van de targets die ze moet halen. Net als veel van haar collega’s kampt zij met burn-out klachten. Sinds kort biedt het bedrijf daarom een wekelijkse training mindfulness aan voor alle medewerkers. Doel is om de medewerkers meer rust en concentratie bij te brengen, zodat ze de hectiek van hun stressvolle baan beter aankunnen. De vrouw heeft echter een boeddhistische achtergrond en vindt de training moreel verwerpelijk: mindfulness wordt hier ingezet om mensen binnen een neoliberaal systeem te houden, vindt zij. Ze stelt dat de commerciële training alleen maar tot doel heeft om mensen binnen een systeem te houden dat hen uitput en uitbuit in plaats van radicaal anders naar het leven te gaan kijken, zoals de oorspronkelijke doelstelling van mindfulness is. Ze eist dan ook bij de rechter dat de training wordt stopgezet.
Mag mindfulness ingezet worden voor bedrijfsdoeleinden?
Op 24 september vond in cultuurhuis de Lindenberg in Nijmegen een door Radboud Reflects, onderdeel van de Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen, georganiseerde heuse ‘rechtszaak’ (redetwist) over deze kwestie plaats. In een uitverkochte zaal riep dr. Marcel Becker, universitair hoofddocent ethiek, de twee ‘getuigen-deskundigen’ op. Prof. Anne Speckens, directeur van het Radboudumc Centrum voor Mindfulness en hoogleraar psychiatrie, wilde ingaan tegen het beeld van mindfulnesstraining als bedwelmend middel voor werknemers. Prof. Marc de Kesel, directeur van het Titus Brandsma Instituut en expert op het gebied van de mystiek, had de bedoeling ons juist te waarschuwen voor het losrukken van mindfulness uit zijn bedoelde context om onze eigen problemen ermee uit de weg te gaan.
Open staan
Speckens stelde dat veel critici niet altijd weten waar ze het over hebben. Wat is mindfulness en wat doen mensen eigenlijk in zo’n cursus? Speckens hield de definitie van Jon Kabat-Zinn, een van de eerste wetenschappers die onderzoek deed naar de medische toepassingen van mindfulness, aan: ‘met aandacht aanwezig zijn in het huidige moment, op een manier waarop je een ‘open mind’ hebt en niet bevooroordeeld bent’. Mindfulness is een vaardigheid.
Het is een eerste stap om ons bewust te worden van onze ervaring, onze emoties en gedachten. Door het stilstaan leren medewerkers zich bewust te worden van de automatische manieren waarop ze op bepaalde situaties reageren: vermijding, onderdrukking, afwijzing of overcompensatie. Doordat mensen zich van deze patronen bewust worden, kunnen ze de vraag gaan stellen of er niet andere manieren zijn om met deze situaties om te gaan. Het systeem van binnenuit veranderen. Door leidinggevenden mindfulness te laten ontwikkelen, veranderen we wel degelijk het systeem, stelde Speckens.
Moet ik gelukkig zijn?
Marc De Kesel begon door op te merken dat hij ietwat aarzelt, omdat hij niet graag iets bejegend dat de samenleving als positief ervaart. De Kesel begreep wel waarom mindfulness ‘in’ is, maar het zou volgens hem niet zo moeten zijn. Ons gebruik van mindfulness op het kantoor trekt een element van een nobele en ons vreemde traditie uit zijn verband. Het is helemaal niet bedoeld als therapie voor mensen die een probleem hebben, stelde De Kesel. Mindfulness is één onderdeel van een zware spirituele levenswijze waarop men goed voorbereid moet zijn. De Kesel stoorde zich eraan dat wij westerlingen iets uit een andere cultuur halen en het dan voor onze eigen doeleinden gaan gebruiken.
Dat wij mindfulness inzetten om mensen weer gelukkig op de werkvloer te maken, is voor De Kesel problematisch. ‘De mens heeft het recht zich zo te voelen als hij wil. Hij hoeft niet gelukkig te zijn!’ Als iemand psychische problemen heeft, is dit omdat hij zich niet meer in zijn eigen ‘verhaal’ herkent. Om die persoon te helpen moet je hem niet ‘weer gelukkig maken’, stelde De Kesel, maar hem confronteren met het probleem van zijn vrijheid tegenover dat levensverhaal. Met mindfulness-therapie herwin je die vrijheid volgens De Kesel niet, maar dek je het probleem van die vrijheid weer toe.
De oosterse vlucht van de westerse mens
De Kesel vroeg zich af of onze fascinatie voor mindfulness en oosterse spiritualiteit niet een soort vlucht voor onszelf is. De westerse mens zit volgens De Kesel vol onbehagen voor de realisatie dat niet een of andere godheid, maar wij zelf de verantwoordelijkheid voor de wereld dragen. Daarom voelen we ons aangetrokken tot een spiritualiteit die ons vertelt dat we niet afgesneden zijn van de wereld, maar dat we juist één zijn en in een altijd-aanwezig nu leven. Die scheiding tussen zelf en wereld moeten we volgens De Kesel niet toedekken, maar hard confronteren. ‘Als we denken dat we allemaal verbonden zijn en allemaal in het nu leven, verliezen we de kritische tools om ons werkelijke bestaan te confronteren’, stelde hij.
De sprekers reageerden ook op stellingen en vragen van het publiek. Terwijl ze het met elkaar oneens waren over de typering van mindfulness als vlucht, waren Speckens en De Kesel eensgezind over de stellingen. Beiden stelden dat het streven naar rust niet in een bedrijfsomgeving past en dat je met mindfulness-apps alleen niet echt tot mindfulness komt.
Een stemming onder het publiek gaf een krappe meerderheid voor De Kesel: 53% tegenover 47% voor Speckens. Becker kondigt daarmee het oordeel van deze ‘rechtbank’ aan: mindfulnesstraining bij multinationals wordt verboden.
Bronnen: dagblad Trouw https://www.trouw.nl/religie-filosofie/mindfulness-is-nooit-een-oplossing-stelt-deze-filosoof-je-moet-praten-niet-op-een-matje-zitten~b4e9a424/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.startpage.com%2F
en verslag van Thom Janssen, als onderdeel van de Research Master Filosofie van de Radboud Universiteit https://www.ru.nl/radboudreflects/terugblik/terugblik-2020/terugblik-2020/20-09-24-boeddhisme-uitverkoop-redetwist-filosoof/
Ujukarin zegt
Slechts 2 toevoegingen/commentaren.
a) Of Mindfulness-gebruik ethisch is of niet bepaalt de mindfulnesstrainer zelf. Mocht deze boeddhist zijn dan kan zhij zelf ethische grenzen instellen, bijvoorbeeld wél om mensen in een non-profit of idealistisch bedrijf beter te laten functioneren maar niet om mensen binnen een wapenfabrikant of roofkapitalisme-bastion te helpen. Omdat zhij in het laatste geval zou kunnen vinden dat de beste oplossing voor dat bedrijf zou zijn om pakweg zwaarden tot ploegscharen om te smeden ;-)
Ik zie niet in waarom nota bene een psycholoog hier iets over te zeggen zou kunnen hebben, psychologie in algemene zin ontbeert de ethiek en het morele kompas dat nu juist o.a. boeddhisme biedt.
b) Speckens heeft gelijk en De Kesel niet; soms is zelfreflectie écht beter dan praten praten praten. Ujukarin 0.5 ;-) zat als adolescent zodanig in de knel dat door zijn gedrag alle kantoorteams waar hij kwam hem wegstuurden. En vond geen enkele inspiratie van de toegewezen therapeut die wilde praten, analyseren, terug naar zijn jonge jeugd etc etc. Ujukarin 0.5 wilde simpelweg een moreel kompas, een ideaalbeeld als mens, en van daaruit kunnen leren zichzelf te verbeteren. Waarbij beter functioneren in kantoor een neven-effect kon zijn, maar dat bredere ideaalbeeld het hoofddoel. En ging dus leren mediteren inplaats van verder te gaan met de therapeut. Het werkte qua kantoorgedrag.
With folded palms,
G.J. Smeets zegt
Mindfulness. Kees Moerbeek had het er hier een paar dagen geleden ook over in een bijdrage aan de gedachten-wisseling. Wat hij daar niet noemde en wat ook door psychiater Anne Speckens en filosoof Marc De Kesel (beiden in bovenstaand stuk geciteerd) wordt overgeslagen is een onomstreden historisch feit: Sigmund Freud heeft een spiritueel neutraal recept geformuleerd voor introspectie: de leerling spreekt hardop wat er zoal in hem opkomt (ongecensureerd associëren) terwijl de leraar het met gleichschwebende Aufmerksamkeit (dat is Freuds technische term) aanhoort.
En let wel: Siegmund Freud heeft er geen twijfel over laten bestaan dat zijn mindfulness recept alleen werkt bij bezwaarde mensen, niet bij zwaar neurotische/psychotische mensen. Als ik me niet vergis maakt ook de Pali Canon daar gewag van.
Henk Molenaar zegt
“…bijvoorbeeld wél om mensen in een non-profit of idealistisch bedrijf beter te laten functioneren maar niet om mensen binnen een wapenfabrikant of roofkapitalisme-bastion te helpen.”
Daar ben ik het helemaal mee eens. Daarom is het ook verschrikkelijk erg dat dankzij de Boeddhistische Unie Nederland er geestelijke verzorging wordt gegeven binnen het Nederlandse leger. Dit zonder enkele slag of stoot maar met vol trotse leden. En een trotse voorzitter die een enkele keer bij oproep moet aanschuiven bij de minister. Dit is onwetende ziekelijke poppenkast, door en door corrupte rottigheid.
Ujukarin zegt
Ja, in zijn algemeenheid zal ik meditatie (en mindfulness) nooit adviseren, en doceren, aan iemand die al zwaar in de put zat. We hebben bij ons tempeltje bijvoorbeeld jarenlang een schizofrene man, soms poeslief soms onhandelbaar, gehad; en hem met zachte hand proberen af te houden van al te intensief mediteren en duwen naar zijn therapeut en zijn medicijnen. Uiteindelijk is hij uit beeld verdwenen, hopelijk naar een goede volgende stap.
Veel boeddhistische teksten spreken erover dat je mentaal een ‘happy healthy human being’ moet zijn voordat meditatie echt kan gaan werken. Dat ‘happy’ natuurlijk vooral in algemene zin, velen komen juist tot meditatie omdat ze in andere zin Dukkha ervaren hebben. Bijvoorbeeld fysieke ziekten, burn-out etc.
With folded palms,
Ujukarin zegt
Nou daar ben ik het als BUN deelnemer dus weer faliekant mee ONeens. Het NL leger is geen moordmachine, maar wordt willens en wetens ingezet om mensen wereldwijd met ‘gepast geweld’ te beschermen tegen erger. Dus een mindfulness of andere training aan legerpersoneel, bijvoorbeeld ter behandeling of voorkoming van PTSS, kan zeker door mijn ethische beugel ;-)
With folded palms,
Shika zegt
Mindful iemand neerknallen.
De slager slacht mindful een varken.
Een tijdje geleden hoorde ik van iemand dat hij mindful naar pornofilms zat te kijken.
Het zal allemaal wel. Ze doen maar.
Henk van Kalken zegt
Als mindfulness uit de spirituele context wordt gehaald om daarmee de verkoopcijfers te bevorderen lijkt me dat niet zo zinvol. Het gaat niet om goed of niet goed, dat zijn geen mindfulnessbegrippen. Het is in dat geval een techniekje dat door de psychologie en aanverwante wordt gebruikt en heeft met werkelijke aanwezigheid en spontane openheid evenveel te maken als Trump met integriteit.
robq zegt
Sommige mindfulness trainers, vaak diegenen die zich ‘spiritueel leider’ of ander gewauwel noemen, gaan er prat op dat ze mensen met ernstige psychische problemen steeds doorsturen. Dit toont alleen al de oeverloze pretentie van deze lui dat ze de kennis of het inzicht hebben om dit te doen. Er zijn natuurlijk uitzonderingen, ik noem er twee in België, maar er zijn er meer, zoals Edel Maex (psychiater) of Bjorn Prins (klinisch psycholoog). Deze mensen zijn getraind in het herkennen van geestelijke pathologie en weten hoe zulke situaties aan te pakken. En er zijn mensen die dit ook wonderwel goed aanvoelen maar zonder enige opleiding te hebben om dit aan te pakken en dan oprecht hun best doen met gezond verstand (zie o.a. bovenstaand wijs verhaal van Ujukarin). Maar uit eigen ondervinding zijn er ook ‘spirituele leiders’ die zo vol van hun eigen ego zijn dat ze denken dat ze dat wel kunnen/zullen herkennen en goed kunnen aanpakken met zelfs reële zelfmoord(pogingen) als gevolg. Er zijn ook ziektebeelden zoals OCD (dwangneuroses) waarvoor mindfulness of andere meditatie inderdaad wat rust brengt. Maar dan wel samen met een professionele behandeling van een psychiater. Alleen meditatie brengt dan soms tijdelijke rust en afzwakking van de symptomen om daarna vaak tegen een muur te knallen. Meditatie kan een bij ziekte een hulpmiddel zijn maar is geen alternatief voor geneeskunde. Ik ken zelf iemand die denkt dat hij tijdens zijn laatste retraite bijna tot verlichting kwam. Maar als ik zijn uitleg hoor versta ik zelfs, ik ben geen arts of psycholoog, dat dit de waarschijnlijke aanloop tot een psychose is en zeker niets wat ook maar trekt op verlichting of een sub vorm ervan. Zeer gevaarlijk. Zeker als er geen arts of psycholoog in de buurt is.
Hoe stop je deze onverantwoorde waanzin? Moet er echt met verklaringen van getuigen, en die zijn er, naar de rechtbank gestapt worden? Moeten overkoepelende boeddhistische organisatie hier niet tot voorzichtigheid aanmanen? Verschillende religies kenden vroeger ook dit probleem maar hebben hier de nodige voorzorgen om bestudeerd en aangepaste instructies aan hun dienstverleners verstrekt.
Sommige ‘spirituele leiders’ of hoe ze zich ook noemen hebben veel te veel zelfoverschatting en delen maar ‘wijsheden’ uit. Zij weten het!? Om af te sluiten: ik heb de bovengenoemde heren Maex en Prins nog nooit, en ik ken ze al vrij lang, (grote) waarheden horen verkondigen. Hoe meer wijsheid en ervaring hoe minder ego en futiel ‘spiritueel geblaf’? Maar wel veel inspiratie en ruimte om hun medemens laten denken en reflecteren? Met de Dhamma in de hand mag u gerust twijfelen met sommige ‘spirituele leiders’ die vol van zichzelf zijn of een geveinsde nederigheid etaleren. Ondervraag ze zelf maar, meestal is hun kennis van de Dhamma zeer klein. Laat u niet door die oplichters overbluffen. Er zijn natuurlijk ook heel ernstige en goede mensen tussen, voor alle zwart is er gelukkig genoeg wit.
Joop Ha Hoek zegt
Het verhaal ging over het inzetten van mindfulness in het bedrijfsleven.