Op 12 april schreef André Droogers in deze krant met overtuiging over de betrekkelijkheid van feiten. Zijn stuk is een pleidooi om de waarden te laten spreken. Ik ben het roerend met hem eens. Het zou eens wat zijn om dat in een discussie echt te zeggen: “Zullen we de waarden laten spreken?” Toch, pace broeder Droogers, wil ik nu de betrekkelijkheid van zijn visie laten zien en een pleidooi schrijven vóór feiten en de liefde voor feiten, voor de werkelijkheid.
Welke waarden laten wij spreken? Zijn dit egocentrische of ruime waarden? Wie een enge cirkel van empathie heeft, kiest op bestendige wijze voor de belangen van het zelf en de directe naasten. Er bestaan veel mensen die op willen komen voor hun eigen zelf, hun gezin, hun wijk of stad, hun land. Zij vinden feiten genoeg in de wijde werkelijkheid om hun betogen mee te ondersteunen. Anders verzinnen zij ze wel. Er bestaan ook heel wat mensen – minder? – die een ruimere cirkel van empathie hebben en waardes als medemenselijkheid en mededogen vooral laten spreken. Ook zij vinden voorbeelden genoeg om desgewenst hun gelijk te halen.
André Droogers heeft gelijk als hij zegt dat feiten ‘iemands feiten’ zijn en verzameld in een subjectieve context? Altijd? Nou, nee. Wel heel vaak, natuurlijk. Echter, sommige dingen zijn domweg waar. De aarde draait om de zon en niet andersom, de wereldgeschiedenis is langer dan een paar duizend jaar en niet alle boeddhisten zijn even vredig van gedrag. Dingen die domweg waar zijn betreffen niet alleen de wis- en natuurkunde maar ook de psychologie en zelfs spirituele systemen. Je moet er soms even naar zoeken maar ze zijn er.
Kunnen we feiten betwijfelen? Ja zeker en, zoals Popper inderdaad opmerkte, moeten we ze proberen te falsifiëren. Hier is echter een grens aan. Zodra we aan 99,9% zekerheid zijn – bij wijze van spreken – dan heeft verder twijfelen vaak niet zoveel zin. In mijn boekje De Ware Weg betoogde ik al dat ook twijfel een reden zou moeten hebben. Ik bedoel daarmee dat het bijzonder weinig zin heeft om op de stoel van de Ivoren Toren-filosoof te kruipen en bij elk feit te zeggen ‘En toch weet je het niet 100% zeker!’ Ja, en dan?
Er zijn dus feiten. We weten bijna niets van wat er precies gebeurde op de hele jonge aarde. Er zou vier miljard jaar geleden een ruimtestation met alien vakantiegangers om ons heen kunnen hebben gecirkeld. Hey, ik kan niet bewijzen dat het niet zo is! We hebben wel rotsblokken van ongeveer zo oud. Het is dus ondubbelzinnig zeker dat er toen een aardkorst was. Wat dichter bij huis en wat interessanter voor de gemiddelde lezer wellicht kunnen we opmerken dat boeddhistische meditatie echt helpt. Het is vaak genoeg geprobeerd en vaak genoeg met succes. Er zitten wat haken en ogen aan maar dat betekent alleen maar dat je zorgvuldig en nauwkeurig moet zijn als je iets beweert. We kunnen ondubbelzinnig zeker zijn dat de door rechtse politici nog steeds zo gepropageerde ’trickle down economics’, ook wel bekend als Reagonomics, niet werkt zoals beweerd wordt dat het werkt. Het is vaak genoeg geprobeerd. Soms doet je wereldbeeld er niet toe.
Om de hele discussie over feiten los te laten en over te stappen op een synthese tussen Droogers idee en het mijne wil ik wijzen op de werkelijkheid. Wat wij er ook van maken, welke saṅkhāra wij nu weer in ons hoofd hebben, er is een werkelijkheid. Wij hoeven die niet eens te kennen, menig mens leeft van wieg tot graf (als) in een droom. Toch bestaat het universum op de een of andere manier en niet op een andere. Waar zowel echte goed begrepen, zuivere wetenschap als de goed begrepen Boeddha naar verwijzen is open staan voor, interesse in een zelfs liefde voor die werkelijkheid. Laat dit de waarde zijn die spreekt! Laten we ons met een milde, open, niet-oordelende houding opstellen tegenover de werkelijkheid en als het ware zeggen: Kom maar, toon me maar wat is, wat dat ook is, of mij dat nou uitkomt of niet, of ik er gelukkiger van word of niet, of ik gelijk heb of niet. Dat alles geef ik op. Dat alles laat ik los, laat ik varen.
Welke waarden laten we nog meer spreken? Compassie en inzicht? Hopelijk. Een open, nieuwsgierige houding tegenover de werkelijkheid zorgt echter als vanzelf voor ontspanning en geeft deze prachtige (boeddhistische) waarden ruimte om te groeien en te bloeien.
