Creativiteit en spiritualiteit (2)

Iedere creatie die gedachten of gevoelens tot uitdrukking brengt is kunst, ongeacht de waardering die het krijgt. De soms idiote geldbedragen die mensen betalen voor bepaalde kunstwerken, zeggen meer over de kopers dan over de gedachten of gevoelens van de creatievelingen die ze in hun kunstwerken tot uitdrukking brachten, want vaak zijn de kunstenaars al dood en begraven voor hun werken recordbedragen opbrengen. Gelukkig zijn er musea waarin allerlei kunstwerken zijn te vinden die tonen dat het omgekeerde ook waar is: de getoonde werken roepen gedachten en gevoelens bij de bezoekers op! Deze gedachten en gevoelens hoeven echter niet per se dezelfde te zijn als die welke de kunstenaar ertoe aanzette het werk te maken. Dat zie je ook bij de kunstwerken die kinderen scheppen voor hun ouders of anderen. Ieder kind drukt zichzelf in zijn creatie uit en iedere volwassene die daar vervolgens mee geconfronteerd wordt, zou er goed aan doen zich dat te realiseren. Volwassenen die over zichzelf beweren ‘absoluut niet creatief’ te zijn, zeggen daarmee eigenlijk dat zij absoluut niet in staat zijn hun gedachten en gevoelens tot uitdrukking te brengen. Dat is tragisch. Zelfs wanneer zo iemand een vel papier helemaal zwart zou schilderen, kun je dat kunst noemen wanneer het inderdaad zijn gedachten en gevoelens weergeeft op het moment van schilderen. Kunst is een soort taal! Taal in krijt, verf, steen, muziek, beweging, of om het even wat ook…. Het zegt iets.

Welbeschouwd is ieder mens een kunstwerk op zich. Ik weet werkelijk niet meer wie het als eerste schreef of zei (ik was het zeker niet), maar ik zie er wel wat in: voor het veertigste levensjaar is ieder mens een kunstwerk in wording, en na het veertigste levensjaar een kunstwerk in fase van voltooiing. Zo ongeveer uiteraard, want het komt niet op een jaartje. In ieder kunstwerk mens komen namelijk gedachten en gevoelens op allerlei manieren tot uitdrukking, om te beginnen in en door het lichaam zoals het is. Neem bijvoorbeeld het gelaat. Het jonge gelaat heeft ieder mens gekregen, maar het oudere gelaat heeft ieder zelf gemaakt. Het maakt bijvoorbeeld verschil of je lachrimpels rond de ogen hebt of een ingegroefd fronsen. Ook de lichaamshouding zegt veel. De een straalt fierheid uit, een ander heeft de schouders steeds meer laten zakken tot ze niet meer een, twee, drie ergens onder zijn te zetten. Iemand die zijn lijf levenslang goed onderhoudt ziet er op hoge leeftijd anders uit dan degene die het verwaarloost. Ook aan de kleding valt een en ander af te zien. En dan gaat het er niet om of je dure merkkleding draagt of goedkope confectie of vintage… het gaat erom of dat wat je aanhebt past bij wie en wat je zelf uit wilt uitstralen. Een stuk chagrijn in een maatpak blijft een stuk chagrijn, en een positivo in lompen straalt dwars door die lompen toch positiviteit uit! Het levende kunstwerk mens geeft in voorkomen, aankleding en in alle doen en laten uitdrukking aan het waaruit en waarmee de persoon leeft; of –  want dat kan ook – aan de verwarring, de ontreddering, door het gebrek aan houvast aan enig benul van waaruit en waarmee.

Beseffen (of geen idee hebben) waaruit en waarmee je leeft hoort bij spiritualiteit, en, of je wilt of niet, dat kun je onmogelijk voor altijd voor iedereen verborgen houden. Niemand kan zijn gevoelsleven zonder consequenties zowel voor de buitenwereld als voor zichzelf levenslang verborgen houden. Jij ook niet! Dat lukt misschien voor zelfs vele jaren, maar uiteindelijk barst het naar buiten toe en hervormt jouw eigen binnenwereld het kunstwerk dat jij van jezelf wilde tonen in het kunstwerk dat je eigenlijk bent. Dat kan een pijnlijk proces zijn, zeker wanneer het verschil tussen beide groot is. Regelmatige zelfreflectie is onontbeerlijk om dichtbij jezelf te komen en te blijven, zodat je wat je jezelf en anderen laat zien overeenkomt met wie en wat je zelf ervaart te zijn. Zelfreflectie werkt altijd twee kanten op: Je kijkt naar jezelf met als doel je bewust te worden van de impact van jouw voorkomen, doen en laten op anderen. En omgekeerd. Dat laatste wil zeggen dat je je ook bewust wilt worden van de impact van het voorkomen, doen en laten van anderen op jou. Anders gezegd: wat gebeurt er in jouw binnenwereld onder invloed van de buitenwereld en welke invloed heb jij op de werkelijkheid om je heen? Bij mij komen hier begrippen op als humor, relativeren en empathie, om er maar een paar te noemen.

Waaruit en waarmee je leeft, de geest, uit zich ook in alles waar jouw belangstelling naar uitgaat. Waar kijk je naar? Waar luister je naar? Wat zoek je op en wat mijd je? Waardoor word je afgeleid en waarin zoek jij je afleiding? Het zijn in de basis spirituele zaken, ook al zien veel mensen dat helemaal niet zo. Dezelfde vragen kun je stellen in iets andere vorm: wie zoek je op, wie mijd je? Wie leid je af en met wie zoek je afleiding. Jouw vrienden- en kenniskring is niet zomaar vanzelf ontstaan. Jij hebt hen gekozen of zij hebben jou gekozen, of jullie hebben elkaar – hoe het ook zij – geaccepteerd als onderdeel van de gezamenlijke vrienden- of kennissenkring. Dat gaat niet helemaal op voor de familiekring, want die kreeg je er bij jouw geboorte ongevraagd bij, hoewel daarover de meningen verschillen. Jouw werkkring met alle collega’s en concurrenten daarbij is slechts gedeeltelijk jouw eigen keuze, maar je hebt er wel mee te dealen. Hoe je dat doet, en hoe jij in dat alles jouw plaats zoekt, vindt en handhaaft, zegt weer van alles over wie en wat jij bent. Dat maakt zelfs jouw familie en werk deel van jouw spirituele en creatieve aandachtsveld. Waar je mee omgaat, daar word je door besmet. Wat doe je ermee? Hoe ga je ermee om? Het werkt altijd twee kanten op. Jouw hele leven is daardoor een kunstwerk dat nooit helemaal af is, tot het moment waarop je sterft.

Aanpassen is opnieuw een sleutelbegrip. Pas je aan, zonder ergens over te oordelen. Aanpassen is geen eindterm maar een startbegrip. Vanuit aanpassen krijg je alle tijd en ruimte om jouw eigen koers te bepalen. Het is op het startmoment zo het is, in ieder denkbaar opzicht, of je dat wilt of niet. Als je het zo wilt houden. Prima. Dat is een keuze. Als je het wilt veranderen. Ook prima. Dat is eveneens een keuze. Maar waar je ook voor kiest, de gevolgen die iedere door jouw gemaakte keuze heeft, komen op jouw eigen bordje terecht. De slagzin ‘deze dag is de eerste dag van de rest van mijn leven’ mag je wat mij betreft echter zo vaak je wilt veranderen in: ‘deze keuze is een bewuste keuze voor de rest van mijn leven (tot ik een andere keuze maak)’. Het betekent dat je steeds opnieuw keuzes kunt maken, al dan niet gedwongen door omstandigheden of geforceerd door ongewenste gevolgen van eerdere keuzen. Wat je ook kiest, ongeacht wanneer en hoe vaak … de gevolgen ervan zijn en blijven voor jouw rekening. Kies daarom bewust vanuit jouw geest (spiritualiteit) vanuit aanpassing aan de situatie en durf uitdrukking te geven aan jouw binnenwereld (creativiteit) in reflectie op jezelf én de ander. Moeilijk? Ja! Onmogelijk? Nee!

Spiritualiteit en creativiteit zijn intrinsiek grenzeloos. Dat houdt in dat jij je uitgedaagd mag weten tot grenzeloosheid. Daarmee bedoel ik natuurlijk niet dat je zomaar grensoverschrijdend gedrag kunt gaan goedpraten, want grensoverschrijdend gedrag heeft alles te maken met de grenzen van anderen! De uitdaging aan jouw adres geldt uitsluitend het doorbreken van alles dat jou beperkt en gevangenhoudt binnen imaginaire grenzen. Anders gezegd: durf door alle grenzen te breken die niet echt bestaan, behalve in jouw eigen verbeelding. Niet iedereen zal jou kunnen, durven of willen volgen. Je wordt dan voor die mensen ‘onnavolgbaar’ en dat kan leiden tot verwijdering. Hoe dat te waarderen, is geheel aan jou. Je kunt proberen wel over onnavolgbare stappen in gesprek te blijven, bijvoorbeeld door uit te leggen wat je beweegt, als je daar de woorden voor kunt vinden. Houd iedereen evenwel in de eigen waarde.

Grenzeloos zijn is wennen. Vergelijk het met leren zwemmen. Ik herinner mij nog dat een van mijn kinderen al prima kon zwemmen in ondiep water, maar zodra hij te horen kreeg dat het onder hem al gauw twee of meer meters diep was, raakte hij in paniek. Twee meter! Hijzelf was nog geen anderhalve meter, dus daar kon hij niet staan. Help… Toen hij ouder werd, leerde hij vlot dat twee meter diepte niets was om bang voor te zijn, maar hij kreeg het wel weer benauwd toen hij in een meer zwom dat meer dan veertig meter diep was. Hetzelfde overkomt mensen die ‘grenzeloosheid’ ervaren. Zo’n ervaring kan paniek oproepen. Het is daarom begrijpelijk dat het voor veel mensen fijn is te weten dat ze -wanneer ze dat maar willen – uit de grenzeloosheid snel terug kunnen keren binnen vertrouwde grenzen. Wat zijn vertrouwde grenzen? De tijd: weten dat het na een half uurtje voorbij is, bijvoorbeeld. De plaats: weten waar je lijf zich bevindt zodat je daar direct in terug kunt keren en om je heen kunt kijken. De groep: weten dat je omringd bent met mensen die jou zullen beschermen en zo nodig zelfs zullen redden als er iets gebeurt. Wortelen in de geest doe je door langzaam maar zeker gevestigd te raken in het tijdloze nu, het locatieloze hier en het anonieme alles en iedereen / niets en niemand (dat is hetzelfde).

Groeien doe je door ‘alles zijn’ als einddoel te hebben. Maar in dit geval is ‘alles’ gelijk aan ‘niets’. Hoe kan dat? Zolang het ego krimpt, groeit het meest wezenlijke dat niet-ego is. En wanneer het ego tenslotte volledig is verdwenen, is ‘alles zijn’ eindelijk gerealiseerd. Het betekent niet dat je het woordje ‘ik’ nooit meer mag gebruiken. Zinnetjes als ‘ik lust wel een hapje’, ‘ik ga naar bed’ of ‘ik heb geen idee hoe laat het is’, blijven heel gewoon. Het is geen woordspelletje! Het ego of ‘ik’ dat verschrompelt tot het helemaal is verdwenen, is de tiran op de troon van jouw leven die zichzelf zo verschrikkelijk belangrijk vindt dat ie alles en iedereen aan zich ondergeschikt wil maken en dat ook doet zodra ie daar de kans voor krijgt. Daarvoor in de plaats komt de dienaar die dezelfde naam ‘ik’ draagt maar juist dienstbaar is aan het ruimte geven van datgene dat wezenlijk is in alles en iedereen: de waarheid. De waarheid … die was, is en zijn zal, onveranderlijk hetzelfde in eindeloos veranderende manifestaties. Ik weet het: het klinkt onwezenlijk. Klopt. Het meest wezenlijke is onwezenlijk. Het is.