Aftrap
Naast de diep-theoretische reflecties die Boeddha ons in sommige soetra’s geeft, zijn er ook teksten met lichtere kost. De Lokavipatti soetra, over de ‘wereldse condities’ maar populair vertaald de wereldse winden, is er zo eentje. https://www.de3juwelen.org/project/wereldse-winden-2/ Op basis van voorbeelden uit mijn eigen omgeving maar ook overleveringen en de tekst van broeder Vajragupta, kijk ik deze keer naar de vier tegenzittende condities, oftewel vormen van tegenwind in ons leven. Hoe kunnen we hiermee omgaan, en er met minimale kleerscheuren of misschien zelfs een positieve-draai-eraan uitkomen?
De vier paren
Ondanks dat de nadruk deze keer zal liggen op de tegenwinden, is het nuttig alvast een totaaloverzicht te hebben. De acht wereldse winden bestaan uit vier paren, te weten:
| Wind mee | Tegenwind |
| Winst | Verlies |
| Lof | Afkeuring |
| Plezier | Pijn |
| Roem | Schande |
En je realiseert je vermoedelijk dat we als natuurlijk gedrag zullen proberen naar wind-mee te streven en tegenwind te vermijden. Daar is op zichzelf niets mis mee, maar als je bewust ervan blijft dat je ze alle acht bij tijd en wijle zult ervaren is het beter er ook op een juiste wijze mee om te gaan!
Verlies en Afkeuring
We maken allen geregeld kleine vlaagjes tegenwind mee. Een stoplicht dat nét op rood springt als wij naderen. Of een kassa-rij die de kortste was maar toch het langste duurt omdat bij een klant voor jou één artikel niet gescand kan worden, of de klant gezellig gaat keuvelen met de kassière(e). Of een kleine fout die je gemaakt hebt op school of werk, en die uitvergroot wordt door anderen of – nog erger – de media haalt; terwijl fouten van anderen, of misschien wel de achterliggende oorzaak, totaal niet genoemd worden. Het doet me geregeld denken aan het oude familie-kaartspel Stap Op, met zijn malheurkaarten Gesloten Overweg, Lekke band en – jawel – Tegenwind.
Een fraai Zenverhaal, zoals wel vaker mogelijk niet op feiten gebaseerd, luidt als volgt:
In een afgelegen tempel woonde een Zenmonnik van middelbare leeftijd. Hij vervulde trouw zijn plichten voor de lokale bevolking, en kreeg ruimhartig voedsel en andere benodigdheden toegestopt van hen – naast de oogst die hij had van het kleine veldje bij de tempel. Eén van de vaste tempelvrijwilligsters was een vrij jong meisje, dat op een dag zwanger bleek. Na de bevalling, en de weigering van haar ouders om haar in huis te houden mét kleindochtertje, bracht ze publiekelijk de baby naar de tempel en verklaarde openlijk ‘Jij bent de vader, houd het maar’. De monnik antwoordde slechts ‘Oh is dat zo’ en hield de baby. En al kreeg hij plotseling beduidend minder eten bij de tempel en bedelrondes, en moest hard ploeteren op zijn eigen kostgrondje om plotseling 2 monden te voeden, hij aanvaardde zijn lot gelijkmoedig.
Zes maanden later kreeg het meisje spijt, ook omdat de (eveneens vrij jonge) échte vader van het kind inmiddels een baan gevonden had en wilde trouwen. Dus ze ging terug naar de tempel, en excuseerde zich naar de monnik en het hele publiek voor haar gedrag. De monnik zei slechts ‘Oh is dat zo’ en gaf de baby in goede gezondheid terug aan de moeder.
Je ziet, zowel voor Verlies als voor Afkeuring heeft gelijkmoedigheid wat te maken met de beste wijze van antwoord. Zo meteen meer daarover.
Pijn en Schande
Pijn kan fysiek zijn, maar ook emotioneel. Bijvoorbeeld droefheid om het heengaan van een dierbare, of om problemen in een emotionele relatie of vriendschap. En schande in de betekenis van een tegenwind betreft vooral de tegenpool van succes: plotseling ‘lig je niet meer goed’ in een vriendenkring of de publieke opinie, mensen negeren wat je schrijft in grotere (bijv. kranten) of kleinere (bijv. social media) kring. Zo kan het aantal ‘volgers’ op X/Twitter of Facebook, indien dat krimpt of minder hard groeit dan de concurrentie, sommigen van ons slapeloze nachten bezorgen! Laat staan wat er op je werk gebeurt: ik heb één keer gedwongen overplaatsing meegemaakt, vanaf een afdeling waar mensen jaloers op me geworden waren en afspraken niet nakwamen. En dat kostte Ujukarin 0.5 wel iets dat dicht bij een burn-out aanzat. Pas toen ik 6 maanden later in mijn nieuwe positie promotie kreeg en daarmee dubbel en dwars ‘gerechtigheid’ voelde kwam de emotionele orkaan, ontstaan bij die overplaatsing, goed tot rust.
Terug naar de algemene principes. Het punt dat Boeddha maakt, net als bij de andere twee tegenwind-vormen, is dat ook Pijn en Schande vroeger of later onvermijdbaar zijn. Het leven is niet zo maakbaar als sommige Zelfhulp-evangelisten claimen. En wat we ook doen om meer plezier/geluk en succes te hebben, en daar is in de kern niets mis mee, we zullen ook moeten leren omgaan met de tegenwind. Want ik wens echt niemand burn-out verschijnselen toe, terwijl een aantal van ons wel degelijk ooit nog in situaties zal belanden die tot burn-out kunnen leiden als je zelf plus vriendenkring/familie het mentaal niet voldoende aankunnen…
Poëzie/songtekst: November Rain
Bij somberheid en malheur komen bij mij slechts enkele m.i. wél goede popsongs op, en November Rain is daar beslist eentje van. (Een andere kandidaat was deze van het Goede Doel https://www.youtube.com/watch?v=ykcYNqtDRwk maar die heeft een sterke dimensie van positieve respons en een berg ironie – dus deze keer niet.) Terug naar de winnende kandidaat. De videoclip https://www.youtube.com/watch?v=8SbUC-UaAxE, van Guns & Roses in hun hoogtijdagen, is zelfs “gebaseerd op een novelle” met een mysterieus verhaal eromheen. De scenes van de clip vatten het echter goed samen: een wilde-haren zanger die uiteindelijk de liefde vindt en een groots huwelijksfeest organiseert. Een feest dat echter wreed verstoord wordt door noodweer, waarin zijn bruid sterft. Of we dit moeten interpreteren als een letterlijke gebeurtenis of als een relatie die strandt omdat de dame in kwestie niet meer wil laten we maar open. Wat fragmenten:
We’ve been through this such a long long time
Just tryin’ to kill the pain, ooh yeah
Love is always comin’, love is always goin’
No one’s really sure who’s lettin’ go today
Walkin’ away
Nothin’ lasts forever
And we both know hearts can change
And it’s hard to hold a candle
In the cold November rain
Dit is duidelijk een relatie-op-zijn-eind, waar de zanger probeert of er nog ruimte voor een herkansing is. Tegenwind, in de vorm van Pijn en Verlies, ten top.
Sometimes I need some time on my own
Sometimes I need some time all alone
Ooh, everybody needs some time on their own
Ooh, don’t you know you need some time all alone
Hier wordt al wat afstand genomen van de crisis, en gezocht naar balans tussen de relatie en tijd-alleen. Op zichzelf een hele andere (en terechte!) invalshoek, maar er zit al wat loslaten in.
And when your fears subside
And shadows still remain, oh yeah
I know that you can love me when there’s no one left to blame
So never mind the darkness, we still can find a way
‘Cause nothin’ lasts forever, even cold November rain
Enerzijds is dit een smeken aan de ander om het nogmaals te proberen, maar er zit ook loslaten in – het realiseren dat misschien de relatie niet ‘forever’ was, maar ook de relatiebreuk niet. Tegenwind is even geconditioneerd en aan verandering onderhevig als wind-mee dus…
Lessen uit tegenwind
De juiste respons op verlies, afkeuring, pijn en schande is net als bij een onverwachte vlaag tegenwind bij het fietsen: in je remmen knijpen en stilstaan. Observeren wat je plannen waren, waar de nieuwe wind vandaan komt, en hoe je er het beste mee kunt omgaan. Op volle kracht ertegenin gaan, dus naar de buitenwereld toe argumenteren dat je onterecht deze tegenwind krijgt, is zelden slim. Dat zou bijvoorbeeld kunnen leiden tot extra gokken ‘omdat je echt het gokverlies wel zult goedmaken’. Of tot frontaal in de tegenaanval gaan als jouw fout uitvergroot wordt en die van je collega’s niet. Nee, je past je route aan; mogelijk ga je via een aantal andere wegen naar je doel, net als een zeilboot via laveren erin kan slagen om met 100% tegenwind toch de goede kant op te varen. En dat aanpassen kan als je de tegenwind kunt zien voor wat het is:
- Vervelend, maar in de grotere-schaal-der-dingen iets waar je later wel weer bovenop moet kunnen komen.
(Ja zelfs als het om iets met je eigen gezondheid gaat – al krijg je mogelijk niet je oude zelf terug, met elke nieuwe situatie kun je leren omgaan en het daarbij passende leven op te pakken.) - En in de meeste gevallen tijdelijk, van voorbij gaande aard. Verlies kan later weer omklappen in winst, afkeuring in lof, etc. etc.
- Maar wel geobserveerd vanuit realisme: er is een denktrant dat alle problemen teruggebracht kunnen worden tot een materiële impact, en dat de wetenschap ze allemaal ooit zal kunnen oplossen. Het heet ook wel sciëntisme. En daarmee worden reëel bestaande zaken zoals ernstige ziekten die je NU hebt en die levensstijl-gerelateerd zijn, of ecologische/klimaatrampen, onvoldoende op waarde geschat.
Voor zover je zelf wat kunt doen aan tegenwind moet je dat vooral doen in plaats van te wachten op een magische wetenschappelijke doorbraak. Bijvoorbeeld als individu je eet- en bewegingsgedrag veranderen of als gemeenschap anders omgaan met stikstof en CO2-problemen. - Het aloude spreekwoord ‘gaat er een deurtje dicht in je leven, dan gaan er weer andere deurtjes open’ geldt ook hier. Je moet zeker niet vast blijven zitten in negativiteit over pakweg een misgelopen promotie op je werk of een stukgelopen relatie, want dan mis je de eerstvolgende gelegenheid om wél Lof, Plezier en dergelijke te gaan ervaren.
- In boeddhistische termen: je streeft gelijkmoedigheid (upekkha) na. Je bent blij als daar reden voor is door wind-mee, en bedroefd als tegenwind daar aanleiding toe geeft. Maar je onderliggende gevoel is dat van upekkha: je weet dat deze zaken bij het leven horen, en dat ze je niet ten diepste kunnen raken. Daarmee vermijdt je ook de nabije tegenpool: cynische onverschilligheid. Dat is een negatief ‘zwart gat’ waardoor je elk vertrouwen in een positieve toekomst kwijtraakt, en probeert geen emoties meer te ervaren. Gelijkmoedigheid is anders: zowel de goede als de vervelende dingen raken je wel degelijk, maar je hebt een soort ‘emotionele eeltlaag’ opgebouwd waardoor je ziet hoe onvermijdelijk maar ook hoe tijdelijk ze zijn. En daardoor weet je na elke dip jezelf weer op te richten, als een duikelaar!
Je zou kunnen zeggen dat upekkha uiteindelijk een uiting is van verlichte kwaliteiten, namelijk Wijsheid en Mededogen. Het is de reflectieve wijsheid die je toont dat tegenwind ‘relatief’ is, en daarmee geen reden om je hele fietstocht (oh nee, leven) totaal om te gooien. Zoals Guns & Roses al zong: “nothin’ lasts forever, even cold November rain”…
Tussenconclusie – leven als een duikelaar
Hoewel ik nu de nadruk gelegd heb op tegenwind, is de benadering van elke Wereldse Wind uiteindelijk gelijk. In het volgende praatje, over Wind-mee, zul je dat ook terugzien met natuurlijk ook wat concrete voorbeelden en valkuilen specifiek bij de positieve Wereldse Winden. En in dit dagelijkse omgaan met emoties, rond kleinere of grotere tegenvallers, ontwikkel je de praktische implicaties van inspiratie door Boeddha’s adviezen. Net zoals een duikelaar altijd rechtop eindigt vanwege een stevig en laag (metalen) zwaartepunt, kun je een innerlijke gelijkmoedigheid ontwikkelen die je emotioneel sterker maakt. Waardoor je mogelijk de volgende keren weer wat beter kunt omgaan met van-welke-kant-de-wind-ook-waait…
