In tegenspraak met burgemeester Van Zanens eerdere uitspraak dat de waterkanonnen op de laagste stand worden ingezet gebruikt de politie sinds zondag 10 september 2023 volgens XR de volledige sterkte bij het verwijderen van demonstranten.
Vandaag daagt Extinction Rebellion (XR) de Nederlandse staat voor de rechter in een kort geding om een direct einde te maken aan de inzet van waterkanonnen tegen vreedzame demonstranten op de A12 bij Den Haag. Het kort geding volgt op een sommatiebrief die de advocaat namens Extinction Rebellion op vrijdag 22 september heeft verstuurd en die door de Nederlandse staat naast zich neergelegd is.
Advocaat Willem Jebbink: ‘De inzet van waterkanonnen tegen vreedzame demonstranten is volstrekt onnodig en disproportioneel. Demonstranten worden bespoten met een sterke straal. Vanuit hen is geen sprake van een bedreigende of gevaarlijke situatie. Zij zijn volstrekt vreedzaam. Waterkanonnen zijn geweldsmiddelen en maken inmiddels slachtoffers. Demonstranten worden over het wegdek gespoten en lopen blauwe plekken op door de kracht van de straal. Op zaterdag 23 september stond het waterkanon zo hard dat demonstranten tassen moesten gebruiken om hun nieren te beschermen. De overheid moet burgers die vreedzaam hun mening uiten beschermen. Niet hen met nodeloos geweld te lijf gaan.’
Inzet waterkanonnen
Bij de blokkade van 11 maart 2023 zette de politie voor het eerst waterkanonnen in, met ernstige onderkoelingsverschijnselen bij tientallen demonstranten tot gevolg omdat de temperatuur rond het vriespunt lag en de ‘droogtent’ voor de meeste demonstranten onbereikbaar bleek. Ook op 27 mei 2023 en 9, 10, 15 t/m 20 en 23 september 2023 zette de politie waterkanonnen in. Met uitzondering van zaterdag 23 september 2023 ging het om waterkanonnen van Duitse makelij. Deze verschillen van de Nederlandse exemplaren. Zo zijn de Duitse versies 25% krachtiger (20 bar versus 16 bar) en hebben zij een grotere capaciteit.
De afgelopen weken leek de inzet van waterkanonnen in geen enkel geval enig doel te dienen. Demonstranten gingen door de inzet ervan niet vrijwillig uiteen en de politie arresteerde in totaal meer dan 6.800 demonstranten. Daarnaast werden de waterkanonnen op 18, 19 en 20 september 2023 pas ingezet toen demonstranten al waren aangehouden. Zij werden ingesloten tussen de politielinie en het waterkanon, wat volgens XR doet vermoeden dat het hier om lijfstraffen gaat.
Kritiek Amnesty International
Al vanaf de eerste keer dat de Nederlandse staat waterkanonnen heeft ingezet is er veel kritiek vanuit de samenleving. Ook Amnesty International Nederland sprak zich in haar terugblik op een week klimaatdemonstraties afkeurend uit:
‘De politie zegt dit geweldsmiddel in te zetten om mensen te verspreiden. In de praktijk pakt dit echter anders uit. Op het moment dat een geweldsmiddel niet geschikt is, mag het niet gebruikt worden. De overweging om dan maar een hardere sproeistand te gebruiken, is uit den boze. Dit kan leiden tot (serieus) lichamelijk letsel en mag niet worden gebruikt tegen vreedzame demonstranten. Daarmee kan het gebruik van het waterkanon moeilijk anders gezien worden dan een vorm van afschrikking. Ook werd er een aantal keer te hardhandig opgetreden door de politie.’
Twee weken
Extinction Rebellion (XR) blokkeert nu al meer dan twee weken iedere dag de A12 in de omgeving van het regeringscentrum in Den Haag. Als het aan XR ligt komt daar voorlopig nog geen einde aan.
Nog steeds staan iedere dag actievoerders op de snelweg. In het weekeinde is er een hogere opkomst dan doordeweeks en het recordaantal van tienduizend demonstranten van de eerste zaterdag wordt allang niet meer gehaald. In de eerste week werden honderden mensen per dag aangehouden. Dat liep in de afgelopen week terug naar zo’n 100 tot 150 aanhoudingen per dag. In totaal zijn er bijna zesduizend arrestaties verricht, maar (vrijwel) niemand wordt voor een rechter gedaagd.
XR-woordvoerder Hester op de Laak verwacht ook de komende weken nog een hoge opkomst van demonstranten. Ook voor oktober voorziet ze geen problemen. XR wil pas stoppen als alle fossiele subsidies voor het bedrijfsleven zijn afgeschaft. Kort samengevat betekenen fossiele subsidies dat grote bedrijven ‘korting’ krijgen op het betalen van belasting op gas en stroom: ze hebben een veel lager tarief dan consumenten.
Volgens milieuorganisaties betaalt de overheid jaarlijks tegen de veertig miljard om het systeem overeind te houden. Per belastingbetaler ongeveer 2100 euro per jaar. Demissionair minister Rob Jetten (Klimaat en Energie) erkende eerder al dat hij wil stoppen met de subsidies, maar zei dat hij daar jaren voor nodig heeft.
De demonstraties kosten veel mankracht van de Haagse politie en de mobiele eenheid moet regelmatig aanwezig zijn. Het zorgt voor druk op de capaciteit bij dat korps. Cijfers zijn er nog niet. Er loopt een onderzoek naar de exacte consequenties van de demonstraties voor de algehele politie-inzet.
Binnen de politie is er al langer frustratie door de demonstraties en ook niet elke Nederlander is er blij mee. Maar volgens Jacquelien van Stekelenburg, professor sociale verandering en conflict aan de Vrije Universiteit, kan het merendeel van de Nederlanders de demonstraties lang blijven steunen. Van Stekelenburg: ‘Bij de boeren zag je dit verschijnsel ook. Toen had nog 80 procent van de bevolking sympathie voor de demonstranten. Pas toen er normen overschreden werden, zoals het gebruik van geweld of het thuis bezoeken van politici, daalde de steun voor de boeren.’
XR is zich ervan bewust dat de acties uiteindelijk gevolgen kunnen hebben voor de steun. ‘Wij realiseren ons dat zo’n blokkade enorm verstorend is voor de normale burger’, zegt Op de Laak. ‘Maar ons doel is ook niet om aardig te zijn. En de verstoringen staan ook niet in verhouding met de gevolgen van klimaatverandering.’
In de recente geschiedenis zijn een aantal protestacties lang doorgegaan. Zo demonstreerden de ‘Gele Hesjes’ in Frankrijk 54 weken achter elkaar. De Dwaze Moeders vele jaren. En bij de vliegbasis Woensdrecht werd bijna vier jaar lang voortdurend actie gevoerd tegen het plaatsen van kruisraketten.
