Een seculier boeddhisme dient zich aan. De oorspronkelijke Paliteksten lijken niet heilig meer te zijn. Vorsers als Stephen Bachelor zouden op hun eigen wijze de zuivere boodschap hebben blootgelegd. De Indiase Boeddha maakt plaats voor een westerse versie. Vernieuwd, zoals op oude producten in een nieuwe verpakking staat.
Humanistische aspecten worden eruit gepikt, de Indiase mystiek verdwijnt naar de achtergrond. Is dit de weg die leidt naar een uitgesproken westerse dharma, een volgens sommigen hoognodige aanpassing? Het boeddhisme heeft zich in zijn ontwikkeling altijd aangepast aan plaatselijke culturen. De Boeddha werd er als het ware meer door aangekleed, nu lijkt het er op dat in het westen het omgekeerde gebeurt. Zelfs de boeddhistische wedergeboorte, misschien wel de belangrijkste pijler van de boeddhistische leer, wordt als flauwekul terzijde geschoven.
Sommigen gaan ervan uit dat de Pali-canon elementen bevat die de ware dharma aan het oog onttrekken, begraven hebben, alleen maar omdat ze niet in een door ons gewenst plaatje passen. Dat vind ik een arrogante houding. Moderne ideeën uit antieke teksten proberen te vissen, om ze daarmee een status te geven, heeft weinig tot niks met waarheidsvinding te maken.
Dat er in de dharma aspecten te vinden zijn die sterk lijken (maar fundamenteel verschillen) op oudere invloedrijke religieuze ideeën, betekent niet dat in het boeddhisme deze maar lukraak aan de boodschap van de Boeddha zijn toegevoegd. Zoals sommigen beweren. Misschien werd met de verlichting van Gautama de sluier volledig opgetrokken, werd een halve waarheid een hele.
Was de leer van de Boeddha oorspronkelijk? Ja, naar mijn mening wel. De leer –de dharma- van de Boeddha was het resultaat van zijn verlichting, niet van speculatie of een religieuze hutspot. Maar hoe valt daarin dan de pogingen van westerse ‘hervormers’ te verklaren om het boeddhisme te simplificeren? Uit te kleden. Neem de reeds aangehaalde wedergeboorte. Volgens de Boeddha was er wel sprake van meerdere levens- maar niet van een ziel, dus ook niet van zielsverhuizing. Een voor veel mensen moeilijk te bevatten interpretatie. Maar moeilijk hoeft niet per se onjuist te zijn.
En het wordt voor sommigen nog ingewikkelder als het verhaal van een ‘oer-boeddha’ ter sprake komt. Heeft de historische Boeddha niet zelf verklaard dat hij de dharma herontdekt heeft en dat er in voorafgaande tijdperken (en zelfs zijn eigen*) verschillende oer-boeddha’s hebben rondgelopen. Wellicht was dit geloof in reïncarnatie (voordat Boeddha met zijn eigen versie kwam) een restant van een uitgestorven dharma. Onvolmaakt (aangezien er sprake is van een ziel, onveranderlijke kern) maar nog steeds levend in het bewustzijn van de oude Indiërs. Gezien de evolutie van het boeddhisme niet eens zo vergezocht.
Er veranderde nogal wat. Het kwam van een relatief ongecompliceerde op het individu gebaseerde verlossingsleer, tot de volgens mij opgeblazen en zelfverklaarde grootsheid zoals die te vinden is in het mahayana boeddhisme. Daarin zijn zelfs denkbeelden te vinden die doen denken aan de leer van de atman, de ziel. Wellicht was dit geloof in reïncarnatie (voordat Boeddha met zijn eigen versie kwam) een restant van een uitgestorven dharma. Onvolmaakt (aangezien er sprake is van een ziel, onveranderlijke kern) maar nog steeds levend in het bewustzijn van de oude Indiërs. Gezien de evolutie van het boeddhisme niet eens zo vergezocht.
Mogelijk zullen we de werkelijkheid achter de Boeddha en zijn leer nooit achterhalen. We moeten het doen met canonieke geschriften en een handvol archeologische aanwijzingen. Al ben ik van mening dat we met de pali sutta’s en vinaya (leerredes en discipline) een zeer betrouwbare bron van het authentieke boeddhisme hebben. Meer kan het niet zijn. Dus een poging van sommigen om deze antieke teksten op een egocentrische manier te fileren om zo tot een juiste versie –lees naar eigen hand gezette interpretatie- van de leer te komen, zegt meer over de gedachtewereld van de westerse lezer, dan die van de geschriften. Zeker als er sprake is van een vooropgezet doel.
In dit geval is dat doel tamelijk agressief; namelijk het bewust manipuleren en afdwingen van een door ons westerlingen gewenste boeddhistische wereldvisie in een kader van oeroude boeddhistische teksten. Hapklare brokken in een lightversie. Misschien is het verstandiger dit oude vlot in de westerse stroom een kans te geven, voordat we een nieuw bouwen. Gemaakt van niet altijd waterproof materiaal, waardoor het misschien zinkt voordat het de oever bereikt. Niet alle traditionele elementen zijn voor iedere volgeling even aantrekkelijk, maar het is aan de beoefenaar zelf waaraan vertrouwen wordt ontleend.
Er ontstaat pas een probleem wanneer dit persoonlijke menu gepresenteerd wordt als de authentieke leer van Boeddha. Hierboven schreef ik dat wedergeboorte bij een steeds groeiende groep volgelingen van de Boeddha ter discussie staat. Er is ook het klassieke geluid te horen. Wedergeboorte is een realiteit, een feit, zo onderwijzen enkele zeer gewaardeerde westerse leraren ons. Zij baseren zich op het volgens hen zorgvuldige onderzoek omtrent vorige levens van dr. Ian Stevenson. Wie werkelijk geïnteresseerd is in het fenomeen van reïncarnatie/wedergeboorte kan niet om het werk van Stevenson heen.
Toch zal hun uitleg zeker niet iedereen overtuigen en van keihard bewijs is zeker geen sprake. Zonder wedergeboorte zou het boeddhisme een valse religie zijn, zo redeneren deze leraren. Er is dan geen noodzaak meer om de dharma te beoefenen. Voor een zichzelf herhalend bestaan, vol met kommer en kwel, hoeven we dan niet meer bang te zijn. Zonder karma en wedergeboorte is de druk van de ketel. Zeker niet geheel onterecht naar voren gebracht, maar naar mijn mening toch een gebrekkige visie.
Zonder herinneringen aan vorige levens en kennis van de toekomst blijft dit huidige bestaan voor het individu het enige wezenlijke. In dit moment en in dit leven liggen onze belemmeringen, vloeien onze tranen en liggen onze kansen. Wie onvervalst vrij wenst te zijn zal de dharma moeten beoefenen, zelfs wanneer er na dit bestaan geen ander verschijnt.
Mensen zijn altijd op zoek naar nog meer geluk, achter de heuvel is het gras groener. Ze worden reizigers. Is het dan realistisch te denken -of zelfs wenselijk- dat een moderne avonturier na het afschudden van het benauwde Bijbelse gedachtegoed onmiddellijk een oude Indiase kosmologie adopteert?
Achter de wolken schijnt de zon, de Kalama sutta* zal in dit prille begin hun inspirerende gids zijn. Schuif alles maar een tijdje terzijde. Mediteer vrienden, mediteer! Ontwikkel een geest vol vreugde en liefdevolle vriendelijkheid. Bekijk na verloop van tijd de sutta’s nog eens. Misschien begrijp je dan, als is het maar een beetje, waarom de Boeddha verklaarde dat zijn leer maar één smaak heeft. De smaak van bevrijding.
* Digha Nikaya 14
* Anguttara Nikaya 3.65
