Joden, hindoes en boeddhisten en de betekenis van het hakenkruis

De Jewish Community Relations Council, een grote joodse organisatie in New York, was twee jaar geleden medeorganisator van het evenement ‘Het hakenkruis in Amerikaanse, Joodse en Aziatische culturen’ in die stad, waarin met boeddhisten en Hindoes gedebatteerd werd over de betekenis van de swastika, een voor velen in het Westen beladen symbool: het hakenkruis.

Het hakenkruissymbool werd in de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw door Hitler en zijn trawanten gevoerd en werd  lang in verband gebracht met het kwaad van het nazisme en  haat, maar de swastika (met de haken een andere richting uit dan het hakenkruis van de nazi’s) wordt nog langer vereerd door hindoes en boeddhisten, die afgelopen maandag betoogden dat het hakenkruis door Hitler werd misbruikt en dat het imago ervan moest worden gerehabiliteerd.

‘Dit is het belangrijkste symbool in Azië. Het hakenkruis is een nobel symbool,’ zegt T. Nakagaki, voorzitter van de HEIWA Peace and Reconciliation Foundation, tijdens de zoomconferentie. ‘Er is veel onwetendheid over dit symbool. Het is een taboe. Mensen denken dat het een haatdragend symbool is en dat als je het gebruikt je een kwaadaardig persoon bent.’ Maar Nakagaki vindt dat dat verkeerd is. ‘Ons onderwijs leert niet wat het hakenkruis betekent. Hitler heeft duidelijk het symbool uit het Oosten gestolen. Waarom kunnen we het hakenkruis niet terugbrengen naar zijn rechtmatige plaats? De nazi’s gebruikten het op de verkeerde manier. We moeten beide herkennen, de goede en de slechte kant.’

Heilige symbolen

In zowel de Hindoeïstische als de boeddhistische cultuur zijn hakenkruizen heilige symbolen die in de tempels zijn uitgehouwen en voor ceremonies worden gebruikt. Het hakenkruis in de Hindoeïstische cultuur dateert van meer dan 5000 jaar geleden en wordt gebruikt: ‘om geluk uit te drukken tijdens ceremoniële gebeurtenissen.’

Steven Heller, co-voorzitter van de School of Visual Arts en MF Design zei dat hij het Oosterse geloof respecteerde, maar benadrukte dat het hakenkruis in de westerse culturen gemeden moet blijven worden. ‘Het is een van die wrede dubbelzinnigheden. Voor sommigen betekent het iets goeds, voor anderen betekent het iets afschuwelijks.’ Neonazi’s en blanke supremacisten gebruiken het hakenkruis nog steeds om haat en antisemitisme in Amerika en elders aan te wakkeren.

Het is niet voor het eerst dat het gebruik van de swastika ter discussie staat. Toen de Japanse boeddhistische monnik Kenjitsu Nakagaki in 1986 in een tempel in Seattle, VS, Boeddha’s verjaardag eerde met een bloemceremonie kreeg hij harde kritiek te verduren op de compositie van de bloemen die hij in de vorm van een hakenkruis tegen de klok in rangschikte.

De monnik (toen 25) , geboren in Osaka, Japan, was niet op de hoogte van het feit dat neonazi’s en blanke supremacisten de nazi swastika -met naar rechts gerichte haken- blijven gebruiken om haat te bevorderen. Hij kende het symbool als ‘manji’, een Chinees personage dat ‘geluk’ betekent in de Japanse taal. Vanwege de ontstane consternatie besloot hij het symbool niet meer te gebruiken hoewel het sinds de introductie van het boeddhisme in Japan ongeveer 1500 jaar geleden deel uit maakte van de Japanse cultuur en nog steeds wordt gebruikt.

Echter, tijdens een interreligieuze workshop in 2009, waar een expert op het gebied van haatdelicten het hakenkruis ‘een universeel symbool van haat en kwaad’ noemde, nam de monnik de beslissing om de oorspronkelijke betekenis van het embleem te behouden. ‘Dit smalle en beperkte perspectief is onaanvaardbaar voor degenen onder ons die waarde hechten aan en opgegroeid zijn met het hakenkruis in onze religies en cultuur,’ zegt Kenjitsu Nakagaki (57), thans een vooraanstaande boeddhistische priester in New York City. Hij schreef het boek ‘The Buddhist Swastika and Hitler’s Cross’, met als doel de westerse wereld te informeren over de oostelijke wortels van het symbool. Het boek gaat in detail in op de Sanskriet oorsprong van het hakenkruis en het gebruik ervan in het hindoeïsme, boeddhisme, jainisme, jodendom, christendom en islam, daterend van vóór de nazipropaganda van Hitler door de eeuwen heen.

Vormen en afbeeldingen

Het hakenkruis komt in vele vormen en afbeeldingen voor. Afhankelijk van de respectievelijke religie en cultuur, bestaat de standaard versie van het boeddhisme met linksdraaiende armen, terwijl Hitler koos voor een swastika met rechtse haken.

In een eerdere interreligieuze discussie prees Rabbi Alan Brill, voorzitter van de Joodse Christelijke Studies aan de Seton Hall University in New Jersey Nakagaki voor het aangeven van de verschillen tussen de twee symbolen, maar benadrukte dat mensen in het Westen ‘het verschil niet kunnen duiden’ omdat die kennis niet hebben. De swastika is overigens niet exclusief voor de oostelijke landen en zelfs te vinden is in de oude Ein Gedi synagoge in Israël, Grieks-Romeinse architectuur en in het metrostation New York City, met ontwerpen uit de jaren 1920.