De verblinding van sommige komplottheorie denkers en de angst voor de dood bij realisten heeft veel twijfel en boosheid doen ontstaan bij mensen. Het heeft zelfs tot een polariserende tweedeling geleid in onze maatschappij, tussen pro- versus anti Covid-19 maatregelen. Los van het feit wie gelijk heeft of niet, hebben de voor- en tegenstanders iets gemeen: in verblinding geloven zij in hun denkbeelden, zij identificeren zich met hun gedachten en ideeën, zij handelen in boosheid en begeerte dat hun gedachten gerealiseerd worden.
Moet je je laten vaccineren of niet?
Mensen hebben vaak behoefte aan vaste richtlijnen voor wat we moeten doen of laten, maar van alles wat een fysieke-vorm heeft en bewustzijn bezit zijn veranderlijkheid, oncontroleerbaarheid en lijden juist de essentiële kenmerken. Vipassana toont uit de directe ervaring dat wijzelf en onze omgeving voortdurend in beweging zijn. Wanneer je mediteert, let je op wat er gebeurt met je gedachten, gevoelens, gemoed en lichaam. Uiteindelijk zie je dat jij dat niet bent. Het zijn fysieke en mentale processen. Dat maakt alles relatief.
De Boeddha Siddharta heeft meermalen aangedrongen om er geen zienswijzen of ideologieën op na te houden:
“De wijzen laten alle bindingen met de wereld los, en als er geschillen ontstaan, kiezen zij geen partij;
Vreedzaam te midden van de agiteerden, blijven ze gelijkmoedig”
(Mahāviyūha sutta, Sutta Nipata, vers. 919)
Er zijn dus geen algemene richtlijnen voor wat we moeten doen of laten, gelukkig is er wel duidelijkheid over het doel. De Boeddha zei:
“Ārogyaparamā lābhā”
Gezondheid is de hoogste baat (Mangandiyasutta, Majjihna Nikaya 25)
Tevens heeft hij aangemoedigd om voor de gezondheid van anderen een prioriteit te maken en goed voor de eigen gezondheid te zorgen. Zelfs zei hij dat “wie de zieken verzorgt, verzorgt (de Boeddha) mijzelf”. Zonder een notie dat het een regel is die gehoor dient te krijgen, want in alle opzichten blijft het mentale uitgangspunt gelijkmoedigheid en ontspannenheid.
Een juiste of onjuiste beslissing over vaccineren is er daarom niet, alles hangt samen met de motieven achter je besluit. Is je beslissing gebaseerd op angst om ziek te worden of om dood te gaan dan zit je verkeerd. Is je beslissing gebaseerd op de gedachte dat je niets kan deren dan zit je ook verkeerd. Is je beslissing gebaseerd op het niet weten of het goed of fout is dan is het eveneens verkeerd. Ben je tegen Covid-19 maatregelen omdat het je vrijheid en rechten zou beperken dan zit je helemaal aan het verkeerde eind. Wil je dat de Covid-19 maatregelen met macht wordt gehandhaafd dan zit je eveneens verkeerd. Vipassana leert dat zolang je vanuit een “ik” perspectief je beslissingen blijft nemen, je geen heilzame beslissingen maakt.
Uiteraard is een besluit afhankelijk van je situatie en die bekijk je steeds opnieuw, liefst vanuit de positie van een derde persoon. Wanneer je volgende week zwanger blijkt te zijn, heroverweeg je mogelijk je keus voor of tegen een prik. Met in je achterhoofd het besef dat je perceptie geconditioneerd en vervormd is. Helaas, van de prikkels die we via onze zintuigen ervaren, maken we concepten. En die zijn soms onbetrouwbaar. Iemand schreeuwt bijvoorbeeld ‘brand!’ in een bioscoop. Het roept het concept ‘gevaar’ op en weet zo razendsnel een menigte naar de uitgang te krijgen. Terecht of onterecht.
Hoe weet je of een keus op dat moment de juiste is?
Een boeddhistisch insteek is om de werkelijkheid als tweeledig te zien, bestaande uit twee aspecten “conventioneel” en “ultiem”. De conventionele werkelijkheid bestaat uit geïnternaliseerde begrippen hoe wij de werkelijkheid ervaren, merendeels uit gemeenschappelijke intersubjectieve afspraken en beloftes. Het “ultieme” is de diepere werkelijkheid achter het eerste zicht. Mediterenden herkennen dit als de directe beleving een situatie los van de concepten.
Wanneer een keus berust op boosheid, angst of twijfel, dan ontstaat een bedrukkende onrust. Die wijzen op een on-heilzaam besluit. Mentale rust en blijdschap zou dan een teken kunnen zijn van een heilzaam beslissing. Beide gevallen vertoont het ultieme, die je direct ervaart en waarneemt via de zintuigen.
Maar eenmaal beleefd wordt de ervaring vervat in een begrip die je bewaart als herinnering, als een conditionering voor de toekomst. Dit verkregen begrip is conventioneel en is bepalend in ons handelen met de omgeving. Zolang de begrippen jou beheersen en je gedrag sturen, neem je geen beslissing in vrijheid. In vipassana ben je pas vrij als je beseft dat je in wezen noch je lichaam, noch je gevoel, noch je bewustzijn, noch je perceptie, noch je reacties bent. Zo niet dan neigt het “ik” ernaar zich vast te klampen aan gevoelens en volgt gedachten op de voet. Een slaaf van de stroom van privébelangen die opkomen en verdwijnen.
Een ‘zuivere gedachte’ is niet gekleurd door die behoeften. De meest eenvoudige vorm is een ingeving. Pang, die is er. Zonder dat je iemand iets hoorde vertellen of andere zintuigelijke prikkels. Met vipassana train je jezelf het beslissingsproces te herkennen zonder je te hechten aan de inhoud. Bewust van het feit dat er een addertje onder het gras ligt: je bént niet je gevoelens, gedachten en uitgangspunten. Zodoende ben je in staat om verschil te maken tussen een zuivere en een onzuivere gedachte.
Moet je toch de beslissing volgen, bekijk dan eerst of de gevolgen heilzaam zijn voor anderen en jezelf; of de gevolgen anderen en jezelf verblijden; of de gevolgen anderen en jezelf verhelpen van ongemak; of dat anderen of jezelf benadeeld worden. Benadeel je anderen en jezelf hiermee, verlaat het. In gelijkmoedigheid van de geest is er dan ook geen behoefte om gelijk te krijgen, noch ontstaat verdriet bij het verkrijgen van ongelijk. Ideeën; vrijheid; perceptie en rechten doen er niet toe. De geest is verheven boven alle tegenstellingen, en is gericht op het welzijn van alle wezens.
Het volstaat dus als boeddhist om zich te confirmeren op het niveau van conventie, om alles te doen wat nodig is om rust, stabiliteit en veiligheid van anderen te bevorderen en te waarborgen. Op het ultieme niveau is de eigen geest wel bevrijd van doodsangst, angst voor ziekte en verlies, angst voor het onbekende. Vrij van verblinding en begeerte.
Sadhoe anoemodana.
