Laat ik de aandacht een beetje op de filosofie richten. Even een hapje lucht nemen en kauwen maar, zoals Albert Einstein de filosofie bekeek.
Het wemelt van de filosofen en ethici die naast al het andere iets te zeggen hebben over het begrip vrijheid.
Van Plato, via Spinoza, Descartes, Hugo de Groot tot Isiah Berlin. En vele honderden ervoor, er tussen en er na. Zoals Johan Rudolf Thorbecke, die zijn opvattingen over vrijheid in wetgeving goot. Politiek gesproken zijn we daar niet slechter van geworden, hoewel het jammer is dat zijn liberalisme door de VVD en erger werd ingeruild voor onbeschaamd kapitalisme. Het leidde tot marktwerking in de zorg en andere instellingen die tot dan in dienst van de samenleving hadden gestaan. Handel in lijden, emoties en gevoelens. Dit dankzij de ingrepen van Rutte en zijn geestverwanten.
Niettemin is die vrijheid van Thorbecke maatschappelijk gesproken mooi, maar bevat niet het antwoord op mijn vragen. De inhoud van de diverse filosofische overdenkingen hier bespreken is wat teveel van het goede, maar datgene waar ik in de loop van mijn leven kennis van heb genomen geeft eveneens geen antwoord op mijn vraag of vrijheid bestaat en zo ja, hoe dan. En ook niet of ik er als dzogchenpractitioner of boeddhist iets mee kan. Bij de naam Descartes, los van het vrijheidsbegrip, denk ik trouwens altijd: ik denk, dus ik ben niet.
Zoals ik het ongeveer ben gaan zien of voelen is dat vrijheid zoveel verschillende invalshoeken en opvattingen kent dat ik de opvatting huldig dat het niet bestaat. Voor iedereen, geleerde, boeddhist, christen, agnost of verzin maar een categorie, betekent het iets anders. Ik had vroeger een cliënt die maatschappelijk zodanig losgeslagen was, dat hij gevangenis in en uit vloog. Ik zocht hem eens op en trof hem aan tijdens een wandelingetje in de gang. ‘Het gaat lekker,’ vertelde hij. ‘M’n cel mooi ingericht, ik kom helemaal tot rust. Het klinkt misschien gek, maar ik voel me binnen vrijer dan buiten. Daar moet ik van alles en ik word er steeds voor opgepakt.’
Vrijheid is interpretabel, afhankelijk van je gezichtspunt.
Tenzij: vrijheid het niet langer gebonden zijn aan fysieke existenties betekent. De fysieke staat kluistert, bindt aan de beperkingen van een materiele wereld. Onvervulbare verlangens naar zintuiglijke bevrediging, waardoor meer lijden. Lijden door verliezen van datgene waarvan je houdt, waarvan je denkt dat het van jou is. Verlangen naar wat onbereikbaar is.
Daartegenover het bevrijden van de dualistische blik, gewoon zijn wie je bent zonder verlangens en dwangmatigheden om te zijn wie je niet bent, maar zou willen zijn. Zien hoe verschijnselen in alle eenvoud perfect zijn, zonder intellectuele analyses en versierselen. Niet langer worden afgeleid door de constateringen dat de werkelijkheid je niet aanstaat en je hem probeert om te buigen naar hoe je hem graag zou zien. Geen kwellingen meer van een ingebeeld zelf dat wil, streeft, eist en dwingt. Is dat vrijheid? De vrijheid is een woord geven aan iets wat zich niet in woorden laat uitdrukken. Iets wat er altijd al was, sinds beginloze tijden, en wat er altijd zal zijn. Ongeboren en onsterfelijk. Vrij voorbij alle vrijheidsconcepten. De natuurlijke staat van zijn.
Bevrijden en bevrijd zijn. Taalkundige begrippen die ontoereikend zijn om te beschrijven wat de Staat van Samantabhadra is, de verlichte staat, de staat voorbij leven en dood, waarin samsara en nirvana herkend wordt als één en dezelfde energie.
Is vrijheid van religie bijvoorbeeld dat je legitiem een onschuldig dier de keel mag afsnijden en laten leegbloeden, ten koste van veel angst en pijn? En wat zegt dat over de vrijheid van dat dier op een leven waarin het op zijn eigen eenvoudige manier streeft naar wat de halsafsnijders ook nastreven, namelijk wat levensgeluk?
Hebben de heren (vrouwen verzinnen zoiets niet) de vrijheid om dit soort gruwelijke heilige regels te verzinnen en de gelovige kudde wijs te maken dat God dit allemaal fantastisch vindt?
Oh ja, en is het vrijheid van meningsuiting om daar wat van te vinden en dat kenbaar te maken?
En heeft Geert Wilders de vrijheid om te roepen dat er van mensen van een bepaalde afkomst minder in Nederland zouden moeten zijn? Stel nou dat een rechter zegt dat hij dit mag, is die toegestane vrijheid nou echt vrijheid, en wat doet dat met de vrijheid van de mensen wier recht op niet beledigd te worden ingeperkt wordt?
Heeft een overijverige buurman met een schuurmachine de vrijheid om drie dagen lang je zenuwuiteinden om te doen krullen en overschrijdt hij daarmee jouw recht op relatieve stilte?
Vragen en antwoorden die opnieuw vragen en antwoorden oproepen, tot in het absurde. De Drosteverpleegster.
Er zijn allemaal rechten en regels die door mensen verzonnen worden en die geen andere betekenis hebben dan dat ze verzonnen zijn. Regels zijn – terecht – bedacht om orde in de chaos van de samenleving aan te brengen en te handhaven.
Het is de misvatting over een zelf dat mensen laat denken dat wet- en regelgeving echte vrijheid bewerkstelligt en waarborgt. Er is wel een manier om bevrijding en daarmee werkelijke vrijheid ( zoals wij het noemen)te vinden. Namelijk zelfbevrijding.
Want zodra je zelf het zelf bevrijdt, is het geen zelf meer.
kees moerbeek zegt
Je schrijft: ‘Er zijn allemaal rechten en regels die door mensen verzonnen worden en die geen andere betekenis hebben dan dat ze verzonnen zijn. Regels zijn – terecht – bedacht om orde in de chaos van de samenleving aan te brengen en te handhaven.
Het is de misvatting over een zelf dat mensen laat denken dat wet- en regelgeving echte vrijheid bewerkstelligt en waarborgt. Er is wel een manier om bevrijding en daarmee werkelijke vrijheid ( zoals wij het noemen)te vinden. Namelijk zelfbevrijding.
Want zodra je zelf het zelf bevrijdt, is het geen zelf meer.’
1.Je spreekt jezelf tegen over regels e.d. die geen betekenis hebben dan dat ze verzonnen zijn. Vervolgens geef je ze een betekenis, namelijk orde in de chaos brengen, of hadden ze die al?
2.Wie zouden anders dan mensen regels moeten opstellen? Wie zegt dat regels zinloos of zelfs immoreel zouden zijn?
3.Wet- en regelgeving biedt relatieve vrijheid binnen kaders, is m.i. dus gebonden vrijheid. Niks mis mee, omdat mensen altijd al sociale wezens geweest zijn en geneigd tot samenwerking, in het belang van allen. De praktijk valt tegen. Absolute vrijheid is de dictatuur van de ‘grote bek, de ‘losse handjes’ en van ‘gekonkel’. Gebonden vrijheid kan ook tot dictatuur verworden. De Boeddha, en hij niet alleen toont aan dat het anders kan. Het blijft lastig, maar mensenwerk!
4.Je hebt weinig vertrouwen in het zelf. Maar waarom zou het zelf zichzelf bevrijden om zichzelf op te heffen?
5.’Want zodra je zelf het zelf bevrijdt, is het geen zelf meer.’ Het is dan een ander zelf, maar wat is dat andere zelf dan helemaal? En het wezen dat dit zelf zou hebben? Is het een ondode, een zombie, een gehersenspoeld mens?
Metta, Kees
Henk van Kalken zegt
1. Wel eens iets over de begrippen relatief en absoluut gehoord?
2. Ik niet.
3. Absolute vrijheid is een concept over een staat van zijn die nergens gevonden wordt. Zelfs niet de staat van verlichting.
4. Omdat er in de fysieke staat waarin wij leven niets anders is dat zelf het ingebeelde zelf kan bevrijden. Taalgebruik is niet de werkelijkheid zoals de kaart het landschap niet is.
5. Je haalt iets uit mijn laatste zin wat er niet inzit.
Ik verwijs nogmaals naar de begrippen relatief en absoluut. Om het lastig te maken zijn deze beide begrippen precies hetzelfde.
kees moerbeek zegt
Relatief en absoluut: simsalabim!
Ardan zegt
Prachtig artikel Henk. Erg inspirerend. Mooi hoe je het begrip vrijheid in verschillende contexten plaatst. Dank!
Henk van Kalken zegt
Dank je, Ardan!Het schoot me laatst te binnen: je had er misschien wel een cartoon bij kunnen maken.
kees moerbeek zegt
‘Er is wel een manier om bevrijding en daarmee werkelijke vrijheid (zoals wij het noemen) te vinden. Namelijk zelfbevrijding.’
Even uitgelegd. Er is een ‘je’ en een ‘zelf’. Het gaat er om dat dit ‘je’ het ‘zelf’ bevrijdt. Kern van het verhaal is te weten wat dit ‘je’ is en dat vermaledijde ‘zelf’.
Dan is er ook nog relatief en absoluut. Gemakshalve is dat wat we meemaken en ervaren wat we ‘werkelijk’ (relatief) noemen. Hierbij kunnen vraagtekens gezet worden. Er is een Werkelijk (absoluut) wat daar bovenuit stijgt verzonnen. Echter, werkelijk is Werkelijk en andersom. Allemaal boeddhisme met een tikkeltje magie, maar simsalabim en hocuspocus hoeft helemaal niet.
Het zou mooi zijn voor de lezers van BD als dit uitgelegd wordt, zonder fratsen en moeilijke woorden. Wie o wie?
Piet Nusteleijn zegt
Wie?
Je/jij en “zelf” is hetzelfde.
Je kan zich daarom niet bevrijden van (zich) “zelf”.
“Je” is namelijk een fragment van het denken.
Niet-denken, voorbij het denken in z’n geheel, is synoniem met bevrijd-zijn.
Van mind naar no-mind.
Van de wereld van het denken naar de wereld van het niet-denken.
De werkelijkheid; als het leven dat voorbij gaat, dat verdwijnt, is relatief.
Dat wat blijvend is, is absoluut: dat is Leven.
(Er worden ook andere woorden aan gegeven, bijvoorbeeld: Zelf, met hoofdletter Z)
Zonder poespas is het niet zo ingewikkeld?
Met groet.
Henk van Kalken zegt
Als iedereen nou eens vanuit het pad waarmee ze zich verbonden voelen nou eens een verhaal over deze toch wat moeizame begrippen schrijft(of een niet-padgebondenvisie).
Ik, zelf, ego, relatief, absoluut…
Joop Ha Hoek zegt
Ik sluit deze zinloze discussie en de mogelijkheid om te reageren. Columns geven het denken en het doen van een columnist weer, je kunt het er mee eens zijn of niet. Columns zouden een slijpsteen voor de geest kunnen zijn. En nee: geen verhalen over ik, zelf, ego, relatief, absoluut, daar heeft de Verhevene al genoeg over gezegd. Duizenden zogenoemde leraren kauwden hem na omdat ze zelf niet in staat zijn om origineel te zijn. Ik vink nu ‘reacties toestaan’ uit en wens u een woordloze dag.