De Rotterdamse Nacht van de Filosofie kent weer een vol programma in de zalen van Arminius. De Duitse filosoof Hanno Sauer schreef een geschiedenis van de menselijke moraal: hoe weten we wat het juiste is? Waarom kunnen groepen mensen elkaar zo sterk haten? Denker des Vaderlands Marjan Slob interviewt Sauer. Tinneke Beeckman helpt je, geïnspireerd door grote denkers, jezelf te leren kennen. Tom-Jan Meeus presenteert het Essay van de Maand van de Filosofie, Dilara Bilgiç onderzoekt het hokjesdenken, Bert Keizer legt uit waarom het aloude lichaam-geest probleem nooit is op te lossen.
Lotte van Elteren waarschuwt dat kunstmatige intelligentie de wereld ‘armer’ kan maken en Erno Eskens vertelt het wonderlijke verhaal hoe inheemse groepen overzee aan de wieg stonden van de westerse democratie. De Jonge Denkers Lizzy van Anrooij en Wouter Dieleman dragen een column voor. Naast deze sprekers kun je ook zelf aan de slag in filosofische speeddates en in een filosofische workshop onder leiding van Ariane van Heijningen.
Hoe weten we wat het juiste is? Waarom kunnen groepen mensen elkaar zo sterk haten? En bestaan er in deze tijd van individualisering nog universele waarden? Lang gold godsdienst als de belangrijkste grondslag voor de moraal, maar in de afgelopen eeuwen is wetenschap steeds belangrijker geworden in ons denken over goed en kwaad. Spectaculaire inzichten uit de evolutiebiologie dwingen ons om anders naar ethische kwesties te kijken. De Duitse filosoof Hanno Sauer vertelt in zijn recente boek Moraal het ‘beste’ verhaal van ons geweten, vanaf het ontstaan van ons vermogen om samen te werken vijf miljoen jaar geleden tot de polarisatie die ons vandaag in de greep houdt. Een van de vele fascinerende inzichten uit het boek is dat de moraal verandert met de groepsgrootte waarin mensen opereren. Denker des Vaderlands Marjan Slob interviewt Sauer, let op: voertaal Engels.
Hanno Sauer doceert ethiek aan de Universiteit Utrecht. Hij is de auteur van talrijke essays en verschillende wetenschappelijke werken en geeft regelmatig lezingen in Europa en Noord-Amerika. Hij is ontvanger van de Early Career Award van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen.
Marjan Slob is filosoof en essayist. Ze schrijft voor verschillende publieke media, waaronder de Volkskrant. Ze publiceerde verschillende boeken als Foute fantasieën (2007), Hersenbeest (2016, winnaar Socratesbeker), De lege hemel (2020, winnaar J. Greshoff-prijs), Door de bomen het huis (2022). Van 2023 tot 2025 is zij Denker des Vaderlands.
Wat kan je troosten? Is je verlangen gevaarlijk? Waarvoor kun je dankbaar zijn? In een zoektocht naar zelfkennis leidt Tinneke Beeckman je langs de grootste geesten uit de filosofie en wereldliteratuur: van Socrates, Hannah Arendt en Albert Camus tot Marcel Proust en Virginia Woolf. Vertrekkend vanuit persoonlijke vragen ontdekt ze hoe hun ideeën je blik op jezelf en het leven kunnen verrijken.
Tinneke Beeckman is een van de meest vooraanstaande filosofen in het Nederlandse taalgebied. Ze schreef onder andere het bekroonde Door Spinoza’s lens (2012) en Macht en onmacht (2015). In 2020 verscheen haar bestseller Machiavelli’s lef, waarmee ze de Hypatia-prijs won. Naast haar boeken schrijft Beeckman columns voor De Standaard.
Het thema van de Maand van de Filosofie is ‘chaos’. Tijdens deze Nacht wordt het Essay officieel gepresenteerd.
Tom-Jan Meeus is journalist bij NRC Handelsblad. Hij was er politiek chroniqueur, columnist, correspondent in de VS en onderzoeksjournalist. Hij leverde eerder bijdragen aan onder meer Buitenhof en het Amerikaanse Politico. Hij ontving de Anne Vondelingprijs voor politieke journalistiek.
De hele dag door doen we het, bewust of onbewust: hokjesdenken. Het vermogen te generaliseren is een van de meest waardevolle eigenschappen van onze hersenen. Het is nodig om de complexe informatie die iemand binnenkrijgt te versimpelen, zonder deze eigenschap zouden mensen waarschijnlijk niet goed kunnen functioneren. Maar tegelijkertijd leidt hokjesdenken tot misverstanden en discriminatie. Wanneer is hokjesdenken ‘fout’ en wanneer is deze ‘goed’? Hoe ziet de kunst van het hokjesdenken er uit?
Dilara Bilgiç is schrijver, moderator en publicist. Haar debuut, De Black Box Democratie, een filosofisch essay over de polarisatie in onze democratie trok de aandacht van Mark Rutte, waarna ze werd uitgenodigd voor een gesprek in het Torentje. Haar nieuwe boek De gelabelde werd genomineerd voor de Jan Hanlo Essayprijs. Als freelancer werkt Dilara onder andere voor de Correspondent en de Groene Amsterdammer over polarisatie.
Na vele miljarden jaren waarin allerlei levensvormen ontstonden en weer verdwenen, gebeurde er iets onbegrijpelijks: er ontstond een diersoort die in staat was te reflecteren over zichzelf en de wereld om zich heen. Hoe is het mogelijk dat er uit levenloze stof iets is gegroeid dat kan voelen, proeven, ruiken, zien, horen, denken? Hoe heeft er geest kunnen voortkomen uit stof? Het zijn vragen waarover filosofen van alle tijden – van Thales tot Descartes, van Plato tot Rorty – zich het hoofd hebben gebroken en waaraan een filosofisch specialisme is gewijd: de philosophy of mind.
In de heldere en nuchtere, soms droogkomische stijl die we van hem kennen, volgt Bert Keizer het spoor terug tot in de vroegste stadia van het westerse denken, toen geest en lichaam nog niet uiteen waren. Deze excursie verklaart volgens Keizer waarom Descartes, de neurowetenschappers en hedendaagse filosofen het lichaam-geestprobleem niet weten op te lossen.
Bert Keizer is filosoof en arts. Het raadsel van de geest ligt in het verlengde van het succesvolle essay Waar blijft de ziel? dat hij eerder schreef voor de Maand van de Filosofie. Keizer publiceerde verschillende boeken die een groot publiek hebben bereikt, zoals Het refrein is Hein, Tumult bij de uitgang, Vroeger waren we onsterfelijk en Reis om de dood.
Franciscus van de Enden (1602- 1674) is een van meest bijzondere èn meest onderschatte Nederlandse filosofen. Niet alleen bevatten zijn geschriften vrijwel alle ideeën waar Spinoza later beroemd mee zou worden, hij ontwierp ook een utopische maatschappij, gestoeld op democratische principes. Daarvoor haalde hij inspiratie bij inheemse groepen die onder meer de dictatoriale macht van keizers en koningen in het westen afwezen. In Het begin van alles beschrijven David Graeber en David Wengrow hoe Rousseau werd beïnvloed door de reisverhalen van kolonisten over de inheemse bevolking in Noord- en Zuid-Amerika. Erno Eskens vertelt hoe de inheemse groepen aan de wieg stonden van de westerse democratie en de verlichting, alsook over het bijzondere leven en werk van Franciscus van den Enden, die daad bij woord voegde en uiteindelijk terechtgesteld werd voor een moordcomplot op Lodewijk XIV, de zonnekoning.
Erno Eskens is (dier)filosoof, politicoloog, auteur, uitgever bij Noordboek en voorzitter van Vereniging Het Spinozahuis. Hij is gepromoveerd op de geschiedenis van het denken over dieren en geeft veel lezingen over dit onderwerp, zie www.ernoeskens.nl.
Systemen als ChatGPT worden ook wel aangeduid als ‘papegaaien’. Hun basis is een enorme hoeveelheid reeds bestaande informatie. Hoewel zulke systemen nieuw materiaal lijken te genereren, is dit eigenlijk slechts de statistisch meest waarschijnlijke oplossing voor een voorgeschoteld probleem.
Het verleden opnieuw verpakt, in een hip, technologisch jasje. Als steeds meer tekst, kunst en filosofie geproduceerd wordt door systemen die het verleden napraat, wat gebeurt er dan met de menselijke creativiteit? En wat gebeurt er als mensen zelfduiding proberen te halen? Gaat de mens nog vooruit, of blijven we door kunstmatige intelligentie juist hangen in het verleden?
Lotte van Elteren is verbonden aan de Radboud Universiteit als promovendus en docent Maatschappelijke Impact van Artificial Intelligence.
We praten er vaak lekker op los met elkaar. Conclusies, aanbevelingen, waarschuwingen of ‘gewoon onschuldige’ opmerkingen buitelen over elkaar heen. Maar wat zeggen we eigenlijk? In deze workshop praktische filosofie ga je in tweetallen aan de slag en gebruik je de leer van Aristoteles om vragen in te steken vanuit logos, pathos en ethos. Deze retorische middelen zijn namelijk niet alleen in te zetten als overtuigingsmiddel, maar helpen je ook rake vragen te stellen.
Ariane van Heiningen is praktisch filosoof, Socratisch coach en keynote speaker. Zij combineert technieken uit de praktische filosofie met een flinke dosis helderheid, scherpte, resultaatgerichtheid en humor. Najaar 2024 verschijnt haar boek over levensveranderende filosofie, gebaseerd op Socratische technieken.
De Jonge Denkers zijn filosofieleerlingen uit het Voortgezet Onderwijs die zich uitspreken over de actualiteit. Elk jaar wijst een deskundige jury acht Jonge Denkers aan die de beste columns hebben ingezonden. Jonge Denkers Lizzy van Anrooij en Wouter Dieleman zullen een column voordragen.
De Jonge Denkers is een initiatief van de Vereniging Filosofiedocenten Voortgezet Onderwijs, uitgeverij Lemniscaat en Stichting Maand van de Filosofie.
Wat is ware vriendschap? Kun je vrij zijn in een relatie? Is er een verschil tussen liefhebben en beminnen? Hoe denk jij over deze vragen?
Wees welkom bij een Filosofisch Speeddate waar je leert denken over je denken. In een kort filosofisch gesprek word je begeleid in het vraagstuk dat jou interesseert, via een onderzoek van je denken over dat vraagstuk, naar een vraag die bevrijdt. Deze vraag krijg je na afloop mee om nog een tijdje (of een leven lang) op te kauwen. Het gaat niet over oplossen, maar over het blootleggen. Een vraag om vrijer van te worden dus. Èn wijzer.
Naast de kassa staat een speeddateregisseur waar je je aan kunt melden voor deze bijzondere ontmoeting.
