Daan Meerburg: ‘Het vertrek van Sogyal rinpoche betekent voor Rigpa het einde van een tijdperk’

In augustus van dit jaar trad Sogyal rinpoche, oprichter en belangrijkste leraar van Rigpa, terug als spiritueel directeur van deze wereldwijde boeddhistische organisatie. Kort ervoor beschuldigden acht oud-studenten, die tientallen jaren tot de inner circle van Sogyal behoorden, hem van seksueel en sociaal wangedrag jegens hen en anderen. Het actualiteitsprogramma Brandpunt en andere media besteedden daar uitvoerig aandacht aan. De Dalai Lama, de vooraanstaande boeddhistische monnik Matthieu Ricard, de Franse boeddhistische unie en anderen namen openlijk afstand van de gedragingen van Sogyal, die overigens de handelingen waarvan hij beticht wordt formeel niet heeft toegegeven. Al eerder, in 1994, was het Rigpa icoon beschuldigd van seksueel wangedrag. Die zaak is buiten de rechtszaal geschikt.

De besturen en managementteams van Rigpa kondigden een onafhankelijk onderzoek aan door een neutrale derde partij naar de verschillende beschuldigingen die tegen Sogyal gedaan zijn. Er wordt een internationaal proces van overleg en raadpleging opgestart om zowel een gedragscode als een klachtenprocedure op te stellen. En een nieuwe spirituele adviesgroep gaat de organisatie van Rigpa leiden. De Boeddhistische Unie Nederland (BUN) neemt de beschuldigingen zeer ernstig. Rigpa Nederland, lid van de BUN, toonde zich geschokt door de zware kritiek op Sogyal rinpoche. En kondigde een aantal sessies aan met verontruste leden en het nemen van preventieve maatregelen om seksueel en ander wangedrag binnen Rigpa Nederland te voorkomen. Afgelopen zaterdag lichtte Rigpa Nederland de algemene ledenvergadering van de BUN in over de stand van zaken. Naar aanleiding daarvan sprak het Boeddhistisch Dagblad met Rigpa-bestuurslid Daan Meerburg. Hoe nu verder zonder het icoon Sogyal rinpoche?

Joop Hoek: U zegt dat u als organisatie een duidelijk standpunt heeft ingenomen: wij wijzen iedere vorm van misbruik af. Dat is ook in een persverklaring neergelegd.

Er waren eerder dan augustus dit jaar al beschuldigingen tegen Sogyal rinpoche dat hij zich schuldig zou maken aan ongewenst gedrag/misdragingen jegens studenten. Wat heeft Rigpa Nederland daarop ondernomen? Is Sogyal rinpoche, als hij in Nederland was, daarover aangesproken door vertegenwoordigers van Rigpa Nederland? Heeft u uw verontrusting daarover kenbaar gemaakt? Waarom ondernam Rigpa Nederland pas actie en begon met het sturen van persverklaringen en sessies nadat acht oud-studenten hun aantijgingen kenbaar maakten?

Daan Meerburg: Na de uitzending in Brandpunt hebben wij ruimte gemaakt binnen onze cursussen om daar over te spreken. Dat waren open discussies. Het stond daarbij iedereen vrij om te zeggen en vinden wat hij of zei wilde. Sogyal Rinpoche is na de uitzending niet meer in Nederland geweest en we hebben hem over deze kwestie verder niet gesproken. Vervolgens zijn we door de gebeurtenissen min of meer ingehaald.

De gebeurtenissen die aan Sogyal Rinpoche verweten worden hebben zich overigens allemaal afgespeeld binnen zijn eigen huishouding, zijn persoonlijk leven. Dat is iets waar wij als Nederlandse organisatie geen zicht of invloed op hebben, terwijl we ook overigens als organisatie enkel namens ons zelf kunnen spreken.

Joop Hoek: Zo er al sprake van is dat die gebeurtenissen, zoals seksuele intimidatie, machtsmisbruik, ongewenst en onbeschoft gedrag, waar de acht oud-studenten Sogyal Rinpoche van beschuldigen zich binnen zijn huishouding, zijn persoonlijk leven hebben afgespeeld, dan toch blijft het feit daar dat hij dit deed (als de beschuldigingen waar zijn) als oprichter en belangrijkste leraar van Rigpa International. Is die scheiding tussen persoon en functie wel aan te brengen? Sogyal Rinpoche vindt blijkbaar van niet, hij is toch teruggetreden als spiritueel directeur van Rigpa International. Waarom maakt u dat onderscheid dan wel.

Meerburg: Het lijkt mij dat zijn terugtreden juist aantoont dat die scheiding wel gemaakt kan worden. Sogyal Rinpoche is terug getreden, maar Rigpa gaat voort onder een andere spirituele leiding.

Joop Hoek: U zegt namens uzelf te kunnen spreken, als Rigpa Nederland. Zijn er gevallen van seksueel misbruik/ander misbruik bekend binnen Rigpa Nederland gepleegd door Sogyal rinpoche, leiding van Rigpa Nederland en/of studenten onderling waar u kennis van draagt?

Daan Meerburg: Nee, dat wil zeggen dat zich bij mijn weten binnen de Nederlandse organisatie geen incidenten hebben voorgedaan. We zijn als organisatie in reactie op de brief van de acht (oud)-studenten aan de slag gegaan. We zijn begonnen met het beleggen van een aantal open bijeenkomsten, toegankelijk voor al onze studenten, zgn. open spaces. In die open spaces kan iedereen zeggen wat hij of zij er van vindt, en dat gebeurt ook.

In totaal zijn er zo’n tien of twaalf bijeenkomsten geweest, zowel in Amsterdam voor iedereen, als lokaal in Groningen, Nijmegen en in Rotterdam. Daarnaast is tijdens de cursussen ook tijd gemaakt om hier over te discussiëren. Tijdens die bijeenkomsten is geïnventariseerd wat mensen nodig hebben en waar ze verder over willen praten.

Joop Hoek: Hoeveel mensen hebben in totaal die open bijeenkomsten bezocht? Door wie werden die begeleid? Wat waren dat voor mensen, studenten, belangstellenden? Voor wie waren die bijeenkomsten wel en niet bedoeld? Heeft Rigpa Nederland informatie verstrekt over de gang van zaken aan de deelnemers? Wat was de sfeer tijdens die bijeenkomsten en tijdens de discussies? Hoe stelden de deelnemers zich op jegens Sogyal rinpoche? Maakten ze hem verwijten? Werden er verwijten jegens Rigpa Nederland geuit wegens vermeende nalatigheid? Wat bleek uit die inventarisatie, wat hebben die mensen nodig en wat kunt u ze bieden?

Daan Meerburg: De bijeenkomsten, die voor onze eigen studenten bedoeld waren, zijn voor zover ik kan nagaan goed bezocht. Maar we hebben dat getalsmatig verder niet bijgehouden. De behoefte was in ieder geval groot genoeg om na een eerste ronde meer en aanvullend bijeenkomsten te organiseren.

De sfeer op de bijeenkomsten was wisselend en er zijn zeker verwijten gemaakt aan Sogyal Rinpoche en aan Rigpa. De bijeenkomsten werden door onze instructeurs gehouden, waarbij het goed is te realiseren dat die instructeurs zelf ook allemaal studenten zijn, met hun eigen opvattingen. Verder proberen we iedereen zo volledig mogelijk te informeren. Ten behoeve van de studenten proberen we relevante informatie te verzamelen en beschikbaar te maken. Tot slot zijn in die bijeenkomsten vier onderwerpen geïdentificeerd waarover de studenten willen verder praten. Ik zal daar zo nog wat over zeggen.

Joop Hoek: U stelt: Sommige mensen kiezen ervoor om Rigpa te verlaten, andere blijven ondanks de bezwaren en kritiek. Rigpa is meer dan enkel Sogyal Rinpoche. Waarom verlieten sommige mensen Rigpa, wie waren zij? Hadden ze negatieve ervaringen met Rigpa Nederland of was hun besluit gestoeld op de beschuldigingen die internationaal waren ingebracht tegen Sogyal rinpoche? Heeft u gepoogd hen te weerhouden? Om hoeveel mensen gaat het?

Daan Meerburg: Relatief gezien heeft Rigpa heeft een groot aantal studenten, maar het verloop binnen die groep is ook steeds groot. We geven een meerjarige introductie in het boeddhisme en in meditatie. Sommige mensen blijven daarna bij Rigpa, omdat ze zich aangesproken voelen door het Tibetaans boeddhisme of door Sogyal Rinpoche. Voor een groot aantal mensen is die cursus echter genoeg en gaan ze weer huns weegs. Dat maakt het wat moeilijk te zeggen hoeveel mensen er nu om deze kwestie zijn vertrokken. In zijn algemeenheid kan gezegd worden dat een aantal studenten ernstig teleurgesteld is in Sogyal Rinpoche en dat een deel daarvan Rigpa heeft verlaten.

Voor ons is een kenmerk van de Dharma dat er niet wordt geworven. Wij vragen dan ook niemand om te komen, we vragen niemand om te blijven en we vragen niemand om te gaan. Wat dat betreft is er niets veranderd.

Joop Hoek: U zegt: Rigpa is meer dan Sogyal rinpoche. Waaruit blijkt dat? Is er bij Rigpa Nederland zogenoemde imagoschade ontstaan door het misbruik waarvan Sogyal rinpoche wordt beschuldigd? Sogyal was een icoon, het boegbeeld van Rigpa en trok volle zalen. Wie neemt zijn plaats in bij Rigpa Nederland? Is hij nog wel welkom op bijeenkomsten van Rigpa Nederland? Merkt u dat door zijn aftreden de belangstelling voor Rigpa Nederland afneemt?

Daan Meerburg: Onze belangrijkste doelstelling is het beschikbaar stellen, het bestuderen en het beoefenen van het Tibetaans Boeddhisme. Sogyal Rinpoche heeft de naam dat hij het boeddhistisch onderricht kan presenteren op een manier die het Westen aanspreekt, maar uiteindelijk blijft het Dharma. In de loop der jaren hebben dan ook meer dan veertig andere meesters – onder wie de grootsten – uit verschillende tradities instructies en bekrachtigingen aan Rigpa-studenten gegeven.

Met het aftreden van Sogyal Rinpoche is aan die praktijk verder niets veranderd. Nog steeds worden Rigpa-centra door boeddhistische leraren bezocht.

Joop Hoek: U noemt vier onderwerpen die tijdens bijeenkomsten met studenten zijn geïdentificeerd.

– Het innerlijk proces van de studenten. – Sangha, elkaar helpen en ondersteunen. – De leraar-studentrelatie en de relatie tot Sogyal Rinpoche. – Rigpa organisatie, leiderschap, en hoe kan de sangha bijdragen. Naar aanleiding van die vier onderwerpen worden op dit moment gespreksgroepen geformeerd. Wat wordt er bedoeld met het innerlijk proces van de studenten? Is dat een soort rouwverwerking?

Daan Meerburg: Dat wisselt van persoon tot persoon, maar voor sommigen is dat inderdaad het geval.

Joop Hoek: Wat doet Rigpa Nederland om de leraar-studentrelatie veilig te laten zijn. Ik heb begrepen dat er geen een-op-een situaties meer mogelijk zijn. Is dat juist? Wat bedoelt u met de relatie tot Sogyal rinpoche? Is dat in boeddhistische zin? Als de ingebrachte beschuldigingen waar zijn levert dat toch een scala aan strafbare feiten op, met, na het oordeel van een rechter, mogelijk zelfs een veroordeling en gevangenisstraf. Kraakt het hier tussen strafrecht en boeddhistische leer?

Daan Meerburg: Op dit moment is er geen leraar, dus daar valt verder niet zoveel over te zeggen. Sogyal Rinpoche was natuurlijk wel het middelpunt van Rigpa, terwijl de leraar-leerling relatie in het Tibetaans boeddhisme vrij belangrijk is. Deze kwestie maakt voor velen dat ze nog eens goed naar hun verhouding met de leraar willen kijken.

Het is niet aan ons om te speculeren over de uitkomsten van procedures, waarvan niemand weet of die gevoerd gaan worden. Maar inderdaad lijkt er sprake van een botsing tussen twee waardenstelsels. Daar wordt op internet ook uitgebreid over gediscussieerd.

Joop Hoek: Worden er veranderingen aangebracht binnen de leiding van Rigpa Nederland en de begeleiding van (nieuwe) studenten? En hoe kan de sangha bijdragen aan het gevoel van veiligheid?

Daan Meerburg: Als bestuur zitten wij al erg lang en dit voorjaar hebben we al gesproken over een wisseling van de wacht. Mede door alle gebeurtenissen is dat even blijven liggen. Het terugtreden van Sogyal Rinpoche betekent ook het einde van een tijdperk. Een reden te meer voor vernieuwing van het bestuur. Bij een nieuw begin hoort ook een nieuw bestuur.

De bijdrage van de sangha ziet niet zo zeer op het aspect van veiligheid. Binnen de eigen organisatie speelt dat bij mijn weten in ieder geval niet. Wel geldt dat onze organisatie in een nieuwe fase verkeert en dat – zoals vaker in dit soort organisaties – te weinig mensen teveel doen. En dat is voor niemand goed.

Joop Hoek: U zegt dat u als Rigpa Nederland Internationaal gezien meedenkt over het in te stellen onderzoek tegen Sogyal door Rigpa International. Dat kost wat tijd. U zegt zich als bestuur van Rigpa Nederland niet te kunnen permitteren dat het ingeschakelde onderzoeksbureau niet aan de allerhoogste eisen voldoet wat betreft onafhankelijkheid en expertise. Er wordt gesproken met vier internationale bureaus. De verwachting is dat deze maand een definitieve keuze wordt gemaakt en het onderzoek gestart.

Waaruit bestaat dat meedenken? Hoe groot is Rigpa Nederland in de ranglijst van bij Rigpa International aangesloten centra? Heeft u direct contact tot degenen die de keus van het bureau gaan maken. Kent u de bureaus? Heeft u een mening over de onafhankelijkheid van deze bureaus of een voorkeur? Werkt u samen met Rigpa België in de sturing van het te benoemen bureau?

Daan Meerburg: De opdracht voor het verrichten van onderzoek wordt gecoördineerd vanuit de internationale organisatie. Er heeft veel overleg plaatsgevonden – en vindt nog steeds plaats – over vorm en inhoud, alsmede over in te schakelen partijen. Daarbij zijn alle nationale organisaties betrokken en er wordt actief geparticipeerd. Maar ik moet bekennen dat op dit moment de Nederlandse bijdrage vooral bestaat uit meelezen.

De geselecteerde bureaus zijn in de VS en Groot Brittannië gevestigd. Voor zover ik via internet kan nagaan, gaat het om gevestigde partijen die regelmatig dit soort onderzoeken binnen organisaties uit voeren, op basis en onder voorwaarde van onafhankelijkheid. In totaal zijn er in zestien verschillende landen Rigpa-centra gevestigd. Een ranglijst is mij niet bekend, maar ik denk dat we middenmoter in de bovenste helft zijn.

Joop Hoek: In een toelichting aan de BUN-vergadering zei u dat internationaal en landelijk gewerkt aan een klachtenprocedure en aan ethische richtlijnen. En ook: Overigens is het in Nederland altijd al mogelijk geweest om binnen de organisatie te klagen. We hebben naast het team van instructeurs ook een care-groep. Daarnaast kunnen mensen intern terecht bij instructeurs, management team en bestuur. Van die mogelijkheden is ook altijd gebruik gemaakt. De kritiek op Sogyal Rinpoche is wat dat betreft niet helemaal nieuw. Extern kan geklaagd bij de vanwege de BUN ingestelde onafhankelijke vertrouwenspersoon.

Heeft Rigpa Nederland vertrouwenspersonen aangesteld? Zo ja, hoeveel? Is er een openbaar reglement waarin de rechten van studenten worden aangegeven? Hoe en waar ze kunnen klagen? Wat is een care groep? U zegt: van die mogelijkheden is ook altijd gebruik gemaakt? Wat was de aard van die gesprekken, die contacten?

Daan Meerburg: Eerder is vanwege de BUN een onafhankelijke vertrouwenspersoon aangesteld, juist voor dit soort situaties. Dat maakt haar ook tot externe vertrouwenspersoon voor Rigpa. De omstandigheid dat de vertrouwenspersoon niet door Rigpa is aangesteld maar door de BUN, geeft daarbij nog een extra waarborg wat betreft veiligheid en onafhankelijkheid.

Binnen ons studieprogramma bieden wij ook een opleiding Spirituele Zorg, bestemd voor (professionele) hulpverleners. Het gaat daarbij in eerste instantie om hospice- en palliatieve zorg, maar het materiaal is uiteraard ook goed in andere situaties bruikbaar.

Een aantal van onze eigen studenten die deze opleiding gevolgd hebben zijn beschikbaar voor andere studenten. Dit systeem bestaat inmiddels al meer dan tien jaar. De vragen waar mensen mee komen zijn zeer uiteenlopend van aard en de inhoud van wat besproken wordt is in principe vertrouwelijk.

Joop Hoek: Wat heeft deze affaire met u als organisatie gedaan? Hoe nu verder? Hoe gaat u om met de beeldvorming die door het gedrag van Sogyal Rinpoche ontstaan is in de media, bij het grote publiek?

Daan Meerburg: Het vertrek van Sogyal Rinpoche betekent voor Rigpa het einde van een tijdperk. Als Dharma-studenten zijn wij ons natuurlijk bewust van vergankelijkheid en veranderlijkheid. Desondanks, het moment en de manier waarop kwam voor veel mensen toch als een schok.

Maar Rigpa biedt nog steeds een aantrekkelijk en kwalitatief goed programma en we hebben nog steeds de motivatie om de wijsheid van deze traditie door te geven omdat mensen er zoveel uithalen, voor hun leven en werk. Daarbij wordt de organisatie ook nu nog gesteund door leraren uit onze traditie. Wij gaan dus door, ondertussen zoekend naar een nieuwe vorm.