Verder verder, almaar verder, zelfs het verdergaan voorbij – eindelijk vrij! Deconstructie en reconstructie van de mantra ‘gate gate paragate parasamgata – bodhi svaha’.
Weidsheid
De Hartsoetra maakt deel uit van de prajnaparamitaliteratuur, waartoe ook de Diamantsoetra behoort.
Prajnaparamita is Sanskriet voor de perfectie van de wijsheid, de wijsheid zonder wijsheid, de wijsheid voorbij alle wijsheid.
Zelf noem ik prajnaparamita de weidsheid voorbij alle wijsheid. Daarmee verwijs ik naar de leegte (sunyata) van alle wijsheid, en naar de immense ruimte waarin je jezelf terugvindt als je alle wijsheid voorbij bent.
Niet wijsheid maar weidsheid is voor mij het hart van de Hartsoetra en van prajnaparamita. Vandaar dat mijn bewerking van de Hartsoetra De Hartsoetra van de Weidsheid voorbij alle Wijsheid heet, kortweg de Hartsoetra voor nitwits, en mijn bewerking van de Diamantsoetra verderop in dit Witboek Zen De Diamantsoetra van de Weidsheid voorbij alle Wijsheid, kortweg de Diamantsoetra voor nitwits.
Go go
De Hartsoetra sluit af met een mantra in het Sanskriet, laten we hem de Hartmantra noemen:
Gate gate paragate parasamgate – bodhi svaha.
Die cryptische zin wordt in het Engels onder meer vertaald als:
Gone, gone, gone all the way over, everyone gone to the other shore, enlightenment, hail!
En:
Go, go, go beyond, go totally beyond, be rooted in the ground of enlightenment.
En:
Gone, gone, gone to the other shore beyond. O what an awakening, all hail!
En:
Gone, gone beyond, gone beyond the beyond to enlightenment, blessed.
En:
Gone, gone, gone beyond, gone beyond beyond, hail the goer.
Ga ga
In het Nederlands maken we er meestal zoiets van:
Gegaan, gegaan; naar de overkant gegaan; volkomen naar de overkant gegaan. Ontwaken. Zegen.
Of:
Gegaan, gegaan, voorbij gegaan, volledig voorbij gegaan – ontwaakte geest, zo zij het.
Of:
Gegaan, gegaan, voorbijgegaan, totaal voorbijgegaan, ontwaak, heil.
Of:
Ga, ga! Ga voorbij! Ga volledig voorbij! Ontwaak! Heil!
In mijn moerstaal is dat apekool, in mijn tweede taal horse shit, in het Sanskriet ābācādābr̥ā, wat juist de charme schijnt te zijn van overgeleverde spreuken in overleden talen. Als je geen idee hebt wat je zegt kan je erin leggen wat je wilt en jezelf lineum rectum naar hogere sferen mystificeren.
De diepere betekenis van de letterlijke vertalingen mag je zelf uitmaken – dat doet iedereen, meestal uit naam van de Boeddha. Als je maar niet denkt dat jouw lezing de enige of de beste is – dat denkt iedereen die nog niet gegaan gegaan ontwaken zegen is.
Eindelijk vrij
Gate gate paragate parasamgate, bodhi svaha – zo maak ik er chocola van:
Verder verder, almaar verder, zelfs het verder gaan voorbij – eindelijk vrij.
Met ‘verder verder’ bedoel ik ‘de wijsheid voorbij’ en ‘de wijsheid voorbij alle wijsheid voorbij’ en ‘de wijsheid voorbij alle wijsheid voorbij alle wijsheid voorbij’ et cetera ad infinitum.
Eindelijk vrij van wijsheid dus, en ga die vrijheid ook maar gauw voorbij, en deze wijsheid ook, verder verder, almaar verder, op naar de weidsheid van het wisse ongewisse.
Daarom noem ik de Hartmantra weleens de Mantra van de Weidsheid voorbij alle Wijsheid, al is die naam bijna net zolang als de mantra zelf.
De Mantra van de Weidsheid voorbij alle Wijsheid is het hart van de Hartsoetra en fungeert daarin als uitsmijter. Niet in de zin van een spectaculair slotnummer waaraan je een goed gevoel overhoudt, maar letterlijk als uitsmijter: een gespierde portier om je uit de Hartsoetra te smijten als je niet gauw maakt dat je wegkomt.
Het is niet de bedoeling dat je in de Hartsoetra gaat wonen, al heb je die vrijheid. In de Hartsoetra wonen is geen vrijheid, dat is gehechtheid aan woorden.
Het is de bedoeling dat je de Hartsoetra verlaat zodra je eraan toe bent, en geen seconde later.
Zoals het ook de bedoeling is dat je de Boeddha doodt zodra je eraan toe bent, en geen seconde later.
Zoals het ook de bedoeling is dat je het vlot waarmee je bent overgevaren achterlaat zodra je eraan toe bent, en geen seconde later.
Over varen gesproken…
Life is but a dream
De Engelse vertaling ‘Gone, gone, gone beyond, gone beyond beyond, hail the goer’ heeft aanvankelijk hetzelfde metrum als ‘Row, row, row your boat, gently down the stream.’ Dat kinderliedje vervolgt met ‘Merrily, merrily, merrily, merrily, life is but a dream’, wat heel wat beter loopt dan ‘hail the goer’ en heel wat interessanter eindigt.
Row the boat is ook nog eens een vierstemmige canon, net als Vader Jacob – meer mag je van een mantra niet verwachten. Als tiener heb ik dit liedje uren rond kampvuren zitten zingen, en je ziet wat ervan gekomen is. Vandaar mijn voorstel voor de definitief voorlopige Engelse vertaling van de gate-gatemantra:
Row, row, row your boat
Gently ‘cross the stream
Merrily, merrily, merrily, merrily
Life is but a dream
En voor de Nederlandse vertaling:
Vader Jacob, vader Jacob
slaapt gij nog, slaapt gij nog
Alle klokken luiden, alle klokken luiden
Bim bam bom, bim bam bom
Nou, als je daar nog niet wakker van wordt…
Life is but a scream
… dan word je het hier wel van.
Speciaal voor boeddhisten, gefixeerd als ze zijn op hun Leraar en op het Lijden:
Row, row, row your boat
Gently ‘cross the stream
Throw your teacher overboard
Life is but a scream.
In plaats van teacher kan je ook, ik noem maar wat, Buddha, dharma, sangha, lineage (stamboom), practice (beoefening), garments (gewaden), selfie (zelfbeeld) of darlings (stokpaardjes) schrijven, en ineens heb je genoeg coupletten bij elkaar voor een Achtvoudig Lied met de volgende sleutelzinnen:
Throw the Buddha overboard.
Throw the dharma overboard.
Throw the sangha overboard.
Throw the lineage overboard.
Throw your practice overboard.
Throw your garments overboard.
Throw your selfie overboard.
Throw your darlings overboard.
Boeddhisme als heksenproef; eens kijken wat er blijft drijven.
