Wat is een utopie?
Een ideaalbeeld van de wereld of van een staat of van de mens heet een utopie (Grieks, eu-, goed of ou, niet, nergens + topia, plaats).
Een bekende utopie is de socialistische heilstaat Utopia van Thomas Moore (1516).
De christelijke heilstaat is een staatsbestel op kerkelijke grond waarin iedere burger allereerst onderdaan van God is.
Het Derde Rijk was een fascistische heilstaat op eugenetische grondslag.
De boeddhistische heilstaat is die van een wereld zonder grenzen waarin het lijden is uitgebannen en iedereen verlicht is.
Het komt mij voor dat utopisten genieten van hun ideaalbeeld en het graag uitdragen, maar eronder lijden dat ze het niet kunnen realiseren.
Wat is een dystopie?
Een schrikbeeld van de wereld of van een staat heet een dystopie (Grieks, dys-, moeilijk, slecht). Totalitaire dystopieën vinden we onder meer terug in Brave new world van Aldous Huxley en 1984 van George Orwell.
Volgens sommigen is de huidige wereld al de ergst denkbare. Volgens anderen, zoals Gottfried Leibniz, is de huidige wereld, hoe erg ook, toch de beste van alle denkbare werelden.
Een hedendaagse verschijningsvorm van de dystopist is de zogeheten prepper, iemand die zich voorbereidt op een ramp.
Gangbare rampscenario’s zijn een elektromagnetische puls van de zon, een omkering van de magnetische polen, een verschuiving van de golfstromen, een klimaatverandering, een vloedgolf, een wateroorlog, een pandemie, een nucleaire winter, een bevolkingsexplosie en een superintelligente robot die de mensheid overvleugelt.
Preppers neigen naar kokervisie: ze maken zich druk over één specifieke ramp en negeren alle andere.
Het komt mij voor dat dystopisten lijden onder hun schrikbeeld, maar ervan genieten om het einde der tijden te verkondigen en zich erop voor te bereiden.
Wat is een atopie?
Wat een utopie is voor de een, is een dystopie voor de ander. Denk maar aan de socialistische heilstaat, de christelijke heilstaat en de boeddhistische heilstaat.
Wat een dystopie is voor de een, is een utopie voor de ander. Denk maar aan het Derde Rijk, het Ottomaanse rijk en het Romeinse rijk.
Het lijkt dus nogal subjectief of je een toekomstbeeld ervaart als hemel of als hel; het is maar net wat je gelooft.
Wie niet weet, zoals ik, gelooft zijn gedachten niet – deze ook niet. Iedere vorm van utopisme, dystopisme, activisme, fatalisme, fundamentalisme en nihilisme is hem daarom vreemd.
Hij is geen utopist en geen dystopist maar een atopist, zou je kunnen zeggen – een lege visionair.
Zijn toekomstvisie is geen utopie en geen dystopie maar een atopie – een leeg visioen.
Een leeg visioen is geen visioen van de leegte; dat is boeddhistische metafysica.
Een leeg visioen is geen visioen van een wereld zonder toekomstvisioenen; dat is weer een utopie.
Niet-weten als atopie
Ook niet-weten is voor een agnost geen heilige graal. De wereld hoeft niet zo nodig van haar weterij bevrijd te worden, als dat al zou kunnen.
Mocht er toch een bevrijdingsbeweging ontstaan die streeft naar algehele agnose, dan hoeft de wereld niet zo nodig van deze bevrijdingsbeweging bevrijd te worden.
Mocht er vervolgens een nieuwe bevrijdingsbeweging ontstaan die de wereld van de oude bevrijdingsbeweging of van haar nieuwerwetse nietweterij wil bevrijden – soit.
Bevrijders zijn nou eenmaal gebonden aan hun eigen opvattingen over vrijheid.
Vrijheidsstrijders zijn vrijheidslijders.
Jij?
