Psychiaters, neurologen en klinisch psychologen ontmoeten patiënten die de onmogelijkste dingen geloven. Dat ze van glas zijn. Dat ze in de hand van hun afgezette arm nog steeds een kopje geklemd houden. Dat ze twee jaar geleden zijn verdronken. Dat ze via het stopcontact worden afgeluisterd. Dat ze Christus zijn. Dat ze hun overleden dierbare horen scharrelen in de keuken.
De variatie is eindeloos – lijkt het. In werkelijkheid vormen wanen, fantoomervaringen en hallucinaties een mozaïek waarin patronen zijn te herkennen. Wat ze gemeen hebben is de wanhopige vindingrijkheid waarmee het zelf logica en samenhang probeert te bewaren, een innerlijke orde, alsof de rede het allerlaatste is dat een ziel in verwarring wenst prijs te geven.
In middeleeuwse heiligenlevens zijn ruim honderd martelaren beschreven die werden onthoofd, maar daarna tot consternatie van hun belagers hun hoofd opnamen en met dat hoofd in hun handen of onder de arm hun weg vervolgden. De bekendste van deze ‘cefaloforen’ of ‘hoofddragers’ is de heilige Denis, een Parijse bisschop die na te zijn onthoofd zijn hoofd weer oppakte, het kuste en er al prekend en biddend mee naar de plaats wandelde waar hij begraven wilde worden. Legendes als deze inspireerden de Franse kunstenaar Jean Pierre Larroche tot de installatie ‘Les 120 céphalophores’, waar uit de omslagafbeelding is genomen. De labels onder de op stokken gestoken hoofden verwijzen naar de namen van deze heiligen. In de jaren na de Franse Revolutie bediende een psychiater in het Parijse hospitaal Bicêtre zich van het ‘mirakel van de heilige Denis’ bij zijn poging een manische klokkenmaker van zijn waan te genezen.
Foto: Historische Uitgeverij / Sake Elzinga
DOUWE DRAAISMA (1953) is als alom gekend historicus van de psychologie de auteur van een prachtig en veel gelezen oeuvre: De metaforenmachine, een geschiedenis van het geheugen; Waarom het leven sneller gaat als je ouder wordt, over het autobiografische geheugen; De heimweefabriek, over geheugen, tijd & ouderdom; Vergeetboek; Ontregelde geesten, ziektegeschiedenissen; De dromenwever; Als mijn geheugen me niet bedriegt.
In binnen- en buitenland is zijn werk bekroond met literaire en wetenschappelijke prijzen, en zijn boeken zijn in meer dan twintig talen vertaald. Met een groot empathisch vermogen beschrijft Douwe Draaisma in De man die zijn hoofd verloor uitzonderlijke mensen die gedreven worden door de meest absurde of tragische wanen en illusies.
