In een dorre woestijn

“We denken wakker te zijn als we niet slapen” maar wat ons bewustzijn aangaat, leven we in een slaaptoestand waarin we niet ontvankelijk zijn voor de  totale werkelijkheid. Toch koesteren we de illusie de gehele werkelijkheid te zien. […] Het wortelgestel van bomen kunnen we niet zien en we zien al helemaal niet welke processen zich onder de grond afspelen. “Mediteren maakt ons wakker voor de gehele werkelijkheid, de voorkant, achterkant, de zichtbare maar ook onzichtbare kanten” (uit: Brugjes naar de diepte, 2011, 10).

Een film van de BBC uit 2018 getiteld: ‘How trees secretly talk to each other’ [1]gaat over het Wood Wide Web. Onder de grond vormen bomen een netwerk met elkaar. Bomen zijn geen geïsoleerde individuen, maar werken onderling samen. Helaas is het onder de grond ook niet allemaal pais en vree, want er zijn orchideeën die stoffen afnemen van andere soorten en de zwarte walnoot verspreid toxische stoffen om zijn rivalen te dwarsbomen. Dat is de donkere kant van het Wood Wide Web. Het mooie verhaal is dat bomen en struiken gebruik maken van een complex netwerk van schimmels om voedingsstoffen en informatie onderling uit te wisselen. Moederbomen geven voedingsstoffen aan zaailingen om te overleven. Het gaat zelfs zo ver dat een stervende boom de resterende voeding preventief afstaat aan zijn omgeving aan andere bomen. Bomen maken deel uit van een circulair systeem van schimmels, voedingsstoffen en waarschuwingssystemen. Daar kunnen wij als mensen wat van leren. Want we zijn al jaren met verduurzaming bezig, maar het circulaire bouwen komt letterlijk en figuurlijk niet grootschalig van de grond. We blijven elkaar bevechten en stellen economische gewin boven gemeenschappelijke voorspoed, waarin “heel de mensheid gelijkelijk mag delen in de gaven van moeder aarde”, zoals tijdens sesshins ’s morgens in het ‘Gebed voor alle noden’[2] wordt gezongen.

Niets bestaat op zichzelf, pratītya-samutpāda, we zijn verbonden door het net van Indra waar iedere diamant op elke hoek van het net reflecteert in de volgende en de volgende: er is geen onafhankelijk be(ont)staan. We zijn dus als mensen ook in een soortgelijk netwerk als het Wood Wide Web, verbonden, maar we gedragen ons er niet naar, want we hebben teveel last van een ego dat competitief is ingesteld, oordeelt, jaloers is, afgunstig, het voelt zich beter dan anderen. Dat maakt ons niet gelukkiger, want het leidt tot een gevoel van afgescheiden te zijn, wat op den duur overgaat in een gevoel van isolement en tenslotte eenzaamheid.

Als het leven ons dan ook nog voor grote uitdagingen stelt, hebben we grote kans in een dorre woestijn te belanden; een grote kans om dan een pas op de plaats te maken. Dan is het belangrijk om geduld te betrachten, het uit te houden en door te gaan waardoor een rijpingsproces op gang kan komen. Heb geduld want de woestijn heeft zijn eigen tijd. Uiteindelijk kan het ons leiden naar innerlijke vrijheid “naar de heilige rust van de kinderen GODS”, zegt Johannes van het Kruis. Mystieke schrijvers laten er geen twijfel over bestaan: wie geestelijk wil groeien en rijpen ontkomt er niet aan om deze weg te gaan.  Johannes van het Kruis zegt dat het God is, die ons leidt; in onze traditie zeggen we dat onze innerlijke wijsheid en boeddhanatuur ons door deze woestijn heen loodsen.

Onze innerlijke wijsheid doet ons beseffen in een onmetelijke woestijn te zijn beland. Het gaat hier om een ‘woestijn van de ziel’ waarbij het niet de bedoeling is er weer zo snel mogelijk uit te komen, maar om die ervaring te doorleven: het gaat om een echte barre woestijn-ervaring, waar het leven is teruggebracht tot het meest basale en wezenlijke. Hier ontspringen de laatste en diepste vragen, hier wordt een mens losgemaakt uit zijn/haar comfortzone, het vertrouwde en vanzelfsprekende, de mens wordt leeggemaakt van beelden en voorstellingen en dan rest er niets anders dan totale overgave. “Zalig degene die het uitroepen in de dorre woestijn van hun eigen ziel, het is in hun hart waar de schoonste bloemen opbloeien” (Rabbi Nachman van Bratislava (1772-1810)).

Vroeg of laat belandt iedereen ooit in zo’n situatie. Het is een ervaring van jaren geleden toen ik het gevoel had alles te zijn kwijtgeraakt, mijn geliefde, familie, zonder werk, weinig tot geen middelen van bestaan, ik voelde me buitengesloten. Het waren jaren van struikelen en strubbelingen, van grote eenzaamheid en alsmaar vasthoudend aan mijn beeld van hoe te willen leven om uiteindelijk te ontdekken dat er niets is om je aan vast te houden. Jaren het gevoel gehad van verlatenheid, dorheid en leegheid. Tot het moment van inzicht, overgave en ommekeer. Sindsdien heb ik geleerd grenzen te stellen en is de liefde om niet geworden. Liefde is: de noden en behoeften van de ander zien, de ander ten diepste als ander zien, maar tegelijk ten diepste verbonden te weten, voorbij verstrengeling en behoeftigheid naar een diep ervaren liefde, die liefde-overstijgend is en zich uitstrekt naar de gehele mensheid.

De woestijnervaring: is een mystiek beeld waar de mens en de mensheid doorheen moet. In die woestijn staat een braamstruik te branden en daar vat de mens zelf vlam. Een van de woestijnvaders, Abt Jozef zei tegen Abt Lot: “Je kunt geen monnik zijn, zolang je niet helemaal vuur en vlam geworden bent”. Dat kunnen we ook op onszelf toepassen: we gaan pas echt de spirituele weg als we vlam vatten….Wij zijn geen monniken, maar gaan als leek onze spirituele weg in de wereld. De paradox van onze spirituele weg is dat we opklimmen naar het goddelijke perspectief, of het perspectief van de eenheid van de geest, door af te dalen in onze eigen werkelijkheid, ons eigen moeras. Anders gezegd: door zelfonderzoek op het kussen opent zich de universele hartgeest. Er is moed en vertrouwen nodig om je naakte menselijkheid te aanvaarden en door de wanhoop, twijfel, onzekerheid en pijn heen te gaan.

Het uithouden in de woestijn: zei starets Silouan die in het begin van de twintigste eeuw op de berg Athos woonde: “Blijf in de hel en wanhoop niet”. Velen hebben hier op hun unieke manier op gewezen. Ook mijn eerste leermeester Nico Tydeman zei: “niet mijn wil”. Gebruik dit als een mantra! Mij heeft het in tijden van grote nood enorm geholpen. Eigen en andere kracht werken samen niet alleen voor mij, maar voor de gehele werkelijkheid op weg naar voltooiing. Alles is genade!