• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Veertiende jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Jana Verboom
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Boeddhisme » Dharma en filosofie » Met en zonder bodhisattva’s

Met en zonder bodhisattva’s

5 september 2015 door Jules Prast

Uit welke bouwstukken je zen samenstelt, is een keuze die afhankelijk van tijdgeest, school en leraar verschillend kan uitvallen. Het accent dat valt op het bodhisattva-ideaal van Mahayana kan mee-verschillen.

Binnen zen reciteren we volgens eeuwenoude traditie met grote regelmaat de vier bodhisattvageloftes:

“Hoe talloos de levende wezens ook zijn,
Ik beloof ze allen te bevrijden.

Hoe peilloos de oorzaak van lijden ook is,
Ik beloof haar geheel te verwijderen.

Hoe talloos de dharma’s ook zijn,
Ik beloof ze alle te verstaan.

Hoe eindeloos de boeddhaweg ook is,
Ik beloof hem ten einde te gaan.”

Wat we bij mijn weten nooit reciteren, is de grondtekst waarin de intentie van zen wordt uitgedrukt:

“Niet vertrouwend op woorden of letters,
Een onafhankelijke Zelf-transmissie los van enige lering;
Direct wijzend naar ‘s mensen Geest, hen brengend tot het inzicht van hun Oorspronkelijke Natuur en tot realisatie van het boeddhaschap.”

Deze tekst wordt vaak toegeschreven aan Bodhidharma, de legendarische stichter van zen in China rond het jaar 600. Anderen menen dat deze van aanzienlijk latere datum is.

Belangrijke omissie

De vier bodhisattvageloftes worden toegeschreven aan een andere legendarische figuur binnen zen: Huineng. Hij zou in China één van de opvolgers van Bodhidharma zijn geweest, een of twee eeuwen na hem.

Aan Huineng wordt de Platform Sutra toegeschreven, een tekst die begint met zijn levensverhaal en eindigt met instructies aan zijn leerlingen over de wijze waarop zen moet worden voortgezet. In de sutra vind je inderdaad de tekst van de vier geloftes, met één belangrijke omissie: het woordje ‘bodhisattva’ ontbreekt er in zijn geheel.

Als de ene tekst zo nadrukkelijk wordt opgezegd en de andere wordt weggelaten, dan kun je je afvragen: waarom? Wie in de geschiedenis van zen stuurt ons het pad van de bodhisattva’s op en wie laat na direct te wijzen naar ‘s Mensen Oorspronkelijke Natuur als toegangsweg tot realisatie van het boeddhaschap?

Miraculeuze gaven

Bodhisattva’s heb je in twee soorten. Bodhisattva’s met een hoofdletter zijn figuren als Avalokiteshvara, Manjusri en Samantabhadra. Er zijn talloze van zulke ‘verlichte wezens’ die grote deugden uitbeelden en over miraculeuze gaven beschikken, zoals het vermogen zich door tijd en ruimte te bewegen en in welke gedaante dan ook te verschijnen.

Bodhisattva Guanyin
Bodhisattva Guanyin

De beroemdste binnen het Oost-Aziatische zen is zonder twijfel Avalokiteshvara (Guanyin), die geldt als de verpersoonlijking van compassie.

Bodhisattva’s met een hoofdletter, moeten wij geloven, zijn ooit, vele levens terug, begonnen als gewone mensen die uit spirituele inspiratie de vier geloften aflegden. Die mensen werden daarmee, en worden daarmee nog steeds, bodhisattva’s met een kleine letter, mensen die de boeddhaweg betreden.

Onvolkomen verlichting

Het verschil tussen de ene en de andere categorie is dat hoofdletter-bodhisattva’s in een opeenvolging van vele levens al zover zijn gekomen op het pad, dat zij op de drempel van het boeddhaschap staan. Hun geloftes worden niet gestuit door de keten van wedergeboortes, een belangrijk punt.

Maar getrouw aan de intentie van de geloftes stellen zij de laatste stap naar het boeddhaschap uit. Bodhisattva’s weten dat hun definitieve verlichting onvolkomen is zolang levende wezens, hoe talloos zij ook zijn, niet worden mee-bevrijd.

De geschiedenis van Mahayana is ondenkbaar zonder dit bodhisattva-ideaal en de alomtegenwoordige bodhisattva-devotie. Of toch niet?

Overtollige ballast

Het lijkt erop dat er binnen zen, een school die selectief meelift op Mahayana, leraren hebben bestaan die het accent anders legden. Linji, een Chinese zenmeester uit de negende eeuw was er zo een. In het Boeddhistisch Dagblad zien wij de feuilleton van aan hem toegeschreven teksten dagelijks voorbijschuiven.

In zijn leerredes had Linji vrijwel geen goed woord over voor bodhisattva’s. Hij hekelde het bodhisattva-ideaal als goedgelovige, overtallige ballast die zijn leerlingen van zichzelf moesten afwerpen. Denken in termen van boeddha’s en bodhisatva’s leidt maar af van waar het in zen wezenlijk om gaat.

Linji Dialogen olieverf Mieke Sanders.Linji lijkt de zin uit de Hartsutra letterlijk te willen nemen: “Geen lijden, geen oorzaak, geen opheffing, geen weg; geen inzicht, geen bereiken en geen niet-bereiken”. Althans, dat is hoe zijn leerlingen hem naderhand tekenden om zijn school status en gezag te verlenen. Het verraderlijke van het recyclen van de Linji-legende is dat je erdoor van hem ook weer een geloofssymbool dreigt te gaan maken.

Theologisch debat

Bassui, een Japanse zenmeester uit de veertiende eeuw in de traditie van Linji, drukt zich in zijn leerredes voorzichtiger, evenwichtiger uit. Bodhisattva’s, argumenteert hij, vertegenwoordigen aspecten van boeddhanatuur. Sommige mensen hebben deze strohalm nodig als hulpmiddel, om te ontdekken dat ook een strohalm geen houvast biedt.

Hier zien we het spanningsveld in optima forma uitgelijnd: sommigen zullen op de zenweg in staat blijken het spoor van Bodhidharma’s grondtekst te volgen en zich in dit ene leven vrij te spelen van hun onwetendheid; anderen hebben hier langer dan één leven voor nodig.

Het bodhisattva-ideaal is in Tibet, diep in de moederschoot van Mahayana, ontwikkeld uit een fundamenteel, theologisch debat over twee vormen van religieuze verwerkelijking. Het is in de geschiedenis van Mahayana in omloop gekomen in de vorm van leerdichten en sutra’s die de weg van de bodhisattva uitleggen in zes, twaalf, tweeënvijftig of meer stappen.

Stijl van de leraar

Wat wij verder ook denken over betekenis en bruikbaarheid van de theologische vormgeving en literaire verbeelding, je moet ervoor uitkijken met het badwater het kind niet weg te spoelen. De beschrijving van meditatie in steeds dieper borende, trance-achtige mystiek, zou bij ons het bewustzijn kunnen doen opwekken dat er op dit vlak misschien meer te beleven valt dan kortdurende zitsessies.

Uit welke bouwstukken je zen samenstelt, is een keuze van mensen, die afhankelijk van tijdgeest, school en stijl van de leraar verschillend kan uitvallen. Het accent dat valt op het bodhisattva-ideaal van Mahayana kan mee-verschillen en verschuiven, binnen scholen en sangha’s, en zelfs binnen de levensloop van leraren en hun leerlingen.

Sociaal-politieke visie

Hisamatsu, een Japanse zenleraar en Linji-adept uit de twintigste eeuw, heeft mede met het oog op de Oost-West dialoog en de opkomst van het westerse boeddhisme, geprobeerd zen te hervormen en te moderniseren, zodat we niet telkens in de oude koeien van de traditie blijven steken. De vraag is niet of je de vormen van toen kunt nabootsen, maar of je de zengeschiedenis kunt overstijgen en een vorm kunt vinden die past bij de uitdagingen van onze tijd.

Wat hij aan de orde stelt, is de behoefte aan leiderschap en een toepassingsgerichte, sociaal-politieke visie op de rol van het boeddhisme in een tijd waarin heel de wereld van levende wezens kopje onder dreigt te gaan. De opvolger van Hisamatsu, afkomstig uit de Vietnamese zentraditie van Linji, heet Thich Nhat Hanh.

Namu Amida Butsu,
Taigu

Categorie: Columns, Dharma en filosofie, Jules Prast, Zen Tags: Avalokiteshvara, bodhidharma, bodhisattvageloftes, Huineng, Jules Prast, Manjusri, Platform Sutra, Samantabhadra

Lees ook:

  1. Solidair met de vragende underdog
  2. Huineng en Hisamatsu
  3. Huineng en Hisamatsu
  4. Lekker duidelijk

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Lees Interacties

Reacties

  1. Nic Schrijver zegt

    6 september 2015 om 09:47

    Mooi stuk.
    Vooral omdat het zo beschrijvend is.
    Met plezier gelezen.

  2. Sjoerd zegt

    6 september 2015 om 15:31

    “Hier zien we het spanningsveld in optima forma uitgelijnd: sommigen zullen op de zenweg in staat blijken het spoor van Bodhidharma’s grondtekst te volgen en zich in dit ene leven vrij te spelen van hun onwetendheid; anderen hebben hier langer dan één leven voor nodig.”???

    “Als er niemand is
    voor je
    geboorte,
    dan ga je nergens naartoe
    bij je sterven.”!!!

    Ikkyu (1394-1481)

  3. Taigu zegt

    6 september 2015 om 18:35

    De volgende reactie van Tom Jumelet op Facebook plaatst Linji nader in perspectief:

    Linji zei:

    “Sommige leerlingen proberen Manjusri, de boddhisattva van de wijsheid, te vinden op de Wu-tai berg, maar zij nemen de verkeerde weg. Manjusri vind je niet op de Wu-tai, de heilige berg waar de verblijfplaats van Manjusri zou zijn.

    Weet je waar hij is? Precies op dit moment werkt hij in jou, zonder enige neiging om weg te gaan of je te verraden, zonder welke twijfel dan ook.

    – Dat is jouw levende Manjusri.

    Het licht van geen-onderscheid, dat flitst door elk van je gedachtes.

    – Dat is jouw Samantabhadra, de boddhisattva van de (religieuze) actie, die altijd waarachtig is en blijft.

    Ieder moment ben je bevrijd en elke gedachte die in je opkomt, weet van zichzelf hoe de ketenen te verbreken.

    – Dat is binnen gaan in de samadhi van Avolokistesvara, Kuan Yin, de boddhisattva van het mededogen.

    Alle drie functioneren ze harmonieus tezamen en tegelijkertijd, zodat één drie is, en drie één is.

    Wanneer je dat begrijpt, ben je in staat de sutra’s te lezen.”

    • Sjoerd zegt

      6 september 2015 om 20:11

      Gekkigheid?

      Oorspronkelijke geest
      of bodhisattva.

      Geen plaats,
      geen retraite,
      geen klooster,
      geen leraar,
      waar vindt je het?

      Voor je jezelf,
      het zoeken,
      realiseerde,
      was het antwoord,
      al in jou aanwezig.

      Om te zoeken,
      wil je misschien,
      vele levens hebben.

      Voor jouw realisatie
      is 1 leven genoeg.

      Je bent het al,
      je hoeft het,
      alleen maar te zien.

      In een lege spiegel,
      zie je een grapjas,
      naar je lachen en dansen.

    • Tom Jumelet zegt

      8 september 2015 om 17:33

      Wat deze uitspraak van Linji extra aardig maakt is dat DT Suzuki deze uitspraak gebruikt in zijn hoofdstuk over de Avatamsaka sutra in Deel III van zijn zen essay’s. Waarbij hij de “strenge” Linji op een indrukwekkende manier verbindt met het gedachtegoed van de Avatamsaka: Dit is de plaats waar ik verbonden ben met alles en iedereen. En dat lees ik zeker ook in Linji, de ware mens zonder rang of stand! En dat past, denk ik, ook in jouw verhaal, met of zonder bodhisattva’s.

Primaire Sidebar

Door:

Jules Prast

Jules (1961) schreef van 2012 tot 2025 regelmatig voor het Boeddhistisch Dagblad en sindsdien incidenteel. Bij het Kanzeon Zen Centrum Amsterdam ontving hij in 2013 de dharmanaam Taigu (‘grote dwaas’). Behalve van zen is hij een liefhebber van Shinran en de nembutsu. Parallellen tussen christendom en boeddhisme vormen een terugkerend thema in zijn werk. 
Alle artikelen »

Agenda

  • Agenda
  • Geef je activiteit door

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 10 februari 2025
    Zen Spirit studiegroep 'Het verborgen licht'-vanaf 10 februari 2025
  • 2 mei 2025
    Phowa Studieweek
  • 9 mei 2025
    Seminar Tenzin Wangyal Rinpoche
  • 12 mei 2025
    Maandagochtend meditatie in Amsterdam-West
  • 13 mei 2025
    Verdiepingsbijeenkomst Hand in hand met de Boeddha
  • 13 mei 2025
    Dinsdagavond op even weken samen mediteren in Almere Buiten
  • 13 mei 2025
    Oude boeddhistische inzichten voor geslaagde moderne relaties
  • 13 mei 2025
    Oude boeddhistische inzichten voor geslaagde moderne relaties
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    Weet jij wat een anker is? Test jezelf!

    Hans van Dam - 2 mei 2025

    Deel 3 van een 5-delig dwaalgesprek over de mystieke roos.

    ‘Het leven zelf is zazen’

    Wim Schrever - 28 april 2025

    De grote tragedie hier in het Westen is dat we onze eigen spirituele traditie zo snel hebben opgegeven en met het badwater -de religie- ook het kind -de spiritualiteit- hebben weggegooid. Terwijl een mens fundamenteel nood heeft aan spiritualiteit, aan zingeving.

    Geschiedenis als wapen deel 1

    Kees Moerbeek - 20 april 2025

    President Vladimir Poetin zei in 2014: ‘Onze collectieve herinnering bepaalt onze cultuur, onze geschiedenis en onze tegenwoordige tijd. En onze toekomst zal worden gevormd aan de hand van onze historische ervaring.’ Hij is het zelf die actief deze herinnering en ervaringen vorm geeft en propageert. Ivo van de Wijdeven schrijft dat in de Sovjettijd er nog werd gegrapt dat het land een zekere toekomst had, maar een onvoorspelbaar verleden. Onder Poetin is Ruslands geschiedenis als in beton gegoten. Er is maar één historische waarheid en deze is verankerd in de grondwet en de Nationale Veiligheidsstrategie.

    Jaloerse goden te slim af – de geschiedenis de baas…?

    gastauteur - 13 april 2025

    Hongersnood in een hermetisch afgesloten kuststrook die onwillekeurig aan de vernietigingskampen van weleer doet denken, besmet met meer dan een zweem van genocide… Regeert Adolf Hitler over zijn graf heen? Want bestaat Israël niet bij diens gratie? Zou zonder die bittere nazi-erfenis Palestina als land van drie monotheïstische religies niet nog gewoon zo heten? Is de grond er niet vervloekt, juist door godsdiensten die, gevoed vanuit één fictieve bron, vervolgens als protestbeweging steeds in chronologische volgorde aan haar voorgangster ontspruiten, waarmee de kiem voor een eeuwigdurende vete om de absolute waarheid is gelegd? En claimt niet elk van deze broeder- of zusterstromingen dat stuk met hun aller bloed doordrenkte aarde, aanvankelijk voor Abrahams JHWH, vervolgens voor Jezus’ Vader en ten slotte voor Allah – drie godheden die, in verbitterde onderlinge jaloezie verwikkeld, strijden niet alleen om religieuze hegemonie, maar ook om de profane en politieke macht?

    Wat is quiëtisme?

    Hans van Dam - 27 maart 2025

    Over het stillen van de wil.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Het pad uit het woord
    • Het jaar 2025 – dag 128 – eigen vrijheid eerst
    • Boeken – De Vallei van Troost
    • ‘Gebruik de rechter niet als zondebok voor falend beleid’
    • Boeddha’s pleegmoeder is een voorbeeld voor boeddhisten op Moederdag

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.